Ο φόβος είναι ένα ισχυρό όπλο απόκτησης και άσκησης εξουσίας, αλλά και εργαλείο υπονόμευσης του επιχειρείν σε κοινωνίες όπου αυτό ασκείται ελεύθερα. Διαθέτει έτσι ο φόβος μεγάλη κοινωνική και οικονομική επιρροή, κυρίως δε αποτρέπει την κατά Σουμπέτερ δημιουργική καταστροφή.
Αυτός είναι και ο λόγος που η μελέτη του τα τελευταία χρόνια κεντρίζει όλο και περισσότερο το ενδιαφέρον των επαϊόντων είτε αυτοί είναι κοινωνιολόγοι, είτε ψυχολόγοι. Μια από τις σημαντικές έτσι πτυχές του συναισθήματος αυτού, είναι σε προσωπικό επίπεδο ο φόβος της αποτυχίας.
Ο J. Maxwell, στο βιβλίο του «Πέρα από την αποτυχία» (Εκδόσεις Κλειδάριθμος) μεταξύ άλλων, γράφει:
Ας δούμε τι συμβαίνει κατά κανόνα σε κάποιον που είναι ανίκανος να ξεπεράσει το φόβο της αποτυχίας και που πέφτει στο φαύλο κύκλο του φόβου. Οι προηγούμενες αρνητικές εμπειρίες, του προκαλούν φόβο για την αποτυχία και αυτό ξεκινάει τον κύκλο. Για παράδειγμα, ας πούμε ότι κάποιος γνώρισε αποτυχία όταν, μικρό παιδί, προσπάθησε να πουλήσει καραμέλες πόρτα πόρτα στη γειτονιά του, για να μαζέψει χρήματα για μια σχολική εκδήλωση. Αργότερα, ως ενήλικος πια, έρχεται σε μια κατάσταση που του φαίνεται παρόμοια, και τότε τον χτυπάει ο φόβος. Είτε είναι πωλητής που χρειάζεται να κάνει κρούσεις σε πελάτες, είτε κάτι άλλο ανάλογο, η παλιά σχολική του αποτυχία, του δημιουργεί φόβο.
Ο φόβος της απόρριψης δημιουργεί αδράνεια. Και επειδή μένει αδρανής, δεν αποκομίζει προσωπικές εμπειρίες - πράγμα που είναι το κλειδί για τη μάθηση και το ξεπέρασμα μελλοντικών εμποδίων.
Η έλλειψη πείρας δημιουργεί ανικανότητα για το χειρισμό παρόμοιων καταστάσεων. Και αυτό τελικά τροφοδοτεί και αυξάνει το φόβο. Όσο περισσότερο καιρό ο φόβος μένει ανεξέλεγκτος, τόσο πιο σκληρά πρέπει κανείς να προσπαθήσει για να καταφέρει να ξεφύγει από το φαύλο κύκλο.
Η αδράνεια που επέρχεται όταν κάποιος καθηλωθεί στο φαύλο κύκλο του φόβου, προσλαμβάνει πολλές μορφές. Οι τρεις πιο συνηθισμένες είναι οι εξής:
1. Παράλυση
Ορισμένοι άνθρωποι παραλύουν εντελώς όταν τους κυριεύσει ο φόβος της αποτυχίας. Σταματούν να επιχειρούν οτιδήποτε θα μπορούσε να οδηγήσει σε αποτυχία. Όσοι παραλύουν από το φόβο, εγκαταλείπουν κάθε ελπίδα να προχωρήσουν μπροστά.
2. Αναβλητικότητα
Άλλοι διατηρούν την ελπίδα της προόδου, αλλά ποτέ δεν καταφέρνουν να την υλοποιήσουν στην πράξη. Κάποιος έδωσε τον εξής ορισμό για την αναβλητικότητα: «είναι το λίπασμα που κάνει τις δυσκολίες να θεριεύουν». Ο Victor Kiam αποκάλεσε την αναβλητικότητα κατεξοχήν «φονιάς» της ευκαιρίας. Η αναβλητικότητα κλέβει το χρόνο, την παραγωγικότητα και το δυναμικό μας. Η αναβλητικότητα είναι το δυσβάστακτο τίμημα του φόβου της αποτυχίας.
3. Έλλειψη σκοπού
Ο Tom Peters, συγγραφέας του «In Search of Excellence» (Αναζητώντας την Αριστεία), τονίζει ότι τίποτε δεν είναι περισσότερο θλιβερό από κάποιον που φτάνει στο τέλος της ημέρας του και δίνει συγχαρητήρια στον εαυτό του λέγοντας: “Ουφ, τα κατάφερα! Πέρασε κι αυτή η μέρα χωρίς να τα κάνω θάλασσα". Κι όμως, πολλοί που φοβούνται την αποτυχία, κάτι τέτοιο κάνουν. Αντί να επιδιώκουν υψηλούς στόχους, αρκούνται να αποφεύγουν την οδύνη του λάθους. Και σ' αυτή την πορεία χάνουν από τα μάτια τους κάθε αίσθηση σκοπού που ίσως είχαν κάποτε.
Καθώς ο φόβος της αποτυχίας συνδυάζεται με την αδράνεια που είναι αποτέλεσμά του, ο άνθρωπος που έχει πέσει στο φαύλο κύκλο του φόβου υφίσταται επιπλέον τις εξής αρνητικές παρενέργειες:
- Αυτό-οικτιρμός. Λυπάται τον εαυτό του. Και καθώς περνάει ο καιρός, αναλαμβάνει όλο και λιγότερο την ευθύνη για την αδράνειά του και αρχίζει να θεωρεί τον εαυτό του θύμα.
- Προφάσεις. Κάποιος μπορεί να πέσει πολλές φορές, αλλά αποτυχημένος θα είναι μόνο όταν πει ότι κάποιος άλλον τον έσπρωξε. Πράγματι, εκείνος που κάνει λάθος και αμέσως βρίσκει μια πρόφαση για να το δικαιολογήσει, προσθέτει ένα δεύτερο λάθος στο πρώτο. Για να βγει κανείς από το φαύλο κύκλο του φόβου, πρέπει οπωσδήποτε να αναλάβει την προσωπική ευθύνη για την αδράνειά του.
- Σπατάλη δυνάμεων. Ο συνεχής φόβος κατακερματίζει το μυαλό και σε κάνει να χάνεις την εστίασή σου. Αν κάποιος κινείται προς πολλές κατευθύνσεις ταυτόχρονα, δεν πηγαίνει πουθενά. Μοιάζει με τον οδηγό που πατάει με όλη του τη δύναμη το γκάζι, ενώ το αυτοκίνητο είναι στο νεκρό.
- Απελπισία. Αν αφεθούν να ξεφύγουν από τον έλεγχο, ο συνεχής φόβος και η αδράνεια σκοτώνουν την ελπίδα.
Πώς να ξεφύγουμε από το φαύλο κύκλο
Όσοι έχουν πέσει στο φαύλο κύκλο του φόβου, συχνά περνούν το χρόνο τους νιώθοντας ένοχοι επειδή είναι ανίκανοι να αλλάξουν. Αλλά ένας από τους λόγους που έχουν κολλήσει στο φαύλο κύκλο του φόβου, είναι ότι αφιερώνουν τις δυνάμεις τους σε λάθος περιοχή του κύκλου. Επειδή γνωρίζουν ότι ο φόβος είναι που έθεσε σε κίνηση τον κύκλο, συμπεραίνουν ότι για να ξεφύγουν από τον κύκλο πρέπει να εξαλείψουν το φόβο.
Οι περισσότεροι όμως είναι αδύνατον να το κατορθώσουν αυτό. Δεν μπορείτε να αποφύγετε το φόβο. Δεν τον διώχνει κανένα μαγικό φίλτρο. Και δεν έχει νόημα να περιμένετε την παρακίνηση να σας κινητοποιήσει. Για να κατανικήσετε το φόβο πρέπει να τον νιώσετε, αλλά - παρόλα αυτά - να αναλάβετε δράση.
Ο θεατρικός συγγραφέας Τζωρτζ Μπέρναρντ Σω τόνισε: “Μια ζωή που περνάτε κάνοντας λάθη, είναι όχι μόνο πιο έντιμη, αλλά και πιο χρήσιμη από μια ζωή που περνάτε μην κάνοντας τίποτα”. Για να ξεπεράσετε το φόβο και να βγείτε από το φαύλο κύκλο, πρέπει να μη διστάσετε να παραδεχθείτε ότι θα περάσετε μεγάλο τμήμα της ζωής σας κάνοντας λάθη. Το κακό είναι, ότι αν έχετε παραμείνει αδρανείς για μεγάλο διάστημα, είναι δύσκολο να ξεκινήσετε. Το καλό είναι, ότι αμέσως μόλις αρχίσετε να κινείστε, το όλο θέμα γίνεται ευκολότερο.
Αν μπορείτε να περάσετε στη δράση και να συνεχίσετε να κάνετε λάθη, αποκτάτε πείρα. Η πείρα τελικά φέρνει την ικανότητα, οπότε κάνετε λιγότερα λάθη. Αποτέλεσμα είναι ο φόβος να γίνει λιγότερο παραλυτικός. Αλλά η όλη διαδικασία διαφυγής από το φαύλο κύκλο ξεκινάει με την ανάληψη δράσης. Η δράση θα σας φέρει την επιθυμητή ψυχική διάθεση, δεν ωφελεί να περιμένετε να έρθει η κατάλληλη ψυχική διάθεση που θα σας σπρώξει σε δράση.
Την ιδέα αυτή την εκφράζει έξοχα μια αφρικανική παραβολή: Κάθε πρωί στην Αφρική, μια γαζέλα ξυπνάει. Ξέρει ότι πρέπει να τρέξει γρηγορότερα από το ταχύτερο λιοντάρι, αλλιώς θα πεθάνει στα νύχια του. Κάθε πρωί, ένα λιοντάρι ξυπνάει. Ξέρει ότι πρέπει να τρέξει πιο γρήγορα και από την πιο αργή γαζέλα, αλλιώς θα πεθάνει από την πείνα. Δεν έχει σημασία αν είσαι λιοντάρι ή γαζέλα. Όταν σηκωθεί ο ήλιος πρέπει να αρχίσεις να τρέχεις.
Αν πάντοτε δυσκολευόσασταν να κοιτάζετε πέρα από την αποτυχία, πρέπει να αρχίσετε να κινείστε. Δεν έχει σημασία τι ήταν αυτό που σας σταμάτησε ή πόσο καιρό μένετε αδρανείς. Ο μόνος τρόπος να ξεφύγετε από το φαύλο κύκλο, είναι να κοιτάξετε κατάματα το φόβο σας και να περάσετε σε δράση, έστω κι αν αυτή φαίνεται μικρή ή ασήμαντη.