Οι δυνάμεις του Βλαντιμίρ Πούτιν έκαναν πρόβες χρήσης τακτικών πυρηνικών όπλων σε πρώιμο στάδιο σύγκρουσης με μια μεγάλη παγκόσμια δύναμη, σύμφωνα με ρωσικά στρατιωτικά αρχεία που διέρρευσαν και τα οποία περιλαμβάνουν σενάρια εκπαίδευσης για τον κίνδυνο εισβολής από την Κίνα.
Τα απόρρητα έγγραφα, τα οποία είδαν οι Financial Times, περιγράφουν ένα κατώφλι για τη χρήση τακτικών πυρηνικών όπλων που είναι χαμηλότερο από αυτό που έχει παραδεχτεί ποτέ δημόσια η Ρωσία, σύμφωνα με ειδικούς που εξέτασαν και επαλήθευσαν τα έγγραφα.
Πρόκειται για 29 μυστικά ρωσικά στρατιωτικά αρχεία που συντάχθηκαν μεταξύ 2008 και 2014 και περιλαμβάνουν σενάρια για πολεμικά παιχνίδια και παρουσιάσεις για αξιωματικούς του ναυτικού, που καταπιάνονται με τις αρχές για τη χρήση πυρηνικών όπλων.
Τα κριτήρια για μια πιθανή πυρηνική απάντηση κυμαίνονται από μια εχθρική εισβολή στο ρωσικό έδαφος έως πιο συγκεκριμένους λόγους χρήσης, όπως η καταστροφή του 20% των υποβρυχίων της Ρωσίας που φέρουν βαλλιστικούς πυραύλους.
«Είναι η πρώτη φορά που βλέπουμε έγγραφα όπως αυτό», δήλωσε ο Alexander Gabuev, διευθυντής του Carnegie Russia Eurasia Center στο Βερολίνο. «Δείχνουν ότι το επιχειρησιακό όριο για τη χρήση πυρηνικών όπλων είναι αρκετά χαμηλό, εάν το επιθυμητό αποτέλεσμα δεν μπορεί να επιτευχθεί με συμβατικά μέσα».
Τα τακτικά πυρηνικά όπλα της Ρωσίας, τα οποία μπορεί να βληθούν με πυραύλους από την ξηρά ή τη θάλασσα αλλά και από αεροσκάφη, έχουν σχεδιαστεί για περιορισμένη χρήση σε πεδίο μάχης στην Ευρώπη και την Ασία, σε αντίθεση με τα μεγαλύτερα «στρατηγικά» όπλα που προορίζονται να στοχεύουν τις ΗΠΑ. Οι σύγχρονες τακτικές κεφαλές μπορούν να απελευθερώσουν πολύ περισσότερη ενέργεια από τα όπλα που έπεσαν στο Ναγκασάκι και στη Χιροσίμα το 1945.
Αν και τα αρχεία χρονολογούνται πριν από 10 χρόνια και περισσότερο, οι ειδικοί ισχυρίζονται ότι παραμένουν επίκαιρα σε ό,τι αφορά το τρέχον ρωσικό στρατιωτικό δόγμα. Τα έγγραφα παρουσιάστηκαν στους FT από δυτικές πηγές.
Τα αμυντικά σχέδια εκθέτουν τις βαθιές υποψίες για την Κίνα μεταξύ της ελίτ ασφαλείας της Μόσχας, ακόμη και όταν ο Πούτιν άρχισε να σφυρηλατεί μια συμμαχία με το Πεκίνο, η οποία ήδη από το 2001 περιελάμβανε μια συμφωνία περί μη χρήσης πυρηνικών ως πρώτο χτύπημα.
Στα χρόνια που πέρασαν, η Ρωσία και η Κίνα έχουν εμβαθύνει τη συνεργασία τους, ιδιαίτερα από τότε που ο Σι Τζινπίνγκ ανέλαβε την εξουσία στο Πεκίνο το 2012. Ο πόλεμος στην Ουκρανία έχει παγιώσει το καθεστώς της Ρωσίας ως «κατώτερου εταίρου» στη σχέση τους, με την Κίνα να δίνει στη Μόσχα μια ζωτική οικονομική σανίδα σωτηρίας για να τη βοηθήσει να αποτρέψει τις δυτικές κυρώσεις.
Ωστόσο, ακόμη και καθώς οι χώρες πλησίαζαν, το υλικό δείχνει ότι η ανατολική στρατιωτική περιοχή της Ρωσίας δοκίμαζε πολλά σενάρια που απεικονίζουν μια κινεζική εισβολή.
Τα έγγραφα προσφέρουν μια σπάνια εικόνα για το πώς η Ρωσία βλέπει το πυρηνικό της οπλοστάσιο ως ακρογωνιαίο λίθο της αμυντικής της πολιτικής -και πώς εκπαιδεύει δυνάμεις ώστε να είναι σε θέση να πραγματοποιήσουν ένα πρώτο πυρηνικό χτύπημα σε ορισμένες συνθήκες πεδίου μάχης.
Μια άσκηση που σκιαγραφεί μια υποθετική επίθεση από την Κίνα σημειώνει ότι η Ρωσία, που ονομάστηκε «Βόρεια Ομοσπονδία» για τους σκοπούς του πολεμικού παιχνιδιού, θα μπορούσε να απαντήσει με ένα τακτικό πυρηνικό χτύπημα για να σταματήσει τον «Νότο» να εξαπολύσει ένα δεύτερο κύμα δυνάμεων εισβολής.
«Η εντολή δόθηκε από τον αρχιστράτηγο... να χρησιμοποιηθούν πυρηνικά όπλα... σε περίπτωση που ο εχθρός αναπτύξει δεύτερο κύμα και ο Νότος απειλήσει να επιτεθεί περαιτέρω προς την κατεύθυνση του κύριου χτυπήματος», αναφέρεται στο έγγραφο.
Το υπουργείο Εξωτερικών της Κίνας αρνήθηκε ότι υπάρχουν λόγοι υποψίας για τη Μόσχα. «Η Συνθήκη Καλής Γειτονίας, Φιλίας και Συνεργασίας μεταξύ Κίνας και Ρωσίας έχει θεσπίσει νομικά την έννοια της αιώνιας φιλίας και μη εχθρότητας μεταξύ των δύο χωρών», είπε ένας εκπρόσωπος. «Η "θεωρία απειλών" δεν έχει "αγορά" στην Κίνα και τη Ρωσία».
Το Κρεμλίνο δεν απάντησε σε αίτημα για σχολιασμό.
Μια ξεχωριστή εκπαιδευτική παρουσίαση για αξιωματικούς του ναυτικού, που δεν σχετίζεται με τις ασκήσεις επί χάρτου για την Κίνα, περιγράφει ευρύτερα κριτήρια για πιθανή πυρηνική επίθεση, συμπεριλαμβανομένης μιας εχθρικής προσγείωσης στο ρωσικό έδαφος, της ήττας των μονάδων που είναι υπεύθυνες για την ασφάλεια των συνοριακών περιοχών ή μιας επικείμενης εχθρικής επίθεσης με συμβατικά όπλα.
Οι διαφάνειες συνοψίζουν το όριο ως συνδυασμό παραγόντων όπου οι απώλειες που υπέστησαν οι ρωσικές δυνάμεις «θα οδηγούσαν αμετάκλητα στην αποτυχία τους να σταματήσουν τη μεγάλη εχθρική επίθεση», μια «κρίσιμη κατάσταση για την κρατική ασφάλεια της Ρωσίας».
Άλλες πιθανές συνθήκες περιλαμβάνουν την καταστροφή του 20% των υποβρυχίων της Ρωσίας που φέρουν βαλλιστικούς πυραύλους, του 30% των πυρηνικών επιθετικών υποβρυχίων της, τριών ή περισσότερων καταδρομικών, τριών αεροδρομίων ή ταυτόχρονης επίθεσης σε κύρια και εφεδρικά παράκτια κέντρα διοίκησης.
Ο ρωσικός στρατός αναμένεται επίσης να είναι σε θέση να χρησιμοποιήσει τακτικά πυρηνικά όπλα για ένα ευρύ φάσμα στόχων, συμπεριλαμβανομένης της «αποτροπής κρατών από την άσκηση επιθετικότητας […] ή κλιμάκωσης στρατιωτικών συγκρούσεων», «σταμάτημα της επιθετικότητας» και αποτροπή του κινδύνου οι ρωσικές δυνάμεις να χάσουν μάχες ή έδαφος.
Ο Πούτιν είπε τον περασμένο Ιούνιο ότι ένιωθε «αρνητικά» για τη χρήση τακτικών πυρηνικών επιθέσεων, αλλά στη συνέχεια καυχήθηκε ότι η Ρωσία είχε μεγαλύτερο μη στρατηγικό οπλοστάσιο από τις χώρες του ΝΑΤΟ. Οι ΗΠΑ υπολόγισαν ότι η Ρωσία διαθέτει τουλάχιστον 2.000 τέτοια όπλα.
Ο Πούτιν δήλωσε πέρυσι ότι το ρωσικό πυρηνικό δόγμα επέτρεπε δύο πιθανά όρια για τη χρήση πυρηνικών όπλων: αντίποινα σε ένα πρώτο πυρηνικό χτύπημα από έναν εχθρό και εάν «η ίδια η ύπαρξη της Ρωσίας ως κράτους απειλείται, ακόμη και αν χρησιμοποιηθούν συμβατικά όπλα».
Αλλά ο ίδιος ο Πούτιν πρόσθεσε ότι κανένα από τα κριτήρια δεν ήταν πιθανό και απέρριψε τις δημόσιες εκκλήσεις των σκληροπυρηνικών για αλλαγή των κανόνων.
Τα έγγραφα στοχεύουν στην εκπαίδευση ρωσικών μονάδων για καταστάσεις στις οποίες η χώρα μπορεί να θέλει τη δυνατότητα χρήσης πυρηνικών όπλων, είπε ο Jack Watling, ανώτερος ερευνητής στο Royal United Services Institute, αντί να ορίσει ένα βιβλίο κανόνων για τη χρήση τους.
«Σε αυτό το επίπεδο, η απαίτηση είναι οι μονάδες να διατηρήσουν -κατά τη διάρκεια μιας σύγκρουσης- την αξιόπιστη επιλογή για τους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής να χρησιμοποιούν πυρηνικά όπλα», πρόσθεσε ο Watling. «Αυτή θα ήταν μια πολιτική απόφαση».
Ενώ η Μόσχα έχει πλησιάσει το Πεκίνο μετά τους πολεμικούς αγώνες και έχει μετακινήσει δυνάμεις από τα ανατολικά προς την Ουκρανία, συνέχισε να ενισχύει την άμυνά της στα ανατολικά. «Η Ρωσία συνεχίζει να ενισχύεται και να εκπαιδεύεται στα πυραυλικά συστήματα στην Άπω Ανατολή κοντά στα σύνορά της με την Κίνα», δήλωσε ο William Alberque, διευθυντής στρατηγικής, τεχνολογίας και ελέγχου των εξοπλισμών στο Διεθνές Ινστιτούτο Στρατηγικών Μελετών. «Πολλά από αυτά τα συστήματα έχουν εμβέλεια μόνο για να χτυπήσουν την Κίνα».
Η Ρωσία εξακολουθούσε να συμπεριφέρεται σύμφωνα με τη «θεωρία χρήσης» των πυρηνικών όπλων που ορίζεται στα έγγραφα, είπε ο Alberque. «Δεν έχουμε δει μια θεμελιώδη επανεξέταση», είπε, προσθέτοντας ότι η Ρωσία πιθανότατα ανησυχεί ότι η Κίνα μπορεί να επιδιώξει να εκμεταλλευτεί καταστάσεις «για να απωθήσει τους Ρώσους από την Κεντρική Ασία».
Τα έγγραφα αντικατοπτρίζουν μοτίβα που παρατηρούνται σε ασκήσεις που πραγματοποιούσε τακτικά ο ρωσικός στρατός πριν και μετά την εισβολή του Πούτιν στην Ουκρανία το 2022. Ο Alberque, ο οποίος εργαζόταν στο παρελθόν για το ΝΑΤΟ και το υπουργείο Άμυνας των ΗΠΑ για τον έλεγχο των όπλων, επεσήμανε παραδείγματα ρωσικών ασκήσεων που πραγματοποιήθηκαν τον περασμένο Ιούνιο και Νοέμβριο χρησιμοποιώντας πυραύλους Iskander με δυνατότητα πυρηνικής κεφαλής σε δύο περιοχές που συνορεύουν με την Κίνα.
Ενώ ο πρόεδρος της Ρωσίας έχει την αποκλειστική εξουσία να εξαπολύσει ένα πρώτο πυρηνικό χτύπημα, το χαμηλό όριο για τακτική πυρηνική χρήση που ορίζεται στα έγγραφα είναι σύμφωνο με ένα δόγμα που ορισμένοι δυτικοί παρατηρητές αναφέρουν ως «κλιμάκωση για αποκλιμάκωση».
Σύμφωνα με αυτή τη στρατηγική, ένα τακτικό όπλο θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για να προσπαθήσει να προστατεύσει τη Ρωσία από το να εμπλακεί σε έναν εκτεταμένο πόλεμο, ιδιαίτερα σε έναν πόλεμο στον οποίο θα μπορούσαν να παρέμβουν οι ΗΠΑ. Χρησιμοποιώντας αυτό που αποκαλεί «πρόκληση φόβου», η Μόσχα θα επιδιώξει να τερματίσει τη σύγκρουση με τους δικούς της όρους, σοκάροντας τον αντίπαλο της χώρας με την έγκαιρη χρήση ενός μικρού πυρηνικού όπλου -ή εξασφαλίζοντας μια διευθέτηση μέσω της απειλής να το κάνει.
«Μιλούν για "νηφαλιοποίηση" των αντιπάλων τους», είπε ο Alberque. «Ο καλύτερος τρόπος που πιστεύουν ότι μπορούν να το κάνουν, είναι να χρησιμοποιήσουν αυτό που αποκαλούν χαμηλότερη "δόση" πυρηνικών όπλων σε πολύ χαμηλότερο επίπεδο μάχης για να αποτρέψουν την κλιμάκωση».
Ο Alberque είπε ότι η Ρωσία θα έχει πιθανώς «υψηλότερο όριο» για τη χρήση τακτικών πυρηνικών όπλων εναντίον της Ουκρανίας, η οποία δεν έχει τη δική της πυρηνική ικανότητα ή τη δυνατότητα να εξαπολύσει χερσαία εισβολή στην ίδια κλίμακα, παρά εναντίον της Κίνας ή των ΗΠΑ.
Οι Ρώσοι ηγέτες πιστεύουν ότι ενώ ένα πυρηνικό χτύπημα κατά της Κίνας ή των ΗΠΑ θα μπορούσε να είναι «κατευναστικό», ένα πυρηνικό χτύπημα στην Ουκρανία είναι πιθανό να κλιμακώσει τη σύγκρουση και να οδηγήσει σε άμεση επέμβαση των ΗΠΑ ή του Ηνωμένου Βασιλείου, είπε ο Alberque.
«Αυτό είναι απολύτως το τελευταίο πράγμα που θέλει ο Πούτιν».