Πάνε 120 χρόνια από τότε που ο μετεωρολόγος Nils Ekholm χρησιμοποίησε τον όρο θερμοκήπιο για να περιγράψει τι γινόταν με τη θερμική ακτινοβολία στην ατμόσφαιρα. O Ekholm, επηρεασμένος από τον συνάδελφό του νομπελίστα φυσικό και χημικό Svante Arrhenius, επεσήμανε ότι η καύση του άνθρακα μ’ εκείνους τους ρυθμούς θα μπορούσε να διπλασιάσει τη συγκέντρωση του διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα και να προκαλέσει μια σημαντική αύξηση της μέσης θερμοκρασίας στη Γη. Κι όλα αυτά γιατί η ακτινοβολία που εκπέμπει ο Ήλιος κυρίως στο ορατό φως προσπίπτει στην επιφάνεια της Γης και επανεκπέμπεται υπό τη μορφή αόρατης υπέρυθρης ακτινοβολίας που απορροφά η ατμόσφαιρα. Αυτό αποκαλείται το φαινόμενο του θερμοκηπίου, γιατί μοιάζει με τα γυάλινα τζάμια ενός θερμοκηπίου στο οποίο το ηλιακό φως θερμαίνει τον αέρα, αυξάνοντας τη θερμοκρασία του.
Η ατμόσφαιρα συνίσταται κατά 99% από άζωτο και οξυγόνο και μόλις κατά 0,04% από διοξείδιο του άνθρακα (CO2). Όμως, είναι το τελευταίο μαζί με τα άλλα αέρια του θερμοκηπίου όπως το μεθάνιο, οι υδρατμοί κλπ. που απορροφούν την υπέρυθρη ακτινοβολία της Γης και εν συνεχεία η θερμική ακτινοβολία που εκπέμπεται θερμαίνει τον αέρα και το έδαφος. Ο Arrhenius είχε υπολογίσει πως αν το CO2 στην ατμόσφαιρα μειωθεί στο μισό, η Γη θα εισέλθει σε μια νέα εποχή των παγετώνων. Από την άλλη πλευρά, αν η ποσότητα του διοξειδίου του άνθρακα διπλασιασθεί, η μέση θερμοκρασία θα αυξανόταν κατά μερικούς βαθμούς Κελσίου, προκαλώντας έντονα καιρικά φαινόμενα και καταστροφές. Ο νομπελίστας Ιάπωνας φυσικός Syukuro Manabe εκτίμησε τη δεκαετία του 1960 ότι το οξυγόνο και το άζωτο είχαν αμελητέα επίδραση στην επιφάνεια της Γης ενώ ο διπλασιασμός του CO2 αύξανε τη θερμοκρασία πάνω από 2 βαθμούς Κελσίου σε σύγκριση με την προ βιομηχανική εποχή.
Ως γνωστόν, η ΕΕ κι άλλοι προσπαθούν να περιορίσουν τις εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα για να αποτρέψουν μια μεγαλύτερη άνοδο της θερμοκρασίας του πλανήτη, καθιστώντας ολοένα και πιο ακριβή τη χρήση των ορυκτών καυσίμων. Το εργαλείο είναι τα δικαιώματα ρύπων των οποίων η τιμή ανεβαίνει καθώς η προσφορά μειώνεται. Ταυτόχρονα, η ΕΕ ενθαρρύνει τη στροφή προς τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας (ΑΠΕ).
Είναι προφανές ότι η μεγάλη άνοδος της τιμής του φυσικού αερίου και γενικότερα της ενέργειας προβληματίζει καθώς πολλοί αναρωτιούνται μήπως η ΕΕ κινήθηκε πιο γρήγορα απ’ ό,τι θα έπρεπε παρότι τα κλιματικά μοντέλα δείχνουν το αντίθετο. Ο προβληματισμός είναι πιο έντονος σε χώρες όπως η Ελλάδα, που έχει μεγάλες ποσότητες λιγνίτη. Όσον αφορά την αύξηση των τιμών του ηλεκτρικού ρεύματος, η πρόσφατη τοποθέτηση του Τούρκου επικεφαλής της ΙΕΑ (International Energy Agency) κ. Τιρόλ στο ζήτημά της ήταν σαφής. Το 80% της αύξησης οφειλόταν στο φυσικό αέριο και μόνο το 20% στην αύξηση της τιμής των δικαιωμάτων εκπομπών του καυσαερίου.
Όμως, η αύξηση της τιμής του φυσικού αερίου είναι συνισταμένη διαφορετικών παραγόντων. Από την αυξημένη παγκόσμια ζήτηση λόγω οικονομικής ανάκαμψης και χειμώναμ μέχρι το γεωπολιτικό παίγνιο της Ρωσίας για να τεθεί σε λειτουργία ο αγωγός Nord Stream 2 που παρακάμπτει την Ουκρανία καθώς και τις Βαλτικές χώρες με την Πολωνία. Η επιλογή της ΕΕ να βασισθεί αρκετά στη spot αγορά έναντι των μεσομακροπρόθεσμων αγορών φυσικού αερίου μέσω αγωγών και η αποτυχία της να διαπραγματευθεί σε κεντρικό επίπεδο αξιοποιώντας τη διαπραγματευτική της δύναμη την έχουν κάνει έρμαιο των διαθέσεων της Ρωσίας.
Όμως, το κεντρικό ερώτημα που τίθεται, είναι πόσο θέλουμε να πάμε σε «αποκαρβουνοποίηση» και αν ναι, με τι ρυθμό. Η απάντηση θα πρέπει να είναι καταφατική, αν κάποιος πιστεύει στην κλιματική αλλαγή. Όσον αφορά τον ρυθμό της μετάβασης, η λογική στην Ελλάδα υπαγορεύει να έχεις σε «θερμή εφεδρεία» μονάδες λιγνιτοπαραγωγής ρεύματος μέχρις ότου οι ΑΠΕ καλύψουν το κενό.