Μια Παρασκευή τον Μάιο ή τον Ιούνιο του 2010, λίγο καιρό αφότου η χώρα είχε μπει σε μνημόνιο και ενώ περίμενε να πάρει τη δόση από το δάνειο του ΔΝΤ, «έσκασε» κάτι έκτακτο που έκανε τους αρμόδιους της εποχής να τρέχουν και να μη φτάνουν.
Ο απαραβίαστος όρος για να έπαιρνε μια χώρα όπως η Ελλάδα δόση από το ΔΝΤ ήταν να μην έχει ληξιπρόθεσμα δάνεια. Όμως, ξένες τράπεζες είχαν ειδοποιήσει το ΔΝΤ και προφανώς την ελληνική πλευρά ότι δύο δήμοι -ο Δήμος Ζωγράφου και ο Δήμος Αχαρνών- είχαν καθυστερήσει στις πληρωμές δανείων που είχαν λάβει από αυτές με εγγύηση του ελληνικού Δημοσίου.
Στο παρά 1 εκείνη την Παρασκευή, οι ιθύνοντες πλήρωσαν τα τοκοχρεολύσια που χρωστούσαν οι δήμοι με εγγύηση μελλοντικά έσοδα από τον ΤΑΠ και η δόση από το ΔΝΤ δόθηκε κανονικά. Όμως, στην τρόικα και στην ελληνική πλευρά έγινε σαφές ότι οι δήμοι ήταν πηγή κινδύνου και η οικονομική ασυνέπεια κάποιων από αυτούς θα μπορούσε να οδηγήσει την Ελλάδα σε τεχνική χρεοκοπία χωρίς προειδοποίηση.
Διαβλέποντας τον κίνδυνο και με πρωτοβουλία της τρόικας, όπως μαθαίνουμε, ελήφθησαν μέτρα για την αποφυγή ενός τέτοιου ενδεχόμενου. Αυτά τα μέτρα ισχύουν μέχρι σήμερα και ουσιαστικά έχουν αποκλείσει το ενδεχόμενο να βρεθεί η χώρα προ απροόπτου.
Όλοι οι δήμοι υποχρεούνται να γνωστοποιούν στο Υπουργείο Εσωτερικών τις δανειακές υποχρεώσεις τους σε τακτική βάση (μηνιαία, νομίζουμε) και δεν μπορούν να δανείζονται από ξένες τράπεζες, χωρίς κεντρική έγκριση. Φυσικά, έχουν προσπαθήσει με διάφορα τερτίπια, όπως μαθαίνουμε, να βρουν παραθυράκια αλλά έχουν βρει τοίχο μέχρι στιγμής.
Πρόσφατα, διαβάσαμε στο euro2day για τα βασικά πορίσματα μιας μελέτης με βάση τα οικονομικά στοιχεία των δήμων για το 2021 του Κέντρου Φιλελεύθερων Μελετών σε συνεργασία με το Κέντρο Διεθνούς και Ευρωπαϊκής Πολιτικής Οικονομίας και Διακυβέρνησης (ΚεΔΕΠΟΔ) του Τμήματος Πολιτικής Επιστήμης και Διεθνών Σχέσεων του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου.
Κατ’ αρχάς οι ληξιπρόθεσμες οφειλές τους είναι πολύ μικρές, αφού ανέρχονται στο 1,6% των δαπανών τους. Αυτό είναι προφανώς απόρροια του προαναφερθέντος ελέγχου από το υπουργείο Εσωτερικών. Ακόμη, το 2021 κανένας δήμος δεν κατάφερε να τηρήσει τον προϋπολογισμό του σε ποσοστό άνω του 80%, ενώ μόνο το 27% κατάφερε να τον τηρήσει σε ποσοστό άνω του 50%. Τα ποσοστά αυτά δεν παρουσιάζουν σημαντικές διακυμάνσεις την τελευταία πενταετία.
Από περιέργεια αναζητήσαμε τα οικονομικά στοιχεία του Δήμου Αθηναίων. Κάπου βρήκαμε κάτι links με τα τριμηνιαία οικονομικά τους αποτελέσματα και φυσικά εκπλαγήκαμε δυσάρεστα. Τόσο μεγάλες αποκλίσεις μεταξύ π.χ. προϋπολογισθέντων δαπανών και πραγματοποιημένων δεν είχαμε ξαναδεί. Δεν θα έπρεπε. Άνθρωπος ο οποίος έχει ασχοληθεί με τα οικονομικά των δήμων της χώρας μάς είπε ότι αυτός είναι ο κανόνας σχεδόν παντού. «Οι προϋπολογισμοί όχι μόνο δεν τηρούνται αλλά γίνονται κατ’ επίφαση».
Τίθενται λοιπόν διάφορα θέματα που άπτονται των οικονομικών των δήμων. Πρώτον, θέμα διαφάνειας. Όλοι οι πολίτες και οι αρχές θα πρέπει να έχουν εύκολη πρόσβαση στα οικονομικά στοιχεία των δήμων τους. Δεύτερον, θα πρέπει ο έλεγχος των οικονομικών τους σε τακτική βάση να μην περιορίζεται μόνο στις δανειακές υποχρεώσεις τους αλλά να επεκταθεί σε όλα τα οικονομικά στοιχεία τους, π.χ. δαπάνες και έσοδα. Τρίτον, θα πρέπει να αξιολογείται η αποδοτικότητα των δαπανών τους.
Σε άλλες χώρες, αυτό γίνεται είτε από ανεξάρτητη αρχή είτε από υπηρεσία του αντίστοιχου υπουργείου Εσωτερικών (ΥΠΕΣ). Στην Ελλάδα, αυτό το έργο θα μπορούσε να αναλάβει το Παρατηρητήριο των Δήμων στο ΥΠΕΣ, το οποίο έχει στελέχωση. Μάλιστα, όπως μαθαίνουμε, η σχετική νομοθεσία υπάρχει αλλά ως συνήθως δεν εφαρμόζεται.
Κάποιος ίσως ρωτήσει δικαιολογημένα: Εδώ δεν εφαρμόζεται ο προϋπολογισμός αποδοτικότητας (budget performance) σε επίπεδο κρατικού προϋπολογισμού, εσύ περιμένεις να εφαρμοσθεί από τους δήμους που αποτελούν άντρα αδιαφάνειας και συναλλαγών;
Η απάντηση είναι ότι απλά ελπίζουμε. Φυσικά, θα ήταν ευκολότερο αν το θέμα της διαφάνειας, του ελέγχου και της αποδοτικότητας ήταν ψηλά στην προεκλογική ατζέντα των υποψήφιων δημάρχων. Όμως, δεν το είδαμε. Όλοι μιλούσαν για έργα κάθε είδους χωρίς να μιλάνε για την ταμπακιέρα.