«Είναι πολύ δύσκολη περίοδος για προβλέψεις ή ερμηνείες», τόνισε ο Ζ. Στίγκλιτς, στη σκιά των εξελίξεων στη Μέση Ανατολή, σε διάλογο με τον Ευάγγελο Μυτιληναίο στο συνέδριο του Economist.
Ο νομπελίστας οικονομολόγος απαντώντας στο ερώτημα αν έχουμε μάθει τα μαθήματα από την κρίση του 2008, απάντησε «λίγο». «Υπήρξαν αλλαγές αλλά όχι αρκετές. Αυτά που έγιναν τα τελευταία δύο χρόνια έδειξαν ότι δεν κάναμε αρκετά.
Κάθε στιγμή της ιστορίας συνδέεται με προηγούμενες. Είναι δύσκολο να θυμηθούμε τα χρόνια πριν την κρίση του 2008, που κάποιοι πίστευαν ότι είχαμε λύσει το πρόβλημα του οικονομικού κύκλου και των κρίσεων.
Φτάσαμε στην κρίση, με τις τράπεζες να έχουν πάρει τεράστια ρίσκα. Η ιστορία όμως πάει πίσω στη Μεγάλη Υφεση. Τότε επιβλήθηκαν ισχυροί ρυθμιστικοί κανόνες και για πενήντα χρόνια δεν είχαμε κρίσεις. Μετά όμως, χαλαρώσαμε τους κανόνες».
Ο νομπελίστας θύμισε τις πτωχεύσεις αμερικανικών τραπεζών νωρίτερα φέτος που, όπως επεσήμανε, κόστισαν ακριβά στους φορολογουμένους.
Η Ελλάδα
«Πέρασα κάποιες μέρες στην Αθήνα για να πάρω μια αίσθηση. Βλέπω μεγάλη ανάκαμψη μετά την κρίση. Από την άλλη πλευρά, οι στατιστικές δεν είναι "τρομερές". Υπάρχουν 15 χρόνια χωρίς ανάπτυξη και αυτό πρέπει να ανησυχεί» (σ.σ. επεσήμανε ωστόσο την «παρένθεση» της πανδημίας).
Οι ανησυχίες του για τη χώρα είναι:
- Ο Economist κάνει έρευνα για τη δημοκρατία και επισημαίνει το πρόβλημα με την «ελευθερία του Tύπου».
- Η ανάπτυξη στηρίζεται πολύ στον τουρισμό, που είναι ευάλωτος τομέας. Μια πηγή προβληματισμού είναι η κλιματική αλλαγή. Χρειάζεται διαφοροποίηση. Ενας τομέας που μπορεί να κινηθεί η χώρα είναι η ενέργεια (ΑΠΕ).
- Απαιτείται έμφαση στην τεχνολογία.
- Ένα μακροοικονομικό θέμα είναι η αποπληρωμή χρέους, που απαιτεί πρωτογενή πλεονάσματα για πολλά χρόνια.
Επιστρέφοντας στον διεθνή τομέα, τόνισε ότι το μεγαλύτερο πρόβλημα μετά την πανδημία είναι ο πληθωρισμός. Εκτίμησε ότι το πρόβλημα προέκυψε κυρίως από την πλευρά της προσφοράς. «Η Fed δεν αναγνώρισε την πηγή του προβλήματος, είχε τη λάθος συνταγή. Το καλό είναι πως σε ό,τι αφορά την πλευρά της προσφοράς, η κατάσταση βελτιώθηκε».
Σχετικά με το τι θα μπορούσε να είχε γίνει, αναφέρθηκε, μεταξύ άλλων, σε πολιτικές που θα στήριζαν τη διεύρυνση της απασχόλησης. Θα μπορούσε, παράλληλα, να επιβληθεί μια εγγυημένη τιμή στην ενέργεια για πέντε χρόνια. Αναφέρθηκε, επίσης, στο θέμα των μονοπωλίων (σ.σ. σημείωσε για παράδειγμα ότι μία μόνο εταιρεία είχε το 50% της παραγωγής βρεφικού γάλατος).
Η κρίση στη Μέση Ανατολή
«Μέχρι τις 7 Οκτωβρίου έβλεπα "ήπια προσγείωση" στην οικονομία των ΗΠΑ», δήλωσε. Επεσήμανε ωστόσο τα προβλήματα του ρεπουμπλικανικού κόμματος και τους κινδύνους shutdown.
Αναφορικά με την Ευρώπη, τόνισε ότι είναι σε καθοδική τροχιά, δεν έχει τα δημοσιονομικά περιθώρια των ΗΠΑ και είναι υπερβολικά εξαρτημένη από την Κίνα.
Σχετικά με τη Μέση Ανατολή, στάθηκε στον κίνδυνο ευρύτερης ανάφλεξης και το οικονομικό όπλο του «πετρελαίου» που διαθέτουν οι χώρες της περιοχής. «Μια ανάφλεξη του πληθωρισμού μπορεί να έχει μεγάλες πολιτικές επιπλοκές σε Ευρώπη αλλά και ΗΠΑ. Στην τελευταία, οι εκλογές είναι σχετικά κοντά και μια τέτοια εξέλιξη μπορεί να αλλάξει τις ισορροπίες.
Υπάρχει μεγάλη ανησυχία ως προς το πόσο θα ανέβουν οι τιμές ενέργειας, αν "εκραγεί" η Μέση Ανατολή. Σε ό,τι αφορά τις ΗΠΑ είναι πιο ανεξάρτητες ενεργειακά. Όταν ανεβαίνει το πετρέλαιο, υπάρχει μεταφορά πλούτου προς τις εταιρείες ενέργειας. Αν μπορείς τα επιπλέον κέρδη να τα πάρεις πίσω και να τα μοιράσεις σε επιχειρήσεις και νοικοκυριά, έχεις ένα εργαλείο».
Ο Τζ. Στίγκλιτς ρωτήθηκε για την πολιτική κατάσταση στις ΗΠΑ. «Όπως πάνε τα πράγματα, δεν θα είναι "πολύ καλά" ανεξαρτήτως του αποτελέσματος των εκλογών. Σε μια μονομαχία Μπάιντεν-Τραμπ, αν κερδίσει ο Μπάιντεν δύσκολα θα το δεχτεί ο Τραμπ. Αν κερδίσει ο τελευταίος, θα έχουμε πρόβλημα τόσο στο εξωτερικό όσο και στο εσωτερικό».
Η τοποθέτηση του Ευάγγελου Μυτιληναίoυ
Ο Ελληνας επιχειρηματίας ρωτήθηκε για τη φορολόγηση των εταιρειών ενέργειας στην οποία αναφέρθηκε ο Στίγκλιτς. Θύμισε ότι στην Ελλάδα από ένα τέτοιο μέτρο συγκεντρώθηκε 1 δισ. ευρώ για επιδοτήσεις σε νοικοκυριά. Σε κοινωνικούς όρους, δούλεψε. Πόσο μπορεί να συνεχιστεί, μένει να φανεί.
«Η Ελλάδα πέρασε πολλαπλές κρίσεις. Ωστόσο κατάφερε να ανταποκριθεί και ξεπέρασε τις δυσκολίες. Σήμερα αναπτυσσόμαστε, πήραμε επενδυτική βαθμίδα και γίναμε ελκυστικός επενδυτικός προορισμός. Πρέπει να σημειώσω όμως ότι πέραν της ναυτιλίας και του τουρισμού, απαιτείται βιομηχανική ανάπτυξη και τεχνολογικός μετασχηματισμός».
Στάθηκε ιδιαίτερα στο θέμα της Ευρώπης και στις πολλαπλές κρίσεις. Χαρακτήρισε επιφανειακή την ανάκαμψη από την κρίση του 2008. «Μετά ήρθε η πανδημία και η ενεργειακή κρίση. Η τελευταία έπληξε ιδιαίτερα την ΕΕ.
Η Ευρώπη μένει πίσω οικονομικά και πολιτικά. Όπως βλέπουμε και στην κρίση του Ισραήλ, διαφορετικοί ηγέτες της ΕΕ επισκέπτονται το Τελ Αβίβ με διαφορετικές θέσεις. Δεν υπάρχει ενιαία φωνή. Η Ευρώπη όπως αναπτύχθηκε έγινε δύσκολα λειτουργική».
Στάθηκε στο θέμα της μεταφοράς παραγωγής από την Ευρώπη στις ΗΠΑ καθώς η Γηραιά Ηπειρος καθυστερεί να πάρει αποφάσεις.
Αναφερόμενος στις ΗΠΑ, εξέφρασε φόβους σε ό,τι αφορά τις επερχόμενες εκλογές. «Είναι πολύ σημαντικές τόσο για τις ΗΠΑ όσο και για την Ευρώπη. Κάποιοι με ρωτούν ποιο είναι το "end game" στον πόλεμο στην Ουκρανία. Απαντώ ότι θα σας πω μετά τις εκλογές στις ΗΠΑ. Αυτός ο πόλεμος θα κριθεί στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού.
Το μεγαλύτερο πρόβλημα δεν είναι ο πόλεμος Ρωσίας-Ουκρανίας, είναι αυτός της Μέσης Ανατολής και αυτό γιατί το συγκεκριμένο θέμα μπορεί να μη λυθεί από κυβερνήσεις αλλά από τους ανθρώπους στους αραβικούς δρόμους. Ποιες θα είναι οι αντιδράσεις του κόσμου από μια εισβολή στη Γάζα;» αναρωτήθηκε.
«Αυτή τη στιγμή, το μεγάλο έθνος των ΗΠΑ είναι διχασμένο. Δεν είναι ευχάριστο αλλά με τον έναν ή τον άλλον τρόπο, θα βρει τον δρόμο του. Όταν σταθεροποιηθεί, θα σταθεροποιηθεί και ο κόσμος».