Στα μέσα Απριλίου προκάλεσε αίσθηση η ανάρτηση του δισεκατομμυριούχου Έλον Μασκ στο «Χ» (πρώην Twitter) για το δημογραφικό στην Ελλάδα και η κοινοποίηση άρθρου άγνωστης προέλευσης που έκανε λόγο για «απειλή πληθυσμιακής κατάρρευσης» της χώρας, λόγω αύξησης των θανάτων και μείωσης της γονιμότητας.
Παρόλο που το συγκεκριμένο άρθρο ελέγχεται για την αξιοπιστία συγκεκριμένων ερμηνειών, η πρόβλεψη για δημογραφική κατάρρευση συμβαδίζει με τις εκτιμήσεις διεθνών Οργανισμών για συρρίκνωση του πληθυσμού της Ελλάδας και σε ποσοστό έως 40% μέχρι το τέλος του τρέχοντος αιώνα.
«Νομίζω ότι δυστυχώς έχει δίκιο ο Ελον Μασκ», λέει στο iatronet.gr ο ομότιμος καθηγητής Μαιευτικής - Γυναικολογίας και Ανθρώπινης Αναπαραγωγής στο ΑΠΘ Βασίλειος Ταρλατζής, ο οποίος αναφέρεται στους λόγους της διαφαινόμενης δημογραφικής κατάρρευσης και προτείνει ένα πλέγμα μέτρων για την αποφυγή της.
Ο ίδιος ήταν κεντρικός ομιλητής στην τελετή έναρξης του 16ου Πανελλήνιου Συνεδρίου Μαιευτικής και Γυναικολογίας, που πραγματοποιήθηκε την περασμένη εβδομάδα στα Ιωάννινα, με θέμα εισήγησης «Η συνεχής μείωση των ποσοστών γονιμότητας και οι επιπτώσεις στη δημιουργία οικογένειας».
Υπογεννητικότητα
Τα στατιστικά στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ είναι αδιάψευστοι μάρτυρες του ολοένα εντεινόμενου δημογραφικού προβλήματος που αντιμετωπίζει η χώρα, λόγω της υπογεννητικότητας. «Από το 1955 ως το 1959 ο μέσος όρος γεννήσεων ήταν 156.793 και ο μέσος όρος θανάτων 58.984, δηλαδή είχαμε πλεόνασμα γεννήσεων κατά 97.809. Το 2020 με 2022, ο μέσος όρος γεννήσεων ήταν 82.217 και ο μέσος όρος θανάτων 138.491, δηλαδή έχουμε ένα έλλειμμα γεννήσεων 56.274», αναφέρει ο κ. Ταρλατζής και προσθέτει: «Εδώ και πολλά χρόνια οι γεννήσεις μας είναι κάτω από το επίπεδο αναπλήρωσης των 2,1 παιδιών ανά γυναίκα και κυμαίνεται κοντά στο 1,4 με 1,5».
Στις αρχές της δεκαετίας του 1950, το 16% του πληθυσμού ήταν παιδιά κάτω των 9 ετών και το 6% άτομα άνω των 65. Η ηλικιακή πυραμίδα έχει πλέον αναστραφεί, καθώς στα τέλη του περασμένου αιώνα το ποσοστό των παιδιών κάτω των 9 έπεσε στο μισό (8% από 16%) και το ποσοστό των 65+ σχεδόν τριπλασιάστηκε, φτάνοντας στο 16%.
Οι επιπτώσεις απλώνονται σε πολλά επίπεδα, από τη βιωσιμότητα του ασφαλιστικού και τη μείωση των εργατικών χεριών και των στρατεύσιμων, ως την αύξηση των λεγόμενων νοσημάτων φθοράς, λόγω αύξησης του προσδόκιμου ζωής.
«Αυτό δεν αλλάζει από τη μια μέρα στην άλλη, είναι όπως το υπερωκεάνειο που δεν στρίβει εύκολα. Ακόμη κι αν παρθούν μέτρα, θα χρειαστούν αρκετά χρόνια για να αρχίσουν να δίνουν αποτέλεσμα, ενώ και στις χώρες που έλαβαν δραστικά μέτρα η διόρθωση είναι αργή», επισημαίνει ο καθηγητής.
Υπογονιμότητα
Η υπογεννητικότητα και η υπογονιμότητα είναι δύο έννοιες διαφορετικές, που όμως τέμνονται ή εφάπτονται σε ορισμένα σημεία, όπου η μία είναι αποτέλεσμα της άλλης.
«Η υπογεννητικότητα που οφείλεται σε λόγους αντίληψης για τη ζωή, οικονομικούς, κοινωνικούς και άλλους, έχει οδηγήσει στην παγκόσμια τάση να αποκτούμε το πρώτο μας παιδί μετά την ηλικία των 30. Ξέρουμε όμως ότι ήδη από τα 29 με 30 αρχίζει η μείωση της γονιμότητας της γυναίκας», αναφέρει και συμπληρώνει: «Αυτό έχει ως συνέπεια τη μεγαλύτερη δυσκολία απόκτησης παιδιού ή τον περιορισμό στο ένα παιδί».
Παρότι δεν υπάρχουν ακριβή στοιχεία για την υπογονιμότητα στην Ελλάδα, υπάρχει η αίσθηση πως αυτή αυξάνεται, για μια σειρά από αιτίες. «Η πρώτη είναι ακριβώς η μεγαλύτερη ηλικία της γυναίκας που αποφασίζει να τεκνοποιήσει. Η γυναίκα πάνω από τα 35 μπορεί να έχει μειωμένο αριθμό ωαρίων, καθώς και μεγαλύτερο κίνδυνο αυτά να έχουν χρωμοσωμικές ανωμαλίες, γι' αυτό και κάνουμε προγεννητικό έλεγχο», σημειώνει, προσθέτοντας: «Άλλες αιτίες είναι η παχυσαρκία, που έχει αποδειχτεί ότι συμβάλλει, όπως και το κάπνισμα, καθώς και περιβαλλοντικοί παράγοντες -πλαστικά, εντομοκτόνα, ατμοσφαιρική ρύπανση, ενδοκρινικοί διαταράκτες κ.ά. - όλα αυτά συμβάλλουν στο να έχουμε μεγαλύτερη δυσκολία στην απόκτηση παιδιού».
Υποβοηθούμενη αναπαραγωγή
«Η εξωσωματική γονιμοποίηση δεν λύνει το πρόβλημα της υπογονιμότητας, όμως εισφέρει παιδιά. Το να προσθέσεις 1%, 2%, 5% περισσότερες γεννήσεις χάρη στην υποβοηθούμενη αναπαραγωγή έχει ένα όφελος που δεν είναι αμελητέο», υπογραμμίζει ο κ. Ταρλατζής και αναφέρεται σε παραδείγματα ευρωπαϊκών χωρών που αύξησαν τις γεννήσεις στηρίζοντας οικονομικά τα ζευγάρια να αποκτήσουν παιδί μέσω της υποβοηθούμενης αναπαραγωγής.
«Στη Δανία για παράδειγμα, όπου καλύπτεται εξ ολοκλήρου ασφαλιστικά η εξωσωματική γονιμοποίηση, το 9% των γεννήσεων κάθε χρόνο γίνονται με υποβοηθούμενη αναπαραγωγή. Στην Ελλάδα, που καλύπτονται μόνο τα φάρμακα για 4 προσπάθειες, πριν μερικά χρόνια το αντίστοιχο ποσοστό ήταν στο 5,8%.
Άλλο χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η Κίνα, η οποία πήρε πίσω την πολιτική του ενός παιδιού, γιατί παρατήρησε ανησυχητική μείωση των γεννήσεων, ενώ ενίσχυσε την υποβοηθούμενη αναπαραγωγή, η οποία θα έχει ρυθμό αύξησης 20% με 30% κάθε χρόνο, όταν στον υπόλοιπο κόσμο είναι 7%.
Προτάσεις ανάσχεσης
Ο καθηγητής προτείνει ένα πλέγμα μέτρων, οικονομικών, στήριξης της οικογένειας και άλλης μορφής, που σε συνδυασμό με την κατάλληλη ενημέρωση θα μπορούσαν να φρενάρουν την πορεία προς τη δημογραφική κατάρρευση που προβλέπει ο Μασκ. Μεταξύ άλλων:
- Να βοηθηθούν τα ζευγάρια να έχουν πρόσβαση στις σύγχρονες θεραπείες υπογονιμότητας, με δημόσια κάλυψη του κόστους της εξωσωματικής γονιμοποίησης.
- Να υποστηριχθεί η κατάψυξη ωαρίων, που επίσης δεν καλύπτεται ασφαλιστικά.
- Αποζημίωση για παρατεταμένη άδεια τοκετού, στον έναν ή στον άλλο σύζυγο.
- Εκτεταμένες άδειες μητρότητας και πατρότητας.
- Οικονομικά κίνητρα που συνδέονται με τη γέννηση των παιδιών.
- Φορολογικά κίνητρα.
- Οικονομική στήριξη για το μεγάλωμα και την ανατροφή παιδιών.
- Υποστηρικτικές δομές εκπαίδευσης και δημιουργικής απασχόλησης παιδιών κατά τις ώρες εργασίες του γονέα.
- Ενσωμάτωση μεταναστών.