Θεμέλιος λίθος της πρότασής μας είναι η νομοθέτηση της προστασίας της κυριότητας της πρώτης κατοικίας, της επαγγελματικής στέγης και της αγροτικής γης -με ευρεία εισοδηματικά και περιουσιακά κριτήρια, ώστε να υπαχθούν στη ρύθμιση όχι μόνο οι ευάλωτοι οφειλέτες αλλά το σύνολο της μεσαίας τάξης.
Αυτό τονίζει ο Δημήτρης Λυρίτσης, αρμόδιος στο αντικείμενο δικηγόρος, μέλος του ΔΣΑ και της Εκλογικής Επιτροπής του ΣΥΡΙΖΑ-Προοδευτική Συμμαχία. Εξηγεί αναλυτικά δε, τον τρόπο εφαρμογής αλλά και διασφάλισής του.
Η ηρεμία που παρατηρείται το τελευταίο διάστημα στο μέτωπο των πλειστηριασμών και των κατασχετηρίων οφείλεται στην παρατεταμένη προεκλογική περίοδο ή έχει αλλάξει κάτι;
Σε ό,τι αφορά το θέμα των πλειστηριασμών, οι αριθμοί είναι αδιάψευστοι μάρτυρες. Με βάση τα επίσημα στοιχεία των ηλεκτρονικών σελίδων δημοσίευσης πλειστηριασμών (eauction.gr, deltio.tnomik.gr) το 2022 είχαν αναρτηθεί 52.600 πλειστηριασμοί ακινήτων, ρεκόρ 15ετίας, ενώ μέχρι σήμερα για το 2023 έχουν αναρτηθεί 39.000 πλειστηριασμοί ακινήτων -αναμένεται να σπάσει νέο ρεκόρ μέχρι το τέλος του έτους. Αυτό που συμβαίνει το τελευταίο χρονικό διάστημα είναι αυτό που ορίζει ο νόμος, ότι την εβδομάδα πριν και μετά τις εκλογές δεν διενεργούνται πλειστηριασμοί. Κατ' αυτόν τον τρόπο έχουν ανασταλεί 3.000 περίπου πλειστηριασμοί ακινήτων, οι οποίοι όμως θα επαναπροσδιοριστούν και θα διενεργηθούν κανονικά αργότερα μέσα στο τρέχον έτος. Ταυτόχρονα, τράπεζες και servicers, για λόγους σκοπιμότητας, επιδεικνύουν μια αυτοσυγκράτηση στην επιβολή νέων κατασχέσεων μέχρι την ολοκλήρωση του εκλογικού κύκλου. Το βέβαιο είναι ότι μετά την ολοκλήρωση του εκλογικού κύκλου θα επανεκκινήσουν με μεγαλύτερη ορμή οι κατασχέσεις, δεδομένου ότι από τον Οκτώβριο του 2020 έχει καταργηθεί κάθε πλαίσιο προστασίας της πρώτης κατοικίας.
H δική σας πρόταση για αντιμετώπιση του ιδιωτικού χρέους και της προστασίας της πρώτης κατοικίας, ποια είναι; Ειδικά για το δεύτερο, υπάρχουν όρια;
Η Ελλάδα αποτελεί μια μοναδική παγκόσμια περίπτωση, κατά την οποία επισυμβαίνουν οι εξής τρεις συνθήκες:
- ένα από τα υψηλότερα ποσοστά ιδιοκατοίκησης παγκόσμια, που ανέρχεται σε ποσοστό 70%,
- το υψηλότερο κατ' αναλογία πληθυσμού ιδιωτικό χρέος παγκοσμίως,
- συρρίκνωση του ΑΕΠ κατά 25% την περίοδο της οικονομικής κρίσης, που περιόρισε συντριπτικά το εισόδημα των πολιτών.
Η ως άνω μοναδική και εξαιρετική συνθήκη απαιτεί εξαιρετική και ειδική νομοθεσία για την επίλυση ενός προβλήματος με οικονομικό, κοινωνικό και πολιτικό βάθος, που δημιουργεί αδιέξοδα σε νοικοκυριά και επιχειρήσεις. Σε αυτή την ανάγκη απαντά η πρόταση του ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ για τη ρύθμιση οφειλών και την προστασία της πρώτης κατοικίας, της επαγγελματικής στέγης και της αγροτικής γης. Η πρόταση έχει μια ολιστική προσέγγιση και τη διέπουν τρία χαρακτηριστικά:
Ρεαλισμός -λαμβάνει υπόψη τις πραγματικές δυνατότητες της οικονομίας.
Αποτελεσματικότητα -με την έννοια ότι επιχειρεί να δώσει μια άμεση και οριστική λύση στο πρόβλημα χωρίς να το μεταθέτει χρονικά.
Δικαιοσύνη -δηλαδή δίκαιη ρύθμιση, δίκαιη κρίση, δίκαιη κατανομή υποχρεώσεων και βαρών.
Πώς εξειδικεύεται αυτό το τρίπτυχο που ακούγεται καλό μεν, ασαφές δε;
Θεμέλιος λίθος της πρότασης είναι η νομοθέτηση της προστασίας της κυριότητας της πρώτης κατοικίας, της επαγγελματικής στέγης και της αγροτικής γης -με ευρεία εισοδηματικά και περιουσιακά κριτήρια, ώστε να υπαχθούν στη ρύθμιση όχι μόνο οι ευάλωτοι οφειλέτες αλλά το σύνολο της μεσαίας τάξης. Τέτοια προστασία σήμερα δεν υφίσταται αφού καταργήθηκε με το 4738/20 (νέο πτωχευτικό κώδικα) και δύνανται οι πιστωτές να επισπεύσουν αναγκαστική εκτέλεση (κατάσχεση και πλειστηριασμό) κατά της περιουσίας των οφειλετών για είσπραξη ακόμη και ενός ευρώ οφειλής. Δεύτερο θεμέλιο της πρότασης είναι η θέσπιση κανόνων υποχρεωτικής συμμετοχής για τους πιστωτές στη διαδικασία του εξωδικαστικού μηχανισμού ρύθμισης οφειλών, ώστε να καταστεί αυτός λειτουργικός και αποτελεσματικός. Τρίτο θεμέλιο, η παραγόμενη προτεινόμενη ρύθμιση θα προκύπτει από υπολογιστικό εργαλείο με αντικειμενικούς όρους που θα λαμβάνει υπόψη τις πραγματικές δυνατότητες του οφειλέτη με μέγιστη δόση τα 3/10 του μηνιαίου εισοδήματος.
Τέταρτο θεμέλιο της πρότασης, η δυνατότητα δικαστικής προσφυγής σε περίπτωση που ο οφειλέτης δεν ικανοποιείται από τη ρύθμιση για να πετύχει λύση πιο εξατομικευμένη. Πέμπτο θεμέλιο, η επιδότηση μέρους της δόσης για τους ευάλωτους οφειλέτες με ταυτόχρονη αύξηση των ορίων ευαλωτότητας κατά 50%. Έκτο θεμέλιο, η θέσπιση κανόνων διαφάνειας στη λειτουργία των Εταιρειών Διαχείρισης Απαιτήσεων και άσκηση πραγματικής εποπτείας.
Ειδικότερα, η ρύθμιση χρεών αφορά κάθε φυσικό πρόσωπο, με ή χωρίς πτωχευτική ικανότητα, που έχει περιέλθει σε μόνιμη και γενική αδυναμία πληρωμής ληξιπρόθεσμων χρηματικών οφειλών σε «θεσμικούς πιστωτές» -τράπεζες, funds, δημόσιο, ασφαλιστικά ταμεία. Τίθενται εισοδηματικά και περιουσιακά κριτήρια για την προστασία της πρώτης κατοικίας, επαγγελματικής στέγης και αγροτικής γης, προκειμένου να προστατευθούν τα χαμηλά και μεσαία εισοδηματικά στρώματα.
Έτσι, απαιτείται να συντρέχουν σωρευτικά τα ακόλουθα:
- Το μηνιαίο διαθέσιμο εισόδημα του οφειλέτη να μην ξεπερνάει τις εύλογες δαπάνες διαβίωσης προσαυξημένες κατά 70%.
- Η αντικειμενική αξία του υπό προστασία ακινήτου δεν υπερβαίνει τις 300.000 ευρώ (ανάλογα με τα μέλη του νοικοκυριού).
Στην πράξη, πώς θα μπορούν να κινηθούν οι ενδιαφερόμενες πλευρές;
Για τη ρύθμιση χρεών προβλέπεται διαδικασία δύο σταδίων. Το πρώτο στάδιο, με δύο εναλλακτικές, αφορά την εξωδικαστική ρύθμιση μέσα από ηλεκτρονική πλατφόρμα με κανόνες υποχρεωτικότητας για τον πιστωτή.
Εναλλακτική 1 (βραχυπρόθεσμη): (αφορά ήδη μεταβιβασθέντα στεγαστικά δάνεια που τα διαχειρίζονται εταιρείες διαχείρισης απαιτήσεων) - Ρύθμιση της οφειλής με μεγάλη διαγραφή μέρους της (από 40% έως 60%) και σύντομη διάρκεια αποπληρωμής (από 5 έως 10 έτη). Δυνατότητα κρατικής επιδότησης των δόσεων (έως 50%) με βάση εισοδηματικά και κοινωνικά κριτήρια.
Εναλλακτική 2 (μακροπρόθεσμη): Ρύθμιση της οφειλής με μακρόχρονη διάρκεια αποπληρωμής (από 10 έως 35 έτη) και χαμηλές δόσεις (έως τα 3/10 του διαθέσιμου εισοδήματος, με σταθερό επιτόκιο 2%). Καταβάλλεται το 100% της αντικειμενικής αξίας του προστατευόμενου ακινήτου. Για ευάλωτες κατηγορίες οφειλετών, προβλέπεται επιδότηση της αποπληρωμής των δόσεων με διεύρυνση των ισχύοντων ορίων κατά 50%.
Το δεύτερο στάδιο αφορά τη δυνατότητα δικαστικής προσφυγής, για μεν τον οφειλέτη, στην περίπτωση που δεν συμμετείχαν οι δανειστές στο εξωδικαστικό στάδιο ή θεωρεί ότι εσφαλμένως απορρίφθηκε η αίτηση ρύθμισης στον εξωδικαστικό, ή κρίνει τη ρύθμιση ως μη βιώσιμη, για δε τον πιστωτή, στην περίπτωση που διαφωνεί με την απόφαση υπαγωγής του οφειλέτη στον εξωδικαστικό, λόγω μη τήρησης των προϋποθέσεων του νόμου.
Το πρόγραμμα του ΣΥΡΙΖΑ για την προστασία της πρώτης κατοικίας αντιμετωπίζει τον εντοπισμό των «μπαταχτσήδων» που ωφελήθηκαν από τους προηγούμενους νόμους; Τι μέριμνα έχετε για αυτή την κατηγορία που εντοπίζεται κυρίως στα μεσαία στρώματα;
Στο παρελθόν, το βασικό εργαλείο ρύθμισης οφειλών και προστασίας της κυριότητας της πρώτης κατοικίας ήταν ο ν. 3869/10 (ν. Κατσέλη). Η θέσπιση αυτού του νόμου ήταν απολύτως απαραίτητη για λόγους κοινωνικούς και οικονομικούς. Εξυπηρετούσε την ανάγκη προστασίας των καλόπιστων δανειοληπτών από τους κινδύνους που εγκυμονούσε η σώρευση ληξιπρόθεσμων χρεών. Ο νόμος, όμως, είχε κριτήρια και προϋποθέσεις, η συνδρομή των οποίων ελέγχονταν δικαστικά. Ο φυσικός δικαστής ήταν ο τελικός κριτής για το ποιος πληρούσε τις προϋποθέσεις υπαγωγής στις ευεργετικές διατάξεις του. Είναι απαραίτητο, λοιπόν, να ξεκαθαρίσουμε ότι υπήρξαν πράγματι περιπτώσεις που μη δικαιούμενα πρόσωπα επιχείρησαν να υπαχθούν στο νόμο, αλλά εντέλει δεν το πέτυχαν γιατί απορρίφθηκαν δικαστικά οι αιτήσεις τους. Σήμερα πια, λαμβάνοντας υπόψη την προηγούμενη νομοθετική εμπειρία αλλά και έχοντας στη φαρέτρα μας νέα εργαλεία ελέγχου (ψηφιοποίηση, διασύνδεση στοιχείων και λογαριασμών, άρση τραπεζικού και φορολογικού απορρήτου κ.λπ.), είμαστε πιο έτοιμοι και ώριμοι να νομοθετήσουμε προς όφελος αυτών που πραγματικά χρήζουν προστασίας. Άλλωστε, από το σχέδιό μας ρητά εξαιρούνται οι κατηγορίες των δανειοληπτών που έχουν επιδείξει καταδολιευτική ή απατηλή συμπεριφορά.
Ζητάτε να μπει τέλος στην ασυδοσία των funds και των εταιρειών διαχείρισης. Πώς θα γίνει αυτό; Και γιατί οι τράπεζες να δεχθούν την προτεινόμενη δυνατότητα των δανειοληπτών να αγοράζουν το δάνειό τους πριν αυτό πουληθεί στη δευτερογενή αγορά;
Οι εταιρείες απόκτησης απαιτήσεων (funds) και οι εταιρείες διαχείρισης απαιτήσεων (servicers) απέκτησαν και διαχειρίζονται σήμερα μη εξυπηρετούμενα δάνεια ύψους 90 δισ. ευρώ. Ο ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ ως κυβέρνηση θέσπισε ένα ολοκληρωμένο πλαίσιο αδειοδότησής τους μέσω της ΤτE με όρους διαφάνειας. Δυστυχώς, όμως, η κυβέρνηση της ΝΔ με το γνωστό σε όλους σχέδιο «Ηρακλής» επέτρεψε σε αυτές τις εταιρείες να παρακάμψουν την ασφυκτική νομοθεσία που τους επέβαλε ο ΣΥΡΙΖΑ και να κάνουν χρήση ενός παλαιότερου νόμου, του ν. 3156/2003, λειτουργώντας κατά τρόπο ασύδοτο, αποφεύγοντας ταυτόχρονα και μια σειρά φόρων.
Το σχέδιό μας προβλέπει συνολικά την αναμόρφωση του πλαισίου λειτουργίας αυτών των εταιρειών, θέσπιση δεσμευτικών κανόνων, επιβολή φορολογίας, Σύσταση Δημόσιας Εποπτικής Αρχής για τη διαχείριση του ιδιωτικού χρέους και υποχρέωση διαφάνειας μέσω της κατάθεσης στη Δημόσια Εποπτική Αρχή από τις Εταιρείες Διαχείρισης Απαιτήσεων του συνόλου των πληροφοριών των τιτλοποιήσεων και αγορών πακέτων δανείων. Τέλος, στο σχέδιό μας δεν προβλέπεται η δυνατότητα των δανειοληπτών να αγοράζουν το δάνειό τους πριν αυτό πουληθεί στη δευτερογενή αγορά. Και τούτο διότι δεν έχει πια καμία πρακτική σημασία το εν λόγω μέτρο, αφού σχεδόν όλα τα μη εξυπηρετούμενα δάνεια έχουν ήδη μεταβιβαστεί σε Εταιρείες Απόκτησης Απαιτήσεων.
Με το σχέδιό μας, όμως, πετυχαίνουμε κάτι ανάλογο, αφού δίνουμε τη δυνατότητα στον καλόπιστο δανειολήπτη να απεγκλωβιστεί από το χρέος του καταβάλλοντας στο fund και τον servicer σε δόσεις, όχι την ονομαστική αξία του χρέους του αλλά την αξία αγοράς του δανείου του (ως μέση τιμή αγοράς εκάστης τιτλοποίησης) από αυτό συν ένα εύλογο κέρδος γι' αυτό.
Τι απαντάτε στην κατηγορία των αντιπάλων σας ότι επί διακυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ μπήκαν σε ισχύ οι ηλεκτρονικοί πλειστηριασμοί;
Η κατηγορία είναι ατελής. Τι θα άλλαζε δηλαδή για τον δανειολήπτη και την περιουσία του, αν οι πλειστηριασμοί συνέχιζαν να διενεργούνται με φυσικό τρόπο; Τίποτε. Το πρόβλημα των πλειστηριασμών δεν είναι διαδικαστικό -αν δηλαδή θα χάνουμε την περιουσία μας με φυσική ή ηλεκτρονική διαδικασία. Η ουσία είναι αλλού, αν υπάρχει ή όχι θεσμοθετημένη διαδικασία ρύθμισης χρεών και προστασίας πρώτης κατοικίας, ώστε να είμαστε προστατευμένοι ανεξάρτητα από τη διαδικασία (φυσική ή ηλεκτρονική) του πλειστηριασμού. Να θυμίσω, λοιπόν, στους αντιπάλους μας ότι καθ' όλη την περίοδο διακυβέρνησης του ΣΥΡΙΖΑ υπήρχε πλαίσιο προστασίας της πρώτης κατοικίας (για όσους πληρούσαν τα κριτήρια). Αυτό το πλαίσιο καταργήθηκε από τη ΝΔ με το νόμο 4738/20 (νέος πτωχευτικός). Δηλαδή, η ΝΔ κράτησε τους ηλεκτρονικούς πλειστηριασμούς και κατάργησε κάθε διάταξη προστατευτική από αυτούς για τους δανειολήπτες.