Πριν από δύο χρόνια δημοσιεύτηκε μια μελέτη στο επιστημονικό περιοδικό The Journal of Comparative Economics, η οποία έφερε τον τίτλο «Corruption and growth: Historical evidence, 1790-2010» του Luca Ubori.
Δύο ήταν τα συμπεράσματα της μελέτης που συγκρατήσαμε. Πρώτον, η διαφθορά έχει αρνητική επίπτωση στον ρυθμό ανάπτυξης σε μεγάλο βάθος χρόνου. Δεύτερον, η αρνητική επίπτωση της διαφθοράς στην ανάπτυξη είναι σημαντικά μεγαλύτερη στις δημοκρατίες σε σύγκριση με τα απολυταρχικά καθεστώτα. Μάλιστα, η μεγάλη διαφθορά, η οποία επικρατεί περισσότερο στα απολυταρχικά καθεστώτα, δεν οδηγεί συστηματικά σε μείωση της ανάπτυξης σ’ αυτές τις χώρες.
Επιπλέον, η διαφθορά δεν κάνει λιγότερο κακό σε χώρες με θεσμούς που δεν λειτουργούν σωστά.
Να πούμε ότι παλαιότερα μια σχολή σκέψης ήθελε τη διαφθορά να «λαδώνει τους τροχούς» της οικονομίας. Κάτι σαν την άποψη που υπήρχε στην Ελλάδα στο υπουργείο Εθνικής Οικονομίας και Οικονομικών και αλλού πριν από την οικονομική κρίση και ήθελε την παραοικονομία να κάνει καλό στην ανάπτυξη.
Ύστερα μας ήρθαν στο νου τα λόγια ενός Έλληνα επιστήμονα της Διασποράς από τις ΗΠΑ, του καθηγητή εγκληματολογίας και ποινικής δικαιοσύνης Νίκου Πασσά, ο οποίος είχε πει κάποια στιγμή την προηγούμενη δεκαετία μερικά λόγια που μας έμειναν.
Στην Ελλάδα, όλοι λαμβάνουν μέτρα κατά της διαφθοράς και κανείς τελικά δεν κάνει τίποτα. Όλοι θέλουν να είναι οι καπετάνιοι του Τιτανικού, κατευθυνόμενοι προς το παγόβουνο, αντί να είναι ναύτες σε καλοτάξιδο σκάφος, είχε αναφέρει ο κ. Πασσάς.
Προφανώς, διαφθορά δεν είναι μόνο το φακελάκι που παίρνουν αρκετοί γιατροί ή το γρηγορόσημο σε δημόσιους υπαλλήλους για να εξυπηρετήσουν κατά προτεραιότητα ή οι δωροδοκίες σε πολιτικά πρόσωπα για να περάσουν νόμους ή να προσφέρουν συμβάσεις που ευνοούν τους δωροδοκούντες. Μερικές φορές, η δωροδοκία δεν χρειάζεται αν ο ολιγάρχης τοποθετήσει τον δικό του άνθρωπο στο κέντρο λήψης αποφάσεων που επιθυμεί.
Πρόσφατα, δημιουργήθηκε θόρυβος επειδή ο Στ. Κασσελάκης του ΣΥΡΙΖΑ είπε ότι τα κόμματα στην Ελλάδα παίρνουν μαύρα χρήματα και μερικοί υποκρίνονταν τις μωρές παρθένες. Προφανώς, όταν διακινείται ρευστό σε βαλίτσες ή πακέτα γλυκών (νέα μόδα) είναι δύσκολο να αποδειχθεί. Όταν όμως μιλάς με πρώην υψηλόβαθμα στελέχη επιχειρήσεων, σου λένε off the record ότι ήταν (είναι;) συνήθης πρακτική και μάλιστα ο διαμοιρασμός των χρημάτων αφορούσε διάφορα κόμματα (άνευ υποψίας) και πολιτικούς.
Ασφαλώς, κάποιας μορφής διαφθορά υπάρχει σε όλες τις χώρες. Όμως, σε κάποιες υπάρχουν ισχυρότεροι θεσμοί και μηχανισμοί εντοπισμού και αυστηρής τιμωρίας των διεφθαρμένων και σε άλλες λιγότερο ή καθόλου. Υπάρχουν επίσης έντιμοι άνθρωποι με διαφορετικές ιδεολογικές καταβολές.
Όλα αυτά έχουν οικονομικό αντίκτυπο. Όταν κάποιος θέλει να επενδύσει, τα συνυπολογίζει και συχνά λειτουργούν αποτρεπτικά. Οι μόνοι που αισθάνονται άνετα μ’ αυτή την κατάσταση είναι οι ντόπιοι ολιγάρχες. Δεν είναι τυχαίο ότι μια συνηθισμένη πρακτική των μεγάλων ξένων επιχειρήσεων, όταν επενδύουν σε τέτοιες χώρες, είναι να έχουν συνεταίρο κάποιο ντόπιο ολιγάρχη στον οποίο δίνουν συνήθως ένα μειοψηφικό ποσοστό. Το κάνουν για τις γνωριμίες του με το σύστημα.
Η Ελλάδα υποφέρει στο θέμα των επενδύσεων και αυτό αντανακλάται στην ανταγωνιστικότητα της οικονομίας της και στον μακροπρόθεσμο ρυθμό ανάπτυξης. Αν μάλιστα δεν υπήρχαν τα διάφορα κοινοτικά κονδύλια, π.χ. ΕΣΠΑ, Ταμείο Ανάκαμψης, η κατάσταση θα ήταν χειρότερη.
Πάντοτε πιστεύαμε ότι το πρόβλημα της διαφθοράς μπορεί να αντιμετωπισθεί με την ισχυροποίηση και ανεξαρτητοποίηση των θεσμών και τη συμμόρφωση προς τους νόμους. Όμως, αυτό ίσως δεν αρκεί μάλλον.
Καλές οι νομικές προσεγγίσεις αλλά χρειάζεται επίσης ηθική ηγεσία, όπως ανέφερε ο κ. Πασσάς.
Όσο αυτό δεν γίνεται, ο ρυθμός ανάπτυξης της ελληνικής οικονομίας θα υστερεί μεσομακροπρόθεσμα. Όμως, μικρά βήματα με διάρκεια μπορούν να κάνουν τη διαφορά.