H ιστορία βοηθά πολλές φορές στην εξαγωγή των σωστών συμπερασμάτων για τρέχοντα θέματα. Η Ελλάδα εξήλθε από τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο και τον εμφύλιο με μικρό απόθεμα κεφαλαίου και πολύ χαμηλό κατά κεφαλή εισόδημα. Όμως, ο μέσος ρυθμός οικονομικής μεγέθυνσης από τη δεκαετία του 1950 και τις επόμενες δεκαετίες του 20ού αιώνα ξεπερνούσε εκείνο των εταίρων της στην Ευρωπαϊκή ‘Ενωση.
Καθοριστικό ρόλο σ’ αυτό έπαιξαν οι επενδύσεις παγίου κεφαλαίου. Οι συνολικές επενδύσεις έφθασαν να ξεπερνούν το 30% του ΑΕΠ κάποιες χρονιές, ενώ οι άμεσες ξένες επενδύσεις (ΑΞΕ) αντιστοιχούσαν στο 1,5% του ΑΕΠ κατά μέσο όρο τις δεκαετίες του 1950 και του 1960, δηλαδή δεν ήταν τόσο υψηλές όσο θα περίμενε κάποιος, όπως μας υπενθύμισε πρόσφατα αξιωματούχος.
Εύλογα τίθεται το ερώτημα από πού χρηματοδοτήθηκαν οι επενδύσεις εκείνη την περίοδο. Η απάντηση μας εξέπληξε. Κι αυτό γιατί οι επενδύσεις χρηματοδοτήθηκαν σε σημαντικό βαθμό από τις εγχώριες αποταμιεύσεις. Για την ακρίβεια, χρηματοδοτήθηκαν σε μεγάλο βαθμό από το πλεόνασμα των ασφαλιστικών ταμείων που ξεκίνησαν στις αρχές της δεκαετίας του 1950 καθώς στην αρχή εισπράττονταν οι εισφορές των ασφαλισμένων αλλά δεν πληρώνονταν συντάξεις.
Είναι αλήθεια ότι το κράτος χρησιμοποίησε εκείνα τα αποθεματικά άτοκα για να χρηματοδοτήσει τις επενδύσεις, με αποτέλεσμα τα ταμεία να στερηθούν σημαντικά έσοδα. Από την άλλη πλευρά, κάποιος μπορεί να ισχυρισθεί ότι χωρίς τη χρηματοδότηση εκείνων των επενδύσεων, δεν θα υπήρχε οικονομική ανάπτυξη, δουλειές και οι μισθοί δεν θα ήταν οι ίδιοι.
Σήμερα, η χώρα βρίσκεται αντιμέτωπη μ’ ένα μεγάλο επενδυτικό κενό -ο ΣΕΒ το ανέβαζε στα 100 δισ. ευρώ σε βάθος 10ετίας-, που είναι απόρροια του παρατεταμένου επενδυτικού χειμώνα καθώς οι επενδύσεις κατέρρευσαν τα χρόνια της μεγάλης κρίσης. Παρά την ανάκαμψη των τελευταίων χρόνων, οι συνολικές επενδύσεις άγγιξαν το 14% του ΑΕΠ πέρυσι, έναντι 21% και πλέον του ΑΕΠ στην ευρωζώνη το 2023.
Η ανάκαμψη των επενδύσεων υποστηρίχθηκε από την κατακόρυφη αύξηση των ΑΞΕ την περίοδο 2021-2023, αλλά δεν μπορεί να θεωρείται δεδομένο ότι οι άμεσες ξένες επενδύσεις θα συνεχισθούν στο ίδιο τέμπο.
Δυστυχώς, οι συνολικές καθαρές αποταμιεύσεις του ιδιωτικού τομέα (νοικοκυριών και επιχειρήσεων) είναι πολύ χαμηλές (-0,5% του ΑΕΠ), έναντι 6% στην ευρωζώνη κατά μέσο όρο την περίοδο 2017-2022, σύμφωνα με την Κομισιόν.
Αν λοιπόν η χώρα θέλει να αυξήσει δραματικά τις επενδύσεις στο 22% του ΑΕΠ χωρίς να αυξήσει τον εξωτερικό δανεισμό, δεν έχει άλλη επιλογή από την αύξηση των αποταμιεύσεων, ιδίως του ιδιωτικού τομέα. Είναι η άλλη όψη του μεγάλου μεριδίου της κατανάλωσης στο ελληνικό ΑΕΠ.
Υπό αυτές τις συνθήκες, ίσως, θα πρέπει να αντλήσουμε κάποια συμπεράσματα από τις δεκαετίες του 1950 και του 1960. Τότε, η επενδυτική έκρηξη χρηματοδοτήθηκε σε μεγάλο βαθμό από την εγχώρια συνταξιοδοτική αποταμίευση. Σήμερα, διεθνώς, παρατηρείται κάτι ανάλογο. Θα πρέπει λοιπόν να την ενθαρρύνουμε.
Η συνταξιοδοτική αποταμίευση του δεύτερου και τρίτου πυλώνα ασφάλισης είναι εξαιρετικά χαμηλή στην Ελλάδα και επομένως υπάρχει πρόσφορο έδαφος. Τόσο με τα επαγγελματικά ταμεία και το ΤΕΚΑ όσο και με τα ιδιωτικά ασφαλιστικά συνταξιοδοτικά προγράμματα.
Κοντολογίς, αν θέλουμε ανάπτυξη που να στηρίζεται σε στέρεες βάσεις, χρειάζονται επενδύσεις σε εμπορεύσιμα αγαθά και υπηρεσίες, αλλά και υποκατάσταση κάποιων εισαγωγών. Η χρηματοδότησή τους θα πρέπει να προέλθει από την αύξηση της εγχώριας αποταμίευσης.
Η συνταξιοδοτική αποταμίευση ίσως είναι ο πιο σύντομος δρόμος και τρόπος.