Από τον 19ο αιώνα, όταν ο Σουηδός οικονομολόγος Knut Wicksell είχε την ιδέα του φυσικού επιτοκίου ή ουδέτερου επιτοκίου, έχει χυθεί πολύ νερό στο αυλάκι.
Εξ ορισμού, το ουδέτερο επιτόκιο, το οποίο θεωρείται συμβατό με τη σταθερότητα των τιμών και την πλήρη απασχόληση, ούτε ενισχύει ούτε περιορίζει την οικονομική δραστηριότητα.
Θεωρητικά, όταν τα επιτόκια είναι πάνω από το ουδέτερο επιτόκιο, η οικονομική δραστηριότητα υποχωρεί και όταν τα επιτόκια είναι κάτω από το ουδέτερο επιτόκιο, η οικονομική δραστηριότητα αυξάνεται.
Σήμερα, το επιτόκιο καταθέσεων της ΕΚΤ βρίσκεται στο 3,5% μετά τις δύο μειώσεις επιτοκίων από τον περασμένο Ιούλιο. Στο ίδιο επίπεδο βρισκόταν το καλοκαίρι του 2023.
Εν τω μεταξύ, ο πληθωρισμός έχει υποχωρήσει αισθητά και εκτιμάται στο 2,4% φέτος και στο 2% το 2025, με τους ρυθμούς ανάπτυξης της οικονομίας της ευρωζώνης στο 0,7% και στο 1,3% αντίστοιχα.
Δηλαδή το πραγματικό επιτόκιο (ονομαστικό επιτόκιο μείον πληθωρισμός) του ευρώ εκτιμάται μεταξύ 1,1% και 1,5%. Είναι αυτό το επίπεδο ουδέτερο, περιοριστικό ή επεκτατικό;
Η απάντηση είναι πως δεν μπορεί κανείς να είναι σίγουρος. Κι αυτό γιατί οι εκτιμήσεις για το επίπεδο του ουδέτερου επιτοκίου προέρχονται από διαφορετικά μοντέλα. Με άλλα λόγια, το επίπεδο του ουδέτερου πραγματικού επιτοκίου εξαρτάται από τις παραμέτρους του μοντέλου που χρησιμοποιείται. Μάλιστα, ορισμένες κεντρικές τράπεζες, π.χ. ΕΚΤ, NY Fed, χρησιμοποιούν πάνω από ένα μοντέλο.
Με άλλα λόγια, ο υπολογισμός του ουδέτερου επιτοκίου είναι πρόκληση. Ιδιαίτερα στην ευρωζώνη καθώς το ουδέτερο επιτόκιο της ΕΚΤ είναι διαφορετικό από εκείνο που αντιλαμβάνονται χώρες-μέλη όπως η Ελλάδα, η Ιρλανδία, Γαλλία κ.λπ.
Ρίχνοντας μια ματιά στη Fed, εύκολα διαπιστώνει κάποιος πως η κατάσταση είναι διαφορετική σε σχέση με την ΕΚΤ. Εκτός των άλλων, η Fed είναι υπεύθυνη τόσο για τη σταθερότητα των τιμών όσο και για τη μεγιστοποίηση της απασχόλησης ενώ η ΕΚΤ μόνο για τον πληθωρισμό.
Ακόμη και μετά την πρόσφατη μείωση του βασικού επιτοκίου της Fed κατά μισή μονάδα στο 4,75%-5%, το πραγματικό επιτόκιο παραμένει θετικό και υψηλό, γύρω στο 2,25%-2,5%, με τον πληθωρισμό στο 2,5%.
Τα μέλη της αρμόδιας επιτροπής (FMOC) περιμένουν ο πληθωρισμός στις ΗΠΑ να υποχωρήσει στο 2,1% το 2025 και το επίσημο επιτόκιο να μειωθεί μισή μονάδα σωρευτικά μέχρι το τέλος του 2024 και άλλη μισή το 2025. Δηλαδή, το επιτόκιο funds rate να καταλήξει στο 3,75%-4% με τον πληθωρισμό κοντά στο 2% την επόμενη χρονιά και το πραγματικό επιτόκιο στο 1,75%-2%.
Συγκρίνοντας τα πραγματικά επιτόκια στις ΗΠΑ και την ευρωζώνη με βάση τα τωρινά δεδομένα, είναι προφανές ότι το αμερικανικό είναι υψηλότερο. Δικαιολογείται;
Πιθανόν. Το ουδέτερο πραγματικό επιτόκιο κάθε χώρας αντικατοπτρίζει επίσης κι άλλους παράγοντες πέρα από τη νομισματική πολιτική όπως το δημογραφικό, τη δημοσιονομική πολιτική κ.λπ. Υπό αυτή την έννοια, το υψηλότερο αμερικανικό πραγματικό επιτόκιο είναι απόδειξη μιας ισχυρότερης οικονομίας.
Μάλιστα, είναι πιθανό το ουδέτερο επιτόκιο να μην είναι ένας αριθμός αλλά ένα εύρος τιμών.