Για χώρες όπως η Ελλάδα με υψηλό δημόσιο και ιδιωτικό χρέος, τα χαμηλά επιτόκια θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν ευλογία. Το κράτος δανείζεται με πολύ χαμηλότερα επιτόκια απ’ ό,τι θα δανειζόταν διαφορετικά, διατηρώντας τις δαπάνες εξυπηρέτησης του χρέους σε χαμηλά επίπεδα. Δεν είναι τυχαίο ότι οι τόκοι ως ποσοστό των κρατικών εσόδων έχουν υποχωρήσει κάτω από το 7%, παρότι το δημόσιο χρέος ξεπερνά το 170% του ΑΕΠ.
Φυσικά, η χώρα μας είναι μια ειδική περίπτωση καθώς το 80% περίπου του δημόσιου χρέους βρίσκεται στα χέρια του επίσημου τομέα, π.χ. EFSF, ESM, ΔΝΤ, ΕΙΒ, διακρατικά δάνεια (GLF) κ.λπ. Και πάλι όμως, δεν θα δανειζόταν τόσο φθηνά από τους επίσημους δανειστές, αν τα επιτόκια στην αγορά δεν είχαν φθάσει κοντά στο μηδέν ή και κάτω του μηδενός. Το ίδιο και πολύ περισσότερο ισχύει για τις υπόλοιπες χώρες και αυτό είναι αποτέλεσμα της πολιτικής των χαμηλών επιτοκίων και των μαζικών αγορών ομολόγων κ.λπ. (QE) από τη Fed, την ΕΚΤ και τις άλλες μεγάλες τράπεζες την τελευταία δεκαετία.
Παρ’ όλα αυτά το τύπωμα χρήματος, όπως συνηθίζουμε να λέμε, δεν έχει οδηγήσει σε υψηλούς ρυθμούς ανάπτυξης και τον πληθωρισμό στο 2% ή υψηλότερα στις περισσότερες χώρες. Οι αποπληθωριστικές δυνάμεις που περιλαμβάνουν τη γήρανση των πληθυσμών, τις τεχνολογικές ανακαλύψεις και σε κάποιες χώρες τη συγκέντρωση του πλούτου σε λιγότερους έχουν παίξει ρόλο.
Όμως, η πολιτική των χαμηλών επιτοκίων και του QE έχουν τροφοδοτήσει ένα πολυετές ράλι τιμών στις μετοχές και στα ομόλογα και έχει φουσκώσει τους ισολογισμούς των μεγάλων κεντρικών τραπεζών. Δεν είναι τυχαίο ότι ο ισολογισμός της κεντρικής τράπεζας της Ιαπωνίας, που ξεκίνησε πρώτη, είναι μεγαλύτερος από το ΑΕΠ της χώρας. Το πρόβλημα με την Ιαπωνία, αρκετές ευρωπαϊκές χώρες και άλλες είναι πως οι ασκούντες την εξουσία ανακαλύπτουν πως είναι πολύ δύσκολο να αντιστρέψουν τις πολιτικές των μηδενικών επιτοκίων ακόμη κι αν θέλουν, π.χ. Fed. Όσο μάλιστα περισσότερο χρόνο οι ανωτέρω πολιτικές εφαρμόζονται, τόσο δυσκολότερο γίνεται.
Η παρατεταμένη περίοδος των χαμηλών επιτοκίων και του QE έχουν τροφοδοτήσει την άνοδο του χρέους σε πολλές χώρες και επιχειρήσεις παγκοσμίως. Υπάρχει μια συσχέτιση μεταξύ των χαμηλών επιτοκίων και της αύξησης του αριθμού των επιχειρήσεων που αποκαλούνται ζόμπι, καθώς οι τελευταίες δανείζονται για να αποπληρώνουν τόκους και απλά να επιβιώνουν χωρίς να κάνουν κάτι άλλο. Οι εταιρείες-ζόμπι δεν θα προκαλούσαν πρόβλημα, αν δεν ήταν λιγότερο παραγωγικές και δεν εμπόδιζαν την ανάπτυξη πιο παραγωγικών επιχειρήσεων, συμπιέζοντας τις τιμές των προϊόντων και ανεβάζοντας τους μισθούς και το χρηματοδοτικό κόστος, σύμφωνα με παλαιότερη μελέτη της BIS.
Αν λοιπόν ανέβουν τα επιτόκια, πολλοί προϋπολογισμοί κρατών και εταιρειών με υψηλό χρέος θα εκτροχιασθούν. Από την άλλη πλευρά, το υψηλό χρέος, ιδίως όταν κατευθύνεται σε μη παραγωγικούς σκοπούς, εμποδίζει την αύξηση της παραγωγικότητας και την ανάπτυξη. Ως εκ τούτου, οι σημερινές οικονομίες μοιάζουν με δάση που ποτέ δεν γνώρισαν φωτιές και ποτέ δεν καθάρισαν από αρρώστιες και άλλα εισβάλλοντα είδη, ώστε να αφήσουν χώρο για πιο υγιή ανάπτυξη.
Θα περιμένουμε με ενδιαφέρον να δούμε αν η νέα πρόεδρος της ΕΚΤ κ. Λαγκάρντ μπορεί να φέρει κάτι καινούργιο ή ο εθισμός θα συνεχιστεί. Την Πέμπτη τα σπουδαία.