Η πρακτική συμβολή της ΕΕ στη βελτίωση των συνθηκών για τα άτομα με αναπηρία στα κράτη μέλη είναι ελάχιστη, σύμφωνα με νέα έκθεση του Ευρωπαϊκού Ελεγκτικού Συνεδρίου (ΕΕΣ).
Τα τελευταία χρόνια, η βελτίωση των βασικών δεικτών ισότητας υπήρξε αμελητέα, καθώς τα άτομα με αναπηρία συνεχίζουν να αντιμετωπίζουν σοβαρές δυσκολίες όσον αφορά την εύρεση εργασίας και παραμένουν περισσότερο ευάλωτα στη φτώχεια.
Επιπλέον, τα κριτήρια για την αναγνώριση του καθεστώτος αναπηρίας διαφέρουν μεταξύ των κρατών μελών, κάτι που ενδεχομένως υπονομεύει την αμοιβαία αναγνώριση και εμποδίζει την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να σχηματίσει πλήρη εικόνα της κατάστασης. Το εκτελεστικό όργανο της ΕΕ έχει εκδώσει στρατηγικές για την αναπηρία σε επίπεδο ΕΕ και έχει προτείνει νέες πρωτοβουλίες, όμως η σχετική νομοθεσία έχει παραμείνει στάσιμη.
Περίπου το ένα τέταρτο των πολιτών της ΕΕ ηλικίας άνω των 16 ετών (περίπου 87 εκατομμύρια άτομα), ιδίως ηλικιωμένοι, δηλώνουν ότι έχουν κάποια αναπηρία, όπως σωματική ή ψυχική δυσχέρεια. Λόγω της γήρανσης του πληθυσμού της ΕΕ, το ποσοστό και ο αριθμός των ατόμων αυτών αναμένεται να αυξηθούν. Σύμφωνα με τη Eurostat, το 2021 μόλις το 51 % των ατόμων με αναπηρία εργαζόταν, έναντι του 75 % των ατόμων χωρίς αναπηρία.
Σχετικά στοιχεία καταγράφονται από το 2014, και αυτό που προκύπτει είναι ότι το χάσμα απασχόλησης για τα άτομα με αναπηρία παραμένει σχεδόν σταθερό. Επίσης, τα άτομα με αναπηρία διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο φτώχειας —ο κίνδυνος μάλιστα είναι μεγαλύτερος για τις γυναίκες από ό,τι για τους άνδρες— και η πανδημία COVID‑19 επιδείνωσε ακόμη περισσότερο την κατάσταση.
«Η Επιτροπή έχει δεσμευθεί να βοηθήσει τα άτομα με αναπηρία να συμμετέχουν στην καθημερινή ζωή ισότιμα, όμως οι δράσεις της ΕΕ έχουν περιορισμένο πρακτικό αντίκτυπο», δήλωσε ο Stef Blok, Μέλος του ΕΕΣ και αρμόδιος για τον έλεγχο. «Τα άτομα με αναπηρία στην ΕΕ εξακολουθούν να αντιμετωπίζουν έναν Γολγοθά στην προσπάθειά τους να βρουν δουλειά και να ξεφύγουν από τη φτώχεια, καθώς και εμπόδια στην ελεύθερη κυκλοφορία τους».
Τα κράτη μέλη φέρουν την πρωταρχική ευθύνη για την εφαρμογή πολιτικών κοινωνικής ένταξης, όμως η υποστήριξη και οι παροχές τους προς τα άτομα με αναπηρία διαφέρουν σημαντικά. Διαφέρει επίσης ο τρόπος με τον οποίο αποφασίζουν ποιοι είναι αυτοί που μπορούν να ωφεληθούν. Επιπλέον, το καθεστώς αναπηρίας που έχει αναγνωριστεί σε ένα κράτος μέλος δεν αναγνωρίζεται αμοιβαία από τα υπόλοιπα, κάτι που δυσχεραίνει την απρόσκοπτη κυκλοφορία σε ολόκληρη την Ένωση.
Αυτό γεννά τον κίνδυνο τα άτομα με αναπηρία που επισκέπτονται άλλη χώρα της ΕΕ ή μετακομίζουν σε άλλη χώρα της ΕΕ για να εργαστούν ή να σπουδάσουν, να μην τυγχάνουν ίσης μεταχείρισης με τους πολίτες της εν λόγω χώρας που βρίσκονται σε παρόμοια κατάσταση. Πέραν της γραφειοκρατίας, υπάρχει το ενδεχόμενο να μην έχουν ισότιμη πρόσβαση σε υπηρεσίες, όπως μειωμένη τιμή εισιτηρίου σε μουσεία ή μέσα μεταφοράς.
Ρόλος της ΕΕ είναι να υποστηρίζει και να συντονίζει τις σχετικές δράσεις. Με τη στρατηγική της 2021‑2030, η Επιτροπή αντιμετώπισε τις περισσότερες αρχικές αδυναμίες και πρότεινε σειρά εμβληματικών πρωτοβουλιών για την ένταξη, όπως η ευρωπαϊκή κάρτα αναπηρίας και η δέσμη μέτρων για την απασχόληση των ατόμων με αναπηρία, οι οποίες, σύμφωνα με το ΕΕΣ, βαίνουν προς τη σωστή κατεύθυνση. Ωστόσο, η στρατηγική δεν δίνει λύσεις σε πολλά βασικά ζητήματα.
Η πρόοδος στον εν λόγω τομέα βρίσκει πρόσκομμα στη στασιμότητα που επικρατεί σχετικά με την έγκριση της οδηγίας για την ίση μεταχείριση και στην αργή μεταφορά της ευρωπαϊκής πράξης για την προσβασιμότητα από τα κράτη μέλη στα εθνικά τους δίκαια.
Επίσης, η σύνδεση μεταξύ της στρατηγικής και της χρηματοδότησης της ΕΕ παραμένει ανεπαρκής και η Επιτροπή δεν παρακολουθεί το ποσοστό των κονδυλίων της ΕΕ που πράγματι διατίθενται για την υποστήριξη των ατόμων με αναπηρία, κάτι που θα αποτύπωνε τη συμβολή της χρηματοδότησης της ΕΕ στη βελτίωση της κατάστασης για τα άτομα αυτά.
Το ΕΕΣ εξέτασε αν τα θεσμικά όργανα της ΕΕ δίνουν το παράδειγμα όσον αφορά την απασχόληση ατόμων με αναπηρία. Όμως, λόγω έλλειψης δεδομένων, δεν μπόρεσε να αξιολογήσει κατά πόσον τα όργανα αυτά πέτυχαν τις φιλοδοξίες τους ενσωματώνοντας άτομα με αναπηρία στο εργατικό δυναμικό τους. Το ΕΕΣ συνιστά στα θεσμικά όργανα της ΕΕ να συλλέγουν τα απαραίτητα δεδομένα και να αναφέρουν στοιχεία σχετικά με την πρόοδο που έχει επιτευχθεί.
Γενικές πληροφορίες
Η έννοια των ατόμων με αναπηρία κατοχυρώνεται σε σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών. Ως αναπηρία νοούνται οι μακροχρόνιες σωματικές, ψυχικές, νοητικές ή αισθητηριακές δυσχέρειες. Το πλαίσιο πολιτικής της ΕΕ για τα άτομα με αναπηρία έχει εξελιχθεί την τελευταία 15ετία. Ωστόσο, τα στατιστικά στοιχεία της ΕΕ σχετικά με την αναπηρία βασίζονται σε μεγάλο βαθμό σε στοιχεία που δηλώνουν τα ίδια τα άτομα με αναπηρία.
Από έρευνα της Eurostat του 2021 προκύπτουν σημαντικές διαφορές μεταξύ των κρατών μελών όσον αφορά το πώς αντιλαμβάνονται τα ίδια τα άτομα τους περιορισμούς στις καθημερινές τους δραστηριότητες λόγω προβλήματος υγείας, με το εν λόγω ποσοστό να κυμαίνεται από σχεδόν 17 % στη Μάλτα έως άνω του 37 % στη Λετονία.
Οι κρατικές δαπάνες για παροχές κοινωνικής προστασίας προς όφελος των ατόμων με αναπηρία ανέρχονται κατά μέσο όρο σε λίγο περισσότερο από το 2 % του ΑΕΠ. Συγκεκριμένα, το ποσοστό αυτό κυμαίνεται από κάτω του 1 % στη Μάλτα έως 5 % στη Δανία. Η χρηματοδότηση της ΕΕ μπορεί να συμπληρώνει τα εθνικά κονδύλια σε διαφορετικό βαθμό.
Η ειδική έκθεση 20/2023 του ΕΕΣ, με τίτλο «Υποστήριξη των ατόμων με αναπηρία – Περιορισμένος ο πρακτικός αντίκτυπος της δράσης της ΕΕ», είναι διαθέσιμη στον ιστότοπο του ΕΕΣ σε 24 γλώσσες της ΕΕ. Στον ιστότοπο του ΕΕΣ είναι διαθέσιμη και η έκθεση με τη μορφή «κείμενο για όλους» για τη διασφάλιση βέλτιστης προσβασιμότητας για το ευρύ κοινό, μεταξύ άλλων για τα άτομα με αναπηρία.