Το πρώτο μάθημα διοίκησης επιχειρήσεων στην Κίνα έγινε το 1917 στο πανεπιστήμιο Fudan της Σαγκάης. Η ανατολική πλευρά της Κίνας ήταν τότε ένα από τα πλέον διεθνοποιημένα εμπορικά κέντρα του κόσμου και η επιχειρηματικότητα βρισκόταν σε άνθηση. Στη συνέχεια όμως, ο πόλεμος και ο μαοισμός, έκαναν περιττή την ανάπτυξη του κλάδου.
Όταν όμως στις αρχές της δεκαετίας τού 1980 η κινεζική ηγεσία αποφάσισε να εντάξει με αξιώσεις την κινεζική οικονομία στον διεθνή καταμερισμό της εργασίας, πολλοί φαντάστηκαν ότι στο εσωτερικό της χώρας άνοιγε μια νέα κερδοφόρος αγορά που θα εκπαίδευε δεκάδες εκατομμύρια άτομα. Δημιουργήθηκαν έτσι εκατοντάδες Σχολές Διοίκησης των Επιχειρήσεων, όχι της καλύτερης ποιότητας όλες. Και αυτό φάνηκε τόσο στην δράση αρκετών κινεζικών επιχειρήσεων, όσο και στην αναγνώριση της διδασκαλίας της τέχνης του μάνατζμεντ.
Σήμερα λοιπόν, η Κίνα απονέμει ετησίως μόλις 60.000 μεταπτυχιακούς τίτλους στην διοίκηση επιχειρήσεων, λιγότεροι από τους μισούς σε σχέση με την Αμερική. Επιπλέον, αν και οι σχολές διοίκησης στη χώρα βελτιώθηκαν κατά πολύ την τελευταία δεκαετία, οι περισσότερες δεν χαρακτηρίζονται από μεγάλες ακαδημαϊκές φιλοδοξίες.
Παρ´όλα αυτά, όπως επισημαίνει ο Βιτζαι Βατσβάραν, έμπειρος επικεφαλής του γραφείου του Economist στη Σαγκάη, η εκ νέου ανάδυση της οικονομίας της αγοράς στην Κίνα μετά τις μεταρρυθμίσεις του Deng Xiaoping παρήγαγε πολλές συνετές, αλλά και καινοτόμες, εταιρείες, όπως η Huawei, ο παγκόσμιος γίγαντας τηλεπικοινωνιακού εξοπλισμού, και η Haier, ο μεγαλύτερος κατασκευαστής λευκών συσκευών παγκοσμίως.
Όμως, το εντυπωσιακό αυτό φαινόμενο δεν έχει ακόμα εξεταστεί σοβαρά από την ακαδημαϊκή έρευνα στην Κίνα, λέει με θλίψη ο Lu Xiongwen, κοσμήτορας της σχολής διοίκησης επιχειρήσεων του πανεπιστημίου Fudan. «Η τρέχουσα έρευνα ασχολείται κυρίως με τον τρόπο εφαρμογής στην Κίνα της γνώσης που αναπτύχθηκε στο εξωτερικό και όχι με την καινοτομία», λέει. Εν τω μεταξύ, η σημαντικότερη ακαδημαϊκή εργασία στον τομέα της διοίκησης επιχειρήσεων στην Κίνα πραγματοποιείται από ερευνητές με έδρα εκτός της χώρας.
Μία εξήγηση είναι τα χρήματα. Ο κοσμήτορας της σχολής διοίκησης επιχειρήσεων του Πανεπιστημίου του Πεκίνου, Xiang Bing, επιμένει ότι οι κινεζικές σχολές διοίκησης επιχειρήσεων πρέπει να επενδύσουν σοβαρά στην έρευνα υψηλής ποιότητας προς δημοσίευση σε κορυφαία περιοδικά του κόσμου. «Αν δεν το κάνουμε αυτό, θα συνεχίσουμε να αντιγράφουμε τους άλλους», επισημαίνει. Αλλά πολλά κινεζικά πανεπιστήμια βλέπουν τις σχολές διοίκησης επιχειρήσεων απλώς ως χρυσωρυχεία και διοχετεύουν την περιορισμένη χρηματοδότηση των ιδρυμάτων τους σε άλλα τμήματα.
Επίσης, ο κακώς εννοούμενος τοπικισμός αποτελεί άλλη μία παγίδα. Στην εποχή της παγκοσμιοποίησης και γρήγορων μετασχηματισμών, οι περισσότερες τοπικές σχολές διοίκησης επιχειρήσεων προτιμούν να ομφαλοσκοπούν. Τα μαθήματα γίνονται σχεδόν όλα στα κινεζικά, παρά το γεγονός ότι τα αγγλικά είναι η παγκόσμια γλώσσα των επιχειρήσεων.
Τα καλά νέα είναι ότι οι επιχειρηματίες στην Κίνα εφευρίσκουν νέους τρόπους για το επιχειρείν, την ώρα που οι επιστήμονες μένουν πίσω. Οι ιδιωτικές εταιρείες -σε τομείς που εκτείνονται από τις ηλεκτρονικές πωλήσεις λιανικής μέχρι την έξυπνη μεταποίηση- είναι παγκόσμιοι ηγέτες σε ό,τι αφορά τις μεθόδους διοίκησης, τα επιχειρηματικά μοντέλα και την εξυπηρέτηση πελατών. Ο γίγαντας του ηλεκτρονικού εμπορίου Alibaba για παράδειγμα, εισήγαγε πρώτος, πριν αρκετά χρόνια, την χρήση εγγύησης στο σύστημα πληρωμών του, επιτρέποντας έτσι στους καχύποπτους Κινέζους καταναλωτές να εμπιστευθούν τους ηλεκτρονικούς εμπόρους.
Η καινοτομία από μέρους των κινεζικών εταιρειών εκτείνεται και πέραν όλων αυτών. Ο Edward Tse, της συμβουλευτικής εταιρείας Gao Feng, υποστηρίζει ότι οι καλύτερες κινεζικές εταιρείες απορρίπτουν πλέον την πίστη των δυτικών επιχειρήσεων σε ένα βασικό πεδίο δραστηριοτήτων, σύμφωνα με την οποία οι εταιρείες πρέπει να μένουν στο αντικείμενο στο οποίο έχουν την μεγαλύτερη εξειδίκευση.
Αντιθέτως, διακεκριμένες κινεζικές εταιρείες ανοίγουν νέους δρόμους προς αυτό που ο ίδιος αποκαλεί «πολλαπλές μεταπηδήσεις».
Η Wanxiang έγινε γνωστή ως κατασκευάστρια ανταλλακτικών για αυτοκίνητα. Στην συνέχεια, μεταπήδησε στην κατασκευή ηλεκτρικών αυτοκινήτων. Πλέον, επενδύει στις χρηματοοικονομικές υπηρεσίες μέσω Διαδικτύου (internet finance). Η Baidu ξεκίνησε ως εταιρεία αναζήτησης στο Διαδίκτυο. Μετακινήθηκε στον τομέα της δημιουργίας χαρτών και online-offline εφαρμογών. Σήμερα διοχετεύει κονδύλια στην τεχνητή νοημοσύνη και την ανάπτυξη καινοτόμων οχημάτων. Πολλές άλλες κινεζικές εταιρείες κάνουν με επιτυχία το άλμα από τον έναν τομέα στον άλλον.
Ωστόσο, ο Zhou Lin, κοσμήτορας της σχολής διοίκησης επιχειρήσεων στο πανεπιστήμιο Jiaotong της Σανγκάης, είναι επιφυλακτικός. Θεωρεί ότι οι εταιρείες, όπως η πολυδιαφημισμένη Xiaomi που κατασκεύαζε smartphones, πάλαι ποτέ υψηλής περιωπής, η οποία λατρεύει τις πολλαπλές μεταπηδήσεις, βασίζονται υπερβολικά στις χαμηλές τιμές και το υπερδραστήριο μάρκετινγκ και συνεπώς τα επιχειρηματικά τους μοντέλα δεν είναι βιώσιμα.
«Το κινεζικό μάνατζμεντ χαρακτηρίζεται από δυϊσμό και έχει ακόμα αρκετά κενά ως προς το δυτικό του σκέλος. Και αυτό φαίνεται και στις επιδόσεις των κινεζικών εταιριών, που είναι διαφορετικές εντός και εκτός Κίνας», μας λεει ο Τζέρρυ Μάττιος, Έλληνας αντιπρόεδρος του ΔΣ της εταιρίας συμβούλων Μπαίην, στη θυγατρική της για την ΝΑ Ασία. Ιδιαίτερα δε σήμερα, που όπως φαίνεται η ηγεσία του ΚΚΚίνας αλλάζει προσανατολισμούς, αλλά και συμπεριφορά έναντι των εξωστρεφών κινεζικών επιχειρήσεων.
Είναι προφανές δε ότι οι τελευταίες κυριολεκτικά « ψάχνονται», γιατί σε κάποιες περιπτώσεις, οι ηγεσίες τους παίζουν και το κεφάλι τους...