Οι αναθέσεις στο πλαίσιο των δημόσιων συμβάσεων ήταν ανέκαθεν προβληματικές στη χώρα μας. Είτε επρόκειτο για απευθείας αναθέσεις είτε για διαγωνισμούς.
Για τους αμύητους, ας δώσουμε ένα παράδειγμα. Ένας φορέας του ευρύτερου δημόσιου τομέα μπορεί να έφτιαχνε μια επιτροπή, η οποία εν συνεχεία ζητούσε RFI (Request for Information) από τους ενδιαφερόμενους για κάποιο πρότζεκτ, π.χ. για έξυπνες βιντεοκάμερες ελέγχου της κίνησης των αυτοκινήτων στην πόλη. Κοινώς, προτάσεις με πληροφορίες για το έργο. Το RFI σηματοδοτούσε την αρχή του λόμπι από τις ενδιαφερόμενες εταιρείες στον επικεφαλής της επιτροπής και στα μέλη της για να πάρουν το έργο. Σε αυτά τα πλαίσια υπήρχαν ενίοτε δώρα υπό την μορφή μετρητών ή σε είδος. Ένα από τα τελευταία ήταν η πρόσκληση να πάνε ταξίδι δωρεάν στο εξωτερικό για να δουν τα συστήματα και πώς δουλεύουν. Διαφορετικά μέλη της επιτροπής μπορεί να υποστήριζαν διαφορετικές προτάσεις, όμως μια εταιρεία κέρδιζε. Συνήθως, αυτή που πλήρωνε τα περισσότερα, λένε επιχειρηματίες. «Κλειδί» ήταν οι προδιαγραφές. Στο παράδειγμα με τις βιντεοκάμερες, οι προδιαγραφές «κλείδωναν» την τεχνολογία στο ανωτέρω παράδειγμα. Φυσικά, υπήρχαν αρκετές φορές ενστάσεις που καθυστερούσαν το έργο. Όμως, αυτός που είχε μειοδοτήσει, έπαιρνε το έργο και μετά πρόσθετε κόστη ενώ έχανε σε ποιότητα.
Δεν εκπλαγήκαμε λοιπόν όταν διαβάσαμε πρόσφατα στο euro2day.gr ότι καταγράφηκε έκρηξη στις απευθείας αναθέσεις, στο πλαίσιο των δημόσιων συμβάσεων, είτε αφορούν σε προμήθειες και υπηρεσίες είτε στην εκπόνηση μελετών και την κατασκευή έργων.
«Όπως προκύπτει από τα στοιχεία του Κεντρικού Ηλεκτρονικού Μητρώου Δημόσιων Συμβάσεων (ΚΗΜΔΗΣ), για το διάστημα 1/1/2020 έως 30/4/2021, επί συνολικού αριθμού 269.900 δημόσιων συμβάσεων, οι 164.040 έγιναν με απευθείας ανάθεση, με το ποσοστό να ανέρχεται στο 60,77%!» σημειώνει ο Σταμάτης Ζησίμου. «Το συνολικό ύψος των δημόσιων συμβάσεων διαμορφώνεται κατά το εξεταζόμενο διάστημα στα 10,941 δισ. ευρώ και είναι το μεγαλύτερο ποσό που έχει διατεθεί κατ' αντιστοιχία χρονικού διαστήματος 16 μηνών από το 2010 και μετά... Επί του συνολικού ποσού των 10,941 δισ. ευρώ, το ποσό που αντιστοιχεί στις συμβάσεις με απευθείας ανάθεση ανέρχεται στο 1,894 δισ. ευρώ, ποσοστό 17,31%».
Η αύξηση του ανώτατου ορίου για τις απευθείας αναθέσεις από 20 χιλ. ευρώ στις 30 για προμήθεια υπηρεσιών ή 60 χιλ. ευρώ για έργα πιθανόν εξηγεί σε μεγάλο βαθμό την αύξηση. Η κίνηση για αύξηση του ανώτατου ορίου έχει λογική. Δεν χρειάζεται πλέον να σπάνε οι δημόσιες συμβάσεις σε έργα μικρότερα των 20 χιλ. ευρώ για να γίνονται απευθείας αναθέσεις και να προχωράνε τα πράγματα πιο γρήγορα. Από την άλλη πλευρά, το κίνητρο για διαφθορά είναι μεγαλύτερο.
Στην πιάτσα έχουν ακουσθεί ουκ ολίγα για τις απευθείας αναθέσεις με επίκληση της πανδημίας από κρατικούς φορείς, με ανάμειξη κυβερνητικών αξιωματούχων. Δεν γνωρίζουμε αν έχουν βάση. Όμως, με δεδομένο το προβληματικό έως αμαρτωλό παρελθόν των δημόσιων συμβάσεων στη χώρα μας και τη διαπλοκή, είναι απαραίτητο να υπάρχει λογοδοσία και αυστηρός έλεγχος, π.χ. αν αυτοί που πήραν το έργο, το είχαν ξαναπάρει, την τιμολόγηση κ.λπ.
Προφανώς, αυτό δεν μπορεί να γίνει από επιτροπή ελέγχου που βρίσκεται στον ίδιο κρατικό φορέα, π.χ. υπουργείο, που έκανε την ανάθεση. Οι διασταυρώσεις θα πρέπει να γίνονται από τρίτους, π.χ. άλλο φορέα, ή κεντρικά με τη χρησιμοποίηση και ιδιωτών. Και φυσικά όλα τα στοιχεία των συμβάσεων θα πρέπει να είναι εύκολα προσβάσιμα από τους ελεγκτές ηλεκτρονικά. Η έκρηξη των δημόσιων συμβάσεων και ιδίως των απευθείας αναθέσεων σε περίοδο πανδημίας θα έπρεπε να προβληματίζει. Η ύπαρξη ενός αποτελεσματικού συστήματος ελέγχων θα έπρεπε να είναι προτεραιότητα.
Η γυναίκα του Καίσαρα δεν αρκεί να είναι τίμια. Θα πρέπει και να φαίνεται.