Σύμφωνα με νέα έκθεση του Ευρωπαϊκού Ελεγκτικού Συνεδρίου (ΕΕΣ), το πρόγραμμα έρευνας και καινοτομίας «Lighthouse» της ΕΕ, αξίας 400 εκατ. ευρώ, που έχει ως στόχο να βοηθήσει τις ευρωπαϊκές πόλεις να γίνουν εξυπνότερες, έχει στηρίξει πολλές από αυτές στην προσπάθειά τους να εξοικονομήσουν πόρους, να μειώσουν τη ρύπανση και να βελτιώσουν τις υπηρεσίες που παρέχουν αξιοποιώντας τις δυνατότητες της τεχνολογίας.
Τα χρηματοδοτηθέντα έργα απέφεραν ως επί το πλείστον τα αναμενόμενα αποτελέσματα και, στο πλαίσιό τους, προέκυψαν συγκεκριμένες λύσεις έξυπνης πόλης σε τομείς όπως η ποιότητα του αέρα, η ενεργειακή απόδοση και η ηλεκτρική κινητικότητα.
Ωστόσο, άλλες πόλεις ενδέχεται να μην ωφεληθούν από αυτές τις καινοτόμες λύσεις λόγω, αφενός, του ανεπαρκούς συντονισμού του προγράμματος με άλλες πρωτοβουλίες της ΕΕ και, αφετέρου, της περιορισμένης και κατακερματισμένης χρηματοδότησης από τον δημόσιο και τον ιδιωτικό τομέα. Ως εκ τούτου, θα χρειαστεί καλύτερος συντονισμός, προκειμένου οι 100 πόλεις της ΕΕ που λαμβάνουν επί του παρόντος στήριξη να καταστούν κλιματικά ουδέτερες μέχρι το 2030.
Κατά την περίοδο 2014-2020, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή διαχειρίστηκε διάφορα προγράμματα για την υποστήριξη έργων έξυπνης πόλης. Ένα από αυτά, το πρόγραμμα «Lighthouse» υπό το πλαίσιο έρευνας και καινοτομίας «Ορίζων 2020», παρείχε στήριξη σε 120 πόλεις σε 24 κράτη μέλη, όπως στη Βαρκελώνη, στη Δρέσδη, στο Ρότερνταμ και στη Βιέννη. Το πρόγραμμα που το διαδέχθηκε για την περίοδο 2021-2027 είναι η αποστολή για κλιματικά ουδέτερες και έξυπνες πόλεις στο πλαίσιο του προγράμματος έρευνας και καινοτομίας «Ορίζων Ευρώπη», η οποία επιδιώκει να καταστήσει κλιματικά ουδέτερες 100 πόλεις μέχρι το 2030 και να διασφαλίσει ότι όλες οι πόλεις της ΕΕ θα ακολουθήσουν το παράδειγμα αυτό μέχρι το 2050.
«Προκειμένου να βοηθήσει περισσότερες πόλεις της να γίνουν εξυπνότερες και οικολογικότερες χάρη στην τεχνολογία, η ΕΕ πρέπει να αξιοποιήσει καλύτερα το δυναμικό αναπαραγωγής των ήδη επιτευχθέντων αποτελεσμάτων», δήλωσε η Ildikó Gáll-Pelcz, Μέλος του ΕΕΣ και αρμόδια για την έκθεση. «Είναι θετικό το γεγονός ότι το πρόγραμμα «Lighthouse» προσφέρει απτές λύσεις, όμως ο κατακερματισμός τους αποτελεί τροχοπέδη για την ευρύτερη υιοθέτησή τους.»
Το ΕΕΣ διαπίστωσε ότι το πρόγραμμα «Lighthouse» ήταν καλοσχεδιασμένο, ανταποκρινόταν στις ανάγκες των πόλεων και ήταν κατάλληλο για να επιδειχθούν προσανατολισμένες στην αγορά τεχνολογίες από διάφορους τομείς. Στο πλαίσιο των χρηματοδοτηθέντων έργων στις συμμετέχουσες πόλεις προέκυψαν εκατοντάδες λύσεις έξυπνης πόλης, αρκετές από τις οποίες σχετίζονταν με την ενέργεια, όπως τα ενεργειακά αποδοτικά κτίρια και φωτισμός και τα έξυπνα δίκτυα. Βάσει δείγματος ολοκληρωμένων έργων, το ΕΕΣ διαπίστωσε ότι αυτά πέτυχαν ή και υπερέβησαν περίπου τα δύο τρίτα των επιδιωκόμενων τιμών-στόχου τους.
Ωστόσο, το πρόγραμμα «Lighthouse» δεν χρηματοδοτεί την αναπαραγωγή των λύσεων έξυπνης πόλης σε άλλες πόλεις, τη στιγμή που η αναπαραγωγή αποτελεί έναν από τους τρόπους με τους οποίους η «αποστολή» επιδιώκει να επιτύχει κλιματική ουδετερότητα, δηλαδή να αναπαράγει λύσεις που αναπτύχθηκαν στο πλαίσιο προηγούμενων πρωτοβουλιών έρευνας και καινοτομίας. Έτσι η «αποστολή» θα μπορούσε να συμβάλλει στην πλήρη αξιοποίηση ή αναπαραγωγή των λύσεων που προκύπτουν από έργα του προγράμματος «Lighthouse».
Όμως κάτι τέτοιο παραμένει ευσεβής πόθος, λόγω του ανεπαρκούς συντονισμού των δύο προγραμμάτων, με αποτέλεσμα η πείρα που αποκτάται να μένει σε μεγάλο βαθμό αναξιοποίητη. Το ΕΕΣ ζητά λοιπόν από την Επιτροπή όχι μόνο να αξιολογήσει την αναπαραγωγή των λύσεων έργων «Lighthouse» αλλά και να διασφαλίσει τον καλύτερο συντονισμό των δύο προγραμμάτων.
Η έλλειψη συμμετοχής των πολιτών, ή ακόμη η αντίσταση ή και η εναντίωσή τους, μπορεί να φέρουν την αποτυχία των λύσεων έξυπνης πόλης. Το ΕΕΣ τονίζει ότι η εξασφάλιση της συμμετοχής των πολιτών έχει αποδειχθεί ότι παίζει καθοριστικό ρόλο, αν και συχνά είναι δύσκολη.
Πολλά έργα «Lighthouse» αντιμετώπισαν σημαντικές δυσκολίες όσον αφορά τη συμμετοχή των πολιτών και στα τρία τέταρτα των έργων του προγράμματος φαίνεται να υπήρξε είτε αντίσταση είτε έλλειψη συμμετοχής κατά την εφαρμογή των προγραμματισμένων λύσεών τους. Το ΕΕΣ ζητά από την Επιτροπή να εξασφαλίσει την επαρκή συμμετοχή των πολιτών σε μελλοντικά αστικά έργα επίδειξης.
Η χρηματοδότηση της ΕΕ έχει αποδειχθεί πολύτιμη για τις πόλεις, όμως αυτές δεν είναι βέβαιες για το ποια είναι η συνολική ενωσιακή χρηματοδότηση που μπορεί να τους διατεθεί πραγματικά. Αυτό ισχύει ειδικά για τους πόρους που η Επιτροπή θα διαθέσει στις πόλεις που λαμβάνουν στήριξη στο πλαίσιο της «αποστολής». Το ΕΕΣ καλεί το εκτελεστικό όργανο της ΕΕ να αποτιμήσει τη χρηματοδοτική ικανότητα των συγκεκριμένων πόλεων και να στηρίξει αυτές που παρουσιάζουν χρηματοδοτικές αδυναμίες, δημιουργώντας συνεργίες με εθνικές και περιφερειακές πηγές χρηματοδότησης όπως και με ιδιωτικές επενδύσεις.
Γενικές πληροφορίες
Οι έξυπνες πόλεις μπορούν να ωφελήσουν τους πολίτες και τις επιχειρήσεις, μειώνοντας το αποτύπωμα άνθρακα και μετασχηματίζοντας τις παραδοσιακές διαδικασίες και υπηρεσίες τους μέσω των δυνατοτήτων που προσφέρει η τεχνολογία. Για παράδειγμα, μια έξυπνη πόλη επιδιώκει να παρέχει υπηρεσίες που ανταποκρίνονται καλύτερα στις ανάγκες των πολιτών, να καταστήσει ασφαλέστερους τους δημόσιους χώρους και ταυτόχρονα να βελτιώσει τις μεταφορές, τη διαχείριση των υδάτων και των αποβλήτων, τον οδικό φωτισμό και τη θέρμανση των κτιρίων.
Τα έργα «Lighthouse» αποτελούν μεγάλες αστικές πρωτοβουλίες επίδειξης που πρέπει να ενσωματώνουν με καινοτόμο τρόπο προσανατολισμένες στην αγορά τεχνολογίες από διάφορους τομείς, με απώτερο στόχο να δοκιμάζουν και να αναπαράγουν λύσεις και επιχειρηματικά μοντέλα. Οι εκτιμώμενες επενδύσεις που χρειάζονται οι πόλεις προκειμένου να επιτύχουν κλιματική ουδετερότητα υπερβαίνουν κατά πολύ τη χρηματοδότηση που είναι σε θέση να τους παράσχει η ΕΕ. Σύμφωνα με ορισμένες εκτιμήσεις, 100 ευρωπαϊκές πόλεις με μέσο πληθυσμό 100 000 κατοίκων θα χρειαστεί να επενδύσουν 96 δισεκατομμύρια ευρώ, προκειμένου να γίνουν κλιματικά ουδέτερες μέχρι το 2030.
Η ειδική έκθεση 24/2023 του ΕΕΣ, με τίτλο «Έξυπνες πόλεις - Υπάρχουν απτές λύσεις, αλλά ο κατακερματισμός τους δυσκολεύει την ευρύτερη υιοθέτησή τους», είναι διαθέσιμη στον ιστότοπο του ΕΕΣ σε 24 γλώσσες της ΕΕ.