Μετά την επίτευξη ιστορικής συμφωνίας σχετικά με το Σύμφωνο για τη Μετανάστευση και το Άσυλο, έχουν αρχίσει οι εργασίες για να μετουσιωθεί η μεγάλη και πολύπλοκη δέσμη νομοθετικών πράξεων σε επιχειρησιακή πραγματικότητα κατά την επόμενη διετία. Πρόκειται για μια κοινή προσπάθεια, με την Επιτροπή να στηρίζει τα κράτη μέλη σε κάθε στάδιο της πορείας.
Το κοινό σχέδιο εφαρμογής του συμφώνου για τη μετανάστευση και το άσυλο, το οποίο εγκρίθηκε σήμερα από την Επιτροπή, καθορίζει τα βασικά ορόσημα ώστε όλα τα κράτη μέλη να θέσουν σε εφαρμογή τις νομικές και επιχειρησιακές ικανότητες που απαιτούνται για την επιτυχή έναρξη εφαρμογής της νέας νομοθεσίας έως τα μέσα του 2026. Επιπλέον, οι οργανισμοί της ΕΕ θα παρέχουν επίσης επιχειρησιακή και στοχευμένη στήριξη στα κράτη μέλη καθ' όλη τη διάρκεια αυτής της διαδικασίας.
Το κοινό σχέδιο εφαρμογής παρέχει υπόδειγμα για τα εθνικά σχέδια εφαρμογής που πρέπει να εγκριθούν από τα κράτη μέλη έως το τέλος του τρέχοντος έτους. Συγκεντρώνει τις νομικές, τεχνικές και επιχειρησιακές εργασίες σε 10 δομικά στοιχεία για να εστιάσει και να διευκολύνει τις προσπάθειες πρακτικής εφαρμογής.
Όλα τα δομικά στοιχεία είναι θεμελιωδώς αλληλεξαρτώμενα και πρέπει να εφαρμοστούν παράλληλα.
Τα 10 δομικά στοιχεία:
- Κοινό σύστημα πληροφοριών για τη μετανάστευση και το άσυλο (Eurodac): θα στηρίξει τα κράτη μέλη, ιδίως όσον αφορά τον καθορισμό της ευθύνης και την παρακολούθηση των δευτερογενών μετακινήσεων. Το νέο Eurodac είναι το μεγάλης κλίμακας σύστημα ΤΠ που θα αποθηκεύει και θα επεξεργάζεται τα δεδομένα των αιτούντων άσυλο. Η έγκαιρη ανάπτυξη και έναρξη λειτουργίας του μεταρρυθμισμένου συστήματος Eurodac αποτελεί κρίσιμη προϋπόθεση για την εφαρμογή όλων των άλλων στοιχείων του Συμφώνου.
- Ένα νέο σύστημα για τη διαχείριση της μετανάστευσης στα εξωτερικά σύνορα της ΕΕ: διαχείριση των παράτυπων αφίξεων υπηκόων τρίτων χωρών και θέσπιση ταχέων, αποτελεσματικών και εξορθολογισμένων διαδικασιών για το άσυλο και την επιστροφή, καθώς και ισχυρών διασφαλίσεων. Ο κανονισμός για τον έλεγχο διαλογής, ο κανονισμός για τη διαδικασία ασύλου και ο κανονισμός για τη διαδικασία επιστροφής στα σύνορα προβλέπουν εναρμονισμένη προσέγγιση. Όλοι οι παράτυποι μετανάστες θα καταγράφονται και θα υποβάλλονται σε έλεγχο της ταυτότητάς τους, του κινδύνου για την ασφάλεια, της ευπάθειας και της υγείας τους. Σε δεύτερο στάδιο, θα εφαρμόζεται υποχρεωτική διαδικασία στα σύνορα για όσους είναι πιθανό να μην χρήζουν διεθνούς προστασίας ή να παρουσιάζουν κίνδυνο για την ασφάλεια.
- Εξασφάλιση κατάλληλων συνθηκών υποδοχής για τους αιτούντες σε σχέση με τις ανάγκες τους. Για παράδειγμα, για τους αιτούντες διεθνή προστασία υπάρχει νωρίτερα πρόσβαση στην αγορά εργασίας (6 μήνες αντί για 9 μήνες), σωματική και ψυχική υγειονομική περίθαλψη και μεγαλύτερη προστασία για τις οικογένειες, τα παιδιά και τους ευάλωτους αιτούντες. Επιπλέον, η οδηγία για τις συνθήκες υποδοχής διαθέτει επίσης νέα εργαλεία που βελτιώνουν την αποτελεσματικότητα του συστήματος υποδοχής και συμβάλλουν στην πρόληψη δευτερογενών μετακινήσεων. Για παράδειγμα, τα κράτη μέλη θα έχουν τη δυνατότητα να κατανέμουν τους αιτούντες σε καταλύματα και γεωγραφικές περιοχές, εξαρτώντας την παροχή υλικών συνθηκών υποδοχής από την πραγματική διαμονή στο κατάλυμα στο οποίο έχουν τοποθετηθεί οι αιτούντες ή σε συγκεκριμένη περιοχή. Επιπλέον, τα κράτη μέλη θα πρέπει να προβλέπουν μόνο βασικές ανάγκες όταν οι αιτούντες δεν βρίσκονται στο κράτος μέλος στο οποίο υποτίθεται ότι βρίσκονται.
- Δίκαιες, αποτελεσματικές και συγκλίνουσες διαδικασίες ασύλου: ο κανονισμός για τις διαδικασίες ασύλου και ο κανονισμός για τις ελάχιστες απαιτήσεις ασύλου εξορθολογίζουν τη διαδικασία αξιολόγησης και λήψης αποφάσεων για τις ατομικές αιτήσεις ασύλου σε ολόκληρη την Ευρώπη και ενισχύουν τις εγγυήσεις, τα δικαιώματα και τις εγγυήσεις για τους αιτούντες και τους δικαιούχους διεθνούς προστασίας.
- Αποτελεσματικές και δίκαιες διαδικασίες επιστροφής: η μεταναστευτική πολιτική της ΕΕ μπορεί να είναι βιώσιμη μόνο εάν επιστρέψουν αποτελεσματικά όσοι δεν έχουν δικαίωμα παραμονής στην ΕΕ. Ο συντονιστής επιστροφών θα διαδραματίσει καίριο ρόλο, αξιοποιώντας τις εργασίες που έχουν ήδη δρομολογηθεί για τη βελτίωση του κοινού σχεδιασμού των πτήσεων και των αποστολών ταυτοποίησης, μεταξύ άλλων για τη βελτιστοποίηση της χρήσης της στήριξης του Frontex, την ανταλλαγή πρακτικών και εμπειριών σχετικά με την από κοινού έκδοση αρνητικών αποφάσεων ασύλου και αποφάσεων επιστροφής, καθώς και τη συνεργασία για την επιστροφή επιστρεφόντων που συνιστούν απειλή για την ασφάλεια.
- Ένα δίκαιο και αποτελεσματικό σύστημα: λειτουργώντας οι νέοι κανόνες περί ευθύνης: με τη θέσπιση αποτελεσματικού και σταθερού επιμερισμού των ευθυνών σε ολόκληρη την Ένωση και τη μείωση των κινήτρων για δευτερογενείς μετακινήσεις. Για παράδειγμα, οι διαδικασίες θα καταστούν αποτελεσματικότερες με τις κοινοποιήσεις «εκ νέου ανάληψης». Επιπλέον, θα θεσπιστούν νέοι κανόνες με στόχο την πρόληψη της κατάχρησης του συστήματος (όπως η υποχρέωση των αιτούντων να υποβάλουν αίτηση στο κράτος μέλος πρώτης εισόδου).
- Για να λειτουργήσει η αλληλεγγύη: για πρώτη φορά, η ΕΕ διαθέτει μόνιμο, νομικά δεσμευτικό αλλά ευέλικτο μηχανισμό αλληλεγγύης για να διασφαλίσει ότι κανένα κράτος μέλος δεν αφήνεται μόνο του όταν υφίσταται πίεση.
- Ετοιμότητα, σχεδιασμός έκτακτης ανάγκης και αντιμετώπιση κρίσεων: συμβολή στην οικοδόμηση μεγαλύτερης ανθεκτικότητας στην εξέλιξη των μεταναστευτικών καταστάσεων, καθώς και στη μείωση των κινδύνων καταστάσεων κρίσης.
- Νέες διασφαλίσεις για τους αιτούντες άσυλο και τα ευάλωτα άτομα: αυξημένη παρακολούθηση των θεμελιωδών δικαιωμάτων, με τη διασφάλιση αποτελεσματικών διαδικασιών, με παράλληλη προστασία της ανθρώπινης αξιοπρέπειας και ενός πραγματικού και αποτελεσματικού δικαιώματος ασύλου, μεταξύ άλλων για τους πλέον ευάλωτους, όπως τα παιδιά.
- Επανεγκατάσταση, ένταξη και ένταξη: εντατικοποίηση των προσπαθειών σε αυτούς τους τομείς. Οι προσπάθειες των κρατών μελών για την ένταξη και την ένταξη των μεταναστών εξακολουθούν να είναι απαραίτητες για μια επιτυχημένη πολιτική μετανάστευσης και ασύλου.
Το σύμφωνο για τη μετανάστευση και το άσυλο αντικατοπτρίζει μια ολοκληρωμένη και συνολική προσέγγιση για τη διαχείριση της μετανάστευσης. Ως εκ τούτου, η Επιτροπή ακολουθεί από κοινού με τα κράτη μέλη μια διττή προσέγγιση, η οποία συνοδεύει το νομοθετικό έργο σε επίπεδο ΕΕ με επιχειρησιακές δραστηριότητες. Αυτό περιλαμβάνει ιδίως τις εργασίες σχετικά με την εξωτερική διάσταση της μετανάστευσης, μέσω της επιδίωξης ολοκληρωμένων εταιρικών σχέσεων με τις χώρες εταίρους.
Μολονότι οι δράσεις στον τομέα αυτό δεν συνδέονται με νομικές υποχρεώσεις, θα είναι σημαντικό η ΕΕ να συνεχίσει και να εντείνει περαιτέρω τη συνεργασία με τις χώρες εταίρους, ιδίως σε τρεις βασικούς τομείς: καταπολέμηση της παράνομης διακίνησης μεταναστών, αποτελεσματικές επιστροφές, επανεισδοχή και επανένταξη, καθώς και νόμιμες οδοί.
Επόμενα βήματα
Το κοινό σχέδιο εφαρμογής θα υποβληθεί στα κράτη μέλη στο Συμβούλιο Εσωτερικών Υποθέσεων, και στη συνέχεια θα χρησιμοποιηθεί ως βάση για την προετοιμασία των εθνικών σχεδίων εφαρμογής των κρατών μελών, τα οποία πρέπει να υποβληθούν έως τον Δεκέμβριο του 2024. Με βάση το κοινό σχέδιο εφαρμογής, το επόμενο βήμα είναι να καταρτίσουν τα κράτη μέλη τα αντίστοιχα εθνικά τους σχέδια εφαρμογής έως τις 12 Δεκεμβρίου 2024.
Τα κράτη μέλη μπορούν να βασίζονται στην επιχειρησιακή, τεχνική και χρηματοδοτική στήριξη της Επιτροπής και των οργανισμών της ΕΕ καθ' όλη τη διάρκεια της διαδικασίας. Τα κράτη μέλη μπορούν επίσης να λάβουν στήριξη από το Μέσο Τεχνικής Υποστήριξης, το οποίο θα προκηρύξει ειδική πρόσκληση για τη στήριξη των κρατών μελών στην ανάπτυξη των εθνικών τους σχεδίων εφαρμογής.
Η Επιτροπή έχει συγκροτήσει ειδικές ομάδες υποστήριξης που θα επισκεφθούν όλες τις πρωτεύουσες των κρατών μελών από τώρα έως το φθινόπωρο για να βοηθήσουν τα κράτη μέλη στην προετοιμασία των εν λόγω εθνικών σχεδίων εφαρμογής.
Η Επιτροπή θα παρακολουθεί εκ του σύνεγγυς την πρόοδο που σημειώνεται όσον αφορά την εφαρμογή του Συμφώνου και θα υποβάλλει τακτικά εκθέσεις στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο.
Ιστορικό
Η Επιτροπή παρουσίασε το Σύμφωνο για τη Μετανάστευση και το Άσυλο τον Σεπτέμβριο του 2020, με στόχο την εξεύρεση μακροπρόθεσμων και βιώσιμων λύσεων για τη διαχείριση της μετανάστευσης. Το Σύμφωνο θα δημιουργήσει ένα νομικό πλαίσιο που θα εξισορροπεί την αλληλεγγύη και την ευθύνη μεταξύ των κρατών μελών, στο πλαίσιο μιας ολοκληρωμένης προσέγγισης για την αποτελεσματική και δίκαιη διαχείριση της μετανάστευσης.
Μετά από πολιτική συμφωνία στις 20 Δεκεμβρίου 2023, εγκρίθηκε από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο στις 10 Απριλίου 2024 και από το Συμβούλιο αργότερα στις 14 Μαΐου. Οι νομικές πράξεις του Συμφώνου, συμπεριλαμβανομένων ορισμένων που είχαν ήδη προταθεί το 2016, τέθηκαν σε ισχύ την 11 Ιουνίου 2024 και θα τεθούν σε εφαρμογή μετά από δύο έτη, από την 12 Ιουνίου 2026· με εξαίρεση τον κανονισμό της Ένωσης για την επανεγκατάσταση και την εισδοχή για ανθρωπιστικούς λόγους, ο οποίος εφαρμόζεται ήδη σήμερα.