Η ιστορία επαναλαμβάνεται; Στα τέλη του 2018, οι συγκλίνουσες εκτιμήσεις των αγορών για το νέο έτος ήταν διστακτικές έως μετριοπαθείς. Μιλώντας στο WEF του Νταβός τον Ιανουάριο του 2019, ο Ray Dalio της Bridgewater Associates ανέφερε πως η εποχή μας είχε αρκετά κοινά χαρακτηριστικά με τα τέλη της δεκαετίας του 1930. Οι αυξημένες εμπορικές εντάσεις, οι λαϊκιστικές πιέσεις και ο κοινωνικός ανταγωνισμός μαζί με τα περιορισμένα όπλα των κεντρικών τραπεζών συνέθεταν ένα προβληματικό υπόβαθρο, σύμφωνα με τον Dalio.
Όμως, το 2019 αποδείχθηκε μια πολύ καλή χρονιά. Το αντίθετο είχε συμβεί στα τέλη του 2017, όταν οι περισσότεροι ήταν αισιόδοξοι για το 2018, που αποδείχθηκε τελικά δύσκολη χρονιά.
Μπαίνοντας στο 2020, οι ταύροι είχαν το πάνω χέρι, ενθαρρυμένοι από την προκαταρκτική εμπορική συμφωνία των ΗΠΑ με την Κίνα. Οι γεωπολιτικές ανησυχίες για τη δολοφονία του ανώτατου Ιρανού στρατιωτικού από τις ΗΠΑ δεν μπόρεσαν να προκαλέσουν αναταραχή διαρκείας στις αγορές.
Δεν φαίνεται να συμβαίνει το ίδιο με τον κορωνοϊό και μια εν δυνάμει πανδημία που σχεδόν κανείς δεν είχε προβλέψει. Οι επιπτώσεις στις μεταφορές, τον τουρισμό -ιδίως προς τις ασιατικές χώρες και όχι μόνο-, στην παγκόσμια εφοδιαστική αλυσίδα, είναι ήδη ορατές, με εταιρείες-κολοσσούς όπως η Apple να βγάζουν προειδοποιήσεις για χαμηλότερα έσοδα το 1ο τρίμηνο.
Αναμφισβήτητα, ο κορωνοϊός προκαλεί ανησυχίες λόγω της εύκολης μετάδοσης και των ανθρώπινων απωλειών που προκαλεί, αν και οι τελευταίες είναι ακόμη πολύ μικρότερες από την εποχική γρίπη, τους θανάτους από τα αυτοκινητιστικά δυστυχήματα κ.λπ. Όμως, εκείνο που θα έπρεπε να ανησυχεί περισσότερο από οικονομικής πλευράς είναι το σύγχρονο χρηματοοικονομικό σύστημα, όπου τα παράγωγα προϊόντα κυριαρχούν. Το αποτέλεσμα είναι μια υπερβολική κερδοσκοπική μόχλευση.
Όταν π.χ. οι αποδόσεις των ομολόγων υποχωρούν, όπως τώρα, οι παίκτες που είχαν πουλήσει διάφορα είδη προστασίας έναντι των χαμηλότερων επιτοκίων είναι αναγκασμένοι να βγουν στην αγορά και να αγοράσουν προϊόντα για να αντισταθμίσουν τον κίνδυνο (hedging) από την αυξανόμενη έκθεσή τους. Οι περισσότερες από τις ανωτέρω μοχλευμένες αγορές χρηματοδοτούνται στην αγορά των repos. Οι ανωτέρω αγορές προϊόντων μπορεί να δημιουργήσουν αυτοτροφοδοτούμενη δυναμική. Οι τιμές των ομολόγων ανεβαίνουν, προκαλώντας νέες αγορές για αντιστάθμιση κινδύνου με ταυτόχρονο «πνίξιμο» όσων έχουν σορτάρει τα ομόλογα και πρέπει να κλείσουν τις θέσεις τους, αγοράζοντάς τα. Την ίδια στιγμή, η συνολική ρευστότητα του συστήματος αυξάνεται μέσω των ρέπος, υποστηρίζοντας το ράλι στα ομόλογα και γενικότερα τις κινητές αξίες. Κι αυτό γιατί ενισχύει την εντύπωση ότι η πορεία των αγορών προς τα πάνω είναι μονόδρομος.
Πρόκειται για σπεκουλαδόρικη υπερβολή, που αγνοεί σε μερικές περιπτώσεις την αυξημένη προσφορά τίτλων, π.χ. κρατικά ελλείμματα ή/και τις μαζικές εκδόσεις χρεογράφων από επιχειρήσεις αμφιβόλου χρηματοοικονομικής υγείας. Οι αρνητικές αποδόσεις σε ομόλογα αξίας τρισ. δολαρίων ή ευρώ που κατατάσσονται στην επενδυτική βαθμίδα είναι απόρροια και αυτής της κατάστασης.
Όμως, η ιστορία διδάσκει πως τέτοιου είδους καταστάσεις καλλιεργούν τους σπόρους για μια απότομη αλλαγή κατεύθυνσης των αγορών, με αφορμή κάποιο απροσδόκητο γεγονός. Αλλωστε, τα προγράμματα αντιστάθμισης κινδύνου μπορεί μεν να προχωρούν σε αγορές μέσα σε ράλι, όμως μπορούν επίσης να αλλάξουν απότομα στάση, προχωρώντας σε μαζικές πωλήσεις τίτλων σε περίπτωση αδυναμίας των αγορών.
Ο κορωνοϊός είναι προφανώς αιτία ανησυχίας για τα ανθρώπινα θύματα και τις οικονομικές επιπτώσεις που ήδη προκαλεί. Όμως, είναι η δομή του μοντέρνου χρηματοοικονομικού συστήματος όπου η κοινότητα των μοχλευμένων σπεκουλαδόρων αποτελεί την επιπρόσθετη πηγή ρευστότητας στο παγκόσμιο χρηματοοικονομικό σύστημα, που θα έπρεπε να ανησυχεί περισσότερο.