Οι επιχειρήσεις που θέλουν να πετύχουν σε δύσκολους καιρούς, όπου ζωτικά είναι απρόβλεπτα γεγονότα και γρήγορες τεχνολογικές εξελίξεις, πριν απ’ όλα πρέπει να αποτελούν ανοιχτά συστήματα που βρίσκονται σε συνεχή και δυναμική αλληλεπίδραση με το περιβάλλον.
Αυτό σημαίνει ότι προϋπόθεση επιβίωσης είναι η προσαρμογή τους στις εξελίξεις που συμβαίνουν σε αυτό. Εκτός αυτού όμως, η κάθε οργάνωση αποτελεί περιβάλλον για τις υπόλοιπες, πράγμα που σημαίνει ότι μπορεί να είναι αυτή που δημιουργεί τις εξελίξεις στις οποίες άλλες οργανώσεις πρέπει να προσαρμόζονται. Σε αυτή την περίπτωση, η οργάνωση οδηγεί τις εξελίξεις, δημιουργεί το περιβάλλον της και έτσι διαθέτει τις περισσότερες πιθανότητες επιτυχίας.
Κοινός παρονομαστής της προσαρμογής και της δημιουργίας των εξελίξεων είναι η αλλαγή. Αν στην αρχαιότητα το ρητό «τα πάντα ρει» (Ηράκλειτος) ήθελε να εκφράσει τη φύση του κόσμου, σήμερα η αλλαγή εκφράζει τη βασική προϋπόθεση επιβίωσης και τον κρίσιμο παράγοντα επιτυχίας. Αναμφισβήτητα, η κάθε αλλαγή δεν είναι πρόοδος, όμως δεν μπορεί να υπάρξει πρόοδος χωρίς αλλαγή.
Στο σημερινό και πολύ περισσότερο στο αυριανό περιβάλλον, οι επιλογές για τις επιχειρήσεις και τους οργανισμούς είναι τρεις:
- Δεν αλλάζεις, έτσι δεν προσαρμόζεσαι, άρα πεθαίνεις.
- Αλλάζεις για να προσαρμοστείς στις εξελίξεις και επιβιώνεις.
- Οδηγείς τις εξελίξεις, στις οποίες προσαρμόζονται οι άλλοι, και επιτυγχάνεις.
Παρότι η αλλαγή αποτελεί κύριο χαρακτηριστικό της φύσης του ανθρώπου και του κόσμου γενικότερα, οι οργανώσεις αντιμετωπίζουν σημαντικά προβλήματα στην υλοποίηση των αλλαγών. Συνεπώς, η κατανόηση αυτών και η διοίκησή τους αποτελεί ιδιαίτερα σημαντική ικανότητα που πρέπει να διαθέτουν τα διοικητικά και κυρίως τα ηγετικά στελέχη.
Με τον όρο οργανωσιακή αλλαγή, εννοούμε τη μετατροπή μιας υφιστάμενης κατάστασης σε μια νέα. Με αυτή την έννοια, η αλλαγή εμπεριέχει την έννοια του μετασχηματισμού των στοιχείων της οργάνωσης καθώς και την έννοια της μετάβασης από την υφιστάμενη στη νέα κατάσταση. Οι οργανωσιακές αλλαγές μπορεί να αφορούν οποιοδήποτε στοιχείο της οργάνωσης, όπως η στρατηγική, οι δομές, τα συστήματα, οι διαδικασίες, οι κανονισμοί, οι πολιτικές, η κουλτούρα, οι ικανότητες, οι συμπεριφορές, η τεχνολογία, οι επιχειρηματικές δραστηριότητες κ.λπ.
Οι οργανωσιακές αλλαγές μπορεί να διαφέρουν ως προς τον σκοπό και το περιεχόμενό τους, την έκταση και τις συνέπειές τους. Στη βιβλιογραφία προτείνονται διάφορες τυπολογίες των οργανωσιακών αλλαγών, οι οποίες συμβάλλουν στην κατανόησή τους και στην πιο αποτελεσματική διοίκησή τους. Ο R. Pascale διακρίνει την αλλαγή από τον μετασχηματισμό. Χρησιμοποιεί την έννοια της αλλαγής για να εκφράσει τις σταδιακές - βαθμιαίες (incremental) βελτιώσεις των υφιστάμενων στοιχείων της επιχείρησης-οργανισμού.
Θεωρεί ότι σκοπός της αλλαγής είναι να κάνει τα πράγματα καλύτερα ή τουλάχιστον διαφορετικά. Με την έννοια του μετασχηματισμού θέλει να εκφράσει τη μεταμόρφωση της οργάνωσης. Ο μετασχηματισμός, σε αντίθεση με την αλλαγή, δεν αφορά τη βελτίωση των όσων υπάρχουν, αλλά τη δημιουργία των όσων δεν υπάρχουν. Για παράδειγμα, μετασχηματισμό εννοεί τη μεταμόρφωση της κάμπιας σε πεταλούδα. Ορίζει ως μετασχηματισμό τη δημιουργία ενός νέου πλαισίου (context) -ενός νέου χώρου (realm) δυνατοτήτων, ο οποίος δεν υπήρχε στο παρελθόν.
Βασική προϋπόθεση, όμως, για να προχωρήσουν αλλαγές στο επίπεδο της ηγεσίας θα πρέπει πρωτίστως να ληφθούν υπόψη μερικοί από τους λόγους για τους οποίους οι άνθρωποι δεν αλλάζουν. Και αυτοί οι τελευταίοι είναι:
- Συνήθεια
- Μη αποδοχή κριτικής
- Φόβος του λάθους
- Αλαζονεία
- Μη συνειδητοποίηση της ανάγκης της αλλαγής
- Έλλειψη χρόνου
- Φόβος του νέου
- Αυταρέσκεια
- Έλλειψη πειθαρχίας και επιμονής
- Έλλειψη κινήτρων επειδή δεν αλλάζουν οι άλλοι
- Φόβος αποτυχίας
- Άνεση με την κατεστημένη κατάσταση
- Ασαφή οφέλη της αλλαγής
- Έλλειψη αυτοπεποίθησης
Υπό αυτό το πρίσμα, ας σημειωθεί ότι η αποτελεσματική και θετική αντιμετώπιση των αντιστάσεων στην αλλαγή και η δημιουργία θετικών στάσεων (ενεργή υποστήριξη) ως προς αυτές αποτελεί ίσως το πιο κρίσιμο ζήτημα για την επιτυχία των αλλαγών.
Η μέθοδος ή ο συνδυασμός των μεθόδων για την αντιμετώπιση του ζητήματος πρέπει να επιλέγονται με βάση τα αίτια που προκαλούν τις αντιστάσεις στην εκάστοτε συγκεκριμένη αλλαγή. Βασικές τέτοιες μέθοδοι είναι αυτές που θα παραθέσουμε σε προσεχές άρθρο μας.
* Ο Δημήτρης Μπουραντάς είναι πρύτανης και διευθυντής του Executive MBA στο New York College και πρώην διευθυντής των μεταπτυχιακών προγραμμάτων Διοίκησης Επιχειρήσεων για στελέχη (Executive MBA) και Διοίκησης Ανθρωπίνου Δυναμικού στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών. Έχει δημοσιεύσει μεγάλο αριθμό άρθρων στο πιο έγκυρα διεθνή επιστημονικά περιοδικά.