Δέκα από τους πιο σημαντικούς χρηματοδότες της UNRWA (Γερμανία, ΗΠΑ, Aυστραλία, Ιαπωνία, Ιταλία, Ολλανδία, Καναδάς, Φινλανδία, Ελβετία, Μ.Βρετανία) αναστέλλουν προσωρινά τις πληρωμές. Ο λόγος είναι οι πληροφορίες που είδαν το φως της δημοσιότητας για ενδεχόμενη συμμετοχή συνεργατών της UNRWA στις τρομοκρατικές επιθέσεις της Χαμάς εναντίον του Ισραήλ στις 7 Οκτωβρίου. Η Υπηρεσία έχει ήδη αρχίσει εσωτερική έρευνα για να διαλευκάνει την υπόθεση. Στη Γερμανία η Χαμάς θεωρείται τρομοκρατική οργάνωση.
Ο επικεφαλής («Γενικός Επίτροπος») της Υπηρεσίας Φιλίπε Λατσαρίνι απευθύνει έκκληση στους χρηματοδότες να επανεξετάσουν τη στάση τους. «Η UNRWA είναι σήμερα ο πιο σημαντικός πάροχος ανθρωπιστικής βόηθειας στη Γάζα», επισημαίνει ο Ελβετός διπλωμάτης σε δήλωσή του. «Πάνω από δύο εκατομμύρια άνθρωποι δεν θα μπορούσαν να επιβιώσουν χωρίς αυτή τη βοήθεια. Παρέχουμε κατάλυμα σε περισσότερους από ένα εκατομμύριο ανθρώπους ενώ παράλληλα προσφέρουμε τροφή και στοιχειώδη ιατροφαρμακευτική κάλυψη».
Προϊστορία και αρμοδιότητες της UNRWA
Η Υπηρεσία Αρωγής ιδρύθηκε στις 8 Δεκεμβρίου 1949 με απόφαση της Γενικής Συνέλευσης των Ηνωμένων Εθνών και άρχισε να λειτουργεί την 1η Μαίου 1950. «United Nations Relief and Works Agency for Palestine Refugees in the Near East» είναι η πλήρης ονομασία της. Αποστολή της είναι να παράσχει ανθρωπιστική βοήθεια σε περισσότερους από 700.000 Παλαιστίνιους που εκδιώχθηκαν από τις εστίες τους λόγω της αραβο-ισραηλινής διένεξης.
Το Ισραήλ είχε κηρύξει την ανεξαρτησία του στις 14 Μαΐου 1948 σε παλαιστινιακά εδάφη που μέχρι τότε τελούσαν υπό βρετανική εντολή. Αμέσως μετά δέχθηκε επίθεση από στρατιωτικές δυνάμεις της Αιγύπτου, της Συρίας, του Λιβάνου, της Ιορδανίας και του Ιράκ. Σύμφωνα με τον επίσημο ορισμό του ΟΗΕ, η UNRWA λειτουργεί ως ανθρωπιστική οργάνωση με διαρκή εντολή να παρέχει βοήθεια και προστασία στους Παλαιστίνιους πρόσφυγες, μέχρι να βρεθεί «πολιτική λύση».
Η βοήθεια αυτή περιλαμβάνει ιατροφαρμακευτική περίθαλψη, παροχή υποδομών και κοινωνικών υπηρεσιών, εκπαίδευση ακόμη και χορήγηση μικροδανείων. Το ήμισυ του προϋπολογισμού της UNRWA διατίθεται για την εκπαίδευση καθώς η Υπηρεσία διατηρεί πάνω από 700 σχολεία, σύμφωνα με στοιχεία του 2023.
Η (υπο)χρηματοδότηση της υπηρεσίας αρωγής
Η Υπηρεσία Αρωγής για τους Παλαιστίνιους στηρίζεται αποκλειστικά από εθελοντικές εισφορές. Μέχρι πρότινος το μεγαλύτερο ποσό κατέβαλαν οι ΗΠΑ, ενώ ακολουθούν η Γερμανία, η ΕΕ και η Σουηδία. Για το 2023 ο προϋπολογισμός της Υπηρεσίας ανέρχεται σε 1,745 δισ. δολάρια, αλλά μέχρι σήμερα οι χρηματοδότες είχαν δεσμευθεί να καταβάλουν μόλις το 44% του ποσού αυτού.
Για το 2022 είχαν συγκεντρωθεί 1,17 δις δολάρια εκ των οποίων το 50% συνεισέφεραν κράτη-μέλη της ΕΕ. Η Υπηρεσία δραστηριοποιείται στην κατεχόμενη Δυτική Όχθη (συμπεριλαμβανομένης της ανατολικής Ιερουσαλήμ), τη Λωρίδα της Γάζας, τη Συρία, τον Λίβανο και την Ιορδανία.
Εδώ και περίπου δέκα χρόνια η UNRWA υποχρηματοδοτείται, αναφέρει η Deutsche Welle. Στις αρχές του 2023 τα χρέη της είχαν φτάσει τα 80 εκ. ευρώ. Αυτό οφείλεται στο ό,τι πληθαίνουν οι εστίες κρίσεις στην ευρύτερη περιοχή ενώ παράλληλα μεγαλώνει ο αριθμός των Παλαιστινίων προσφύγων.
Σύμφωνα με τα όσα αποφάσισε η Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ το 1952, ως «Παλαιστίνιοι πρόσφυγες» ορίζονται όλοι όσοι «διέμεναν μόνιμα στην Παλαιστίνη στο χρονικό διάστημα 1.6.1946-15.5.1948 και έχουν απωλέσει κατοικία και ικανότητα βιοπορισμού λόγω της διένεξης του 1948».
Δυσφορία στο Ισραήλ για τους πρόσφυγες
Η ίδια η UNRWA δεν μπορεί να αναγνωρίσει το «καθεστώς διεθνούς προστασίας» που συνεπάγεται η ιδιότητα του πρόσφυγα, σε αντίθεση με την Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες (UNHCR), η οποία έχει επίσης ιδρυθεί από τη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ και διαθέτει αυτή την αρμοδιότητα. Νομική βάση αποτελεί η Συνθήκη της Γενεύης για το καθεστώς των προσφύγων του 1951.
Σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο και τις διατάξεις περί προστασίας της οικογένειας, το «καθεστώς του πρόσφυγα» αναγνωρίζεται όχι μόνο στους ίδιους τους εκπατρισθέντες, αλλά και στα παιδιά τους και τους απογόνους τους. Αυτό έχει προκαλέσει την έντονη κριτική του Ισραήλ (αλλά και άλλων χωρών), με τον πρωθυπουργό Μπένιαμιν Νετανιάχου να αποκαλεί την UNRWA «υπηρεσία μονιμοποίησης προσφύγων».
Κριτική προκαλεί από τη μεριά του Ισραήλ όμως και το περιεχόμενο των σχολικών βιβλίων που επιμελείται η UNWRA. Το Ισραήλ, αλλά και άλλες χώρες, όπως η Γερμανία και οι ΗΠΑ, κατηγορούν την Υπηρεσία Αρωγής για εξιδανίκευση της τρομοκρατικής δράσης της Χαμάς και για κηρύγματα μίσους εναντίον των Εβραίων στα σχολικά βιβλία. Το ισραηλινό ινστιτούτο Impact-SE, που ασχολείται επί σειρά ετών με την UNMRA, θεωρεί ότι στο εκπαιδευτικό υλικό που παρέχει η Υπηρεσία κυριαρχούν «η δαιμονοποίηση και η αποδόμηση του εβραϊκού κράτους», ενώ παράλληλα εξυμνείται η βία.
Αίσθηση προκαλούν οι τελευταίες αιτιάσεις του Ισραήλ ότι δώδεκα συνεργάτες της UNRWA είχαν παράσχει βοήθεια στην τρομοκρατική οργάνωση Χαμάς είτε στις επιθέσεις της 7ης Οκτωβρίου είτε στις αμέσως επόμενες ημέρες. Στις επιθέσεις αυτές σκοτώθηκαν περίπου 1.200 Ισραηλινοί, ενώ άλλοι 240 απήχθησαν και μεταφέρθηκαν στη Γάζα.
Η UNRWA είναι χωριστή από την κύρια υπηρεσία του ΟΗΕ για τους πρόσφυγες, την Ύπατη Αρμοστεία των Ηνωμένων Εθνών για τους Πρόσφυγες -UNHCR- και ασχολείται μόνο με τους Παλαιστίνιους πρόσφυγες.
«Αν και το Ισραήλ δεν θέλει να το ξέρετε, ο λόγος που υπάρχουν δύο υπηρεσίες του ΟΗΕ για τους πρόσφυγες είναι επειδή το Ισραήλ και οι δυτικοί υποστηρικτές του επέμειναν στη διαίρεση το 1948», γράφει ο ανεξάρτητος δημοσιογράφος Τζόναθαν Κουκ. «Το Ισραήλ σχεδιάζει εδώ και καιρό την πτώση της UNRWA, γνωρίζοντας ότι είναι ένα από τα μεγαλύτερα εμπόδια για την εκδίωξη των Παλαιστινίων από τη Γάζα. Τώρα το μεγαλύτερο μέρος της Δύσης τη βοηθά ενεργά να προωθήσει την πολιτική της για γενοκτονία». Γιατί;
Επειδή το Ισραήλ φοβόταν ότι οι Παλαιστίνιοι θα πέσουν στην ευθύνη του προδρόμου της Ύπατης Αρμοστείας των Ηνωμένων Εθνών για τους Πρόσφυγες, της Διεθνούς Οργάνωσης για τους Πρόσφυγες (International Refugee Organisation-IRO), προσθέτει. Η IRO ιδρύθηκε αμέσως μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο για να αντιμετωπίσει σε μεγάλο βαθμό τα εκατομμύρια των Ευρωπαίων Εβραίων που διέφυγαν από τις θηριωδίες των Ναζί.
Το Ισραήλ δεν ήθελε οι δύο περιπτώσεις να αντιμετωπίζονται ως συγκρίσιμες, επειδή πίεζε σκληρά για την εγκατάσταση Εβραίων προσφύγων σε εδάφη από τα οποία μόλις είχε εκδιώξει Παλαιστίνιους. Μέρος της αποστολής του IRO ήταν να επιδιώξει τον επαναπατρισμό των Ευρωπαίων Εβραίων. Το Ισραήλ ανησυχούσε ότι η ίδια η αρχή θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί τόσο για να το αρνηθεί στους Εβραίους που ήθελε να αποικίσουν την παλαιστινιακή γη και για να το αναγκάσει να επιτρέψει στους Παλαιστίνιους πρόσφυγες να επιστρέψουν στα παλιά σπίτια τους, σύμφωνα με τον Κουκ.
Οπότε με μια πραγματική έννοια, η UNRWA είναι το δημιούργημα του Ισραήλ: γεννήθηκε για να κρατήσει μακριά τους Παλαιστίνιους, χωριστά, ως μια ανωμαλία...
Οι προσπάθειες του Ισραήλ να απαλλαγεί από την UNRWA δεν είναι καινούριες. Χρονολογούνται πολλά χρόνια πίσω. Για διάφορους λόγους, η υπηρεσία αρωγής του ΟΗΕ για τους πρόσφυγες είναι ένα αγκάθι στο πλευρό του Ισραήλ – και πολύ περισσότερο στη Γάζα.