Σε πολλές ευρωπαϊκές πόλεις τα μέσα ετήσια επίπεδα μικροσωματιδίων στην ατμόσφαιρα είναι υψηλότερα από το συνιστώμενο όριο του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (ΠΟΥ). Σχεδόν όλοι οι κάτοικοι της ηπείρου αναπνέουν κακής ποιότητας αέρα, που μπορεί να αποβεί μοιραίος για την υγεία, αυξάνοντας τον κίνδυνο αναπνευστικών και καρδιακών παθήσεων και μειώνοντας το προσδόκιμο ζωής.
«Με τα σημερινά επίπεδα ατμοσφαιρικής ρύπανσης, πολλοί άνθρωποι αρρωσταίνουν. Είναι επίσης γνωστό ότι η μείωση των επιπέδων ατμοσφαιρικής ρύπανσης συμβάλλει στον περιορισμό των ασθενειών», δήλωσε ο Μαρκ Νιεβενχόισεν, διευθυντής του Ινστιτούτου Παγκόσμιας Υγείας της Βαρκελώνης (ISGlobal).
Πόσο σοβαρή είναι η ατμοσφαιρική ρύπανση στην Ευρώπη;
Η DW συνεργάστηκε με το Ευρωπαϊκό Δίκτυο Δημοσιογραφίας Δεδομένων για την ανάλυση δορυφορικών δεδομένων από την Υπηρεσία Ατμοσφαιρικής Παρακολούθησης Copernicus (CAMS). Όπως διαπιστώσαμε, το 2022 σχεδόν όλοι στην Ευρώπη- για την ακρίβεια, το 98% των ανθρώπων- ζούσαν σε περιοχές όπου η συγκέντρωση λεπτών σωματιδίων, που συνήθως συντομογραφείται ως PM 2.5, ήταν πάνω από το όριο που έχει θέσει ο ΠΟΥ.
Ενώ ο ΠΟΥ θέτει ως όριο για τη μέση ετήσια συγκέντρωση της ρύπανσης από μικροσωματίδια τα 5 μικρογραμμάρια ανά κυβικό μέτρο αέρα, στις περισσότερο μολυσμένες περιοχές, όπως στις μεγάλες μητροπόλεις, η μέση ετήσια συγκέντρωση PM 2.5 έφτανε περίπου στα 25 μικρογραμμάρια ανά κυβικό μέτρο.
Η συγκεκριμένη ανάλυση δεδομένων επιτρέπει μια πρώτη πανευρωπαϊκή σύγκριση της ρύπανσης σε διάφορες περιοχές, επιτρέποντάς μας να εξετάσουμε πού έχει βελτιωθεί και πού έχει επιδεινωθεί η ποιότητα του αέρα. Αξιοποιήσαμε επιπλέον τα δεδομένα για να εξετάσουμε πώς οι στρατηγικές μετριασμού συμβάλλουν στη μείωση της ατμοσφαιρικής ρύπανσης, εντοπίζοντας δύο μέρη υπό αντίθετες συνθήκες: τη Βόρεια Ιταλία, όπου τα επίπεδα ρύπανσης είναι διαρκώς υψηλά, και τη νότια Πολωνία, όπου είναι επίσης υψηλά, όμως μειώνονται.
Τι είναι τα λεπτά αιωρούμενα σωματίδια;
Τα αιωρούμενα σωματίδια είναι ένας συνδυασμός πολύ μικρών στερεών και υγρών σωματιδίων διαφόρων υλικών και ρύπων. Οι ρύποι είναι αόρατοι με γυμνό μάτι, με διάμετρο μικρότερη από 2,5 μικρόμετρα ή περίπου 30 φορές λεπτότερη από μια απλή τρίχα.
Αν και υπάρχουν πολλοί άλλοι ρύποι που επηρεάζουν την ανθρώπινη υγεία, συνήθως εστιάζουμε σε αυτό το είδος σωματιδίων, διότι υπάρχουν απτά επιστημονικά στοιχεία για την αρνητική επίδρασή τους.
Η ποιότητα του ευρωπαϊκού αέρα είναι γενικώς καλύτερη από ό,τι σε άλλες περιοχές του κόσμου. Στη βόρεια Ινδία, για παράδειγμα, οι μέσες τιμές των PM 2.5 μπορεί να φτάσουν τα 100 μικρογραμμάρια ανά κυβικό μέτρο. Στην Ευρώπη, όπως προαναφέρθηκε, τα δεδομένα δείχνουν επίπεδα ρύπανσης έως και 25 μικρογραμμάρια ανά κυβικό μέτρο. Ωστόσο, ακόμη και στις ευρωπαϊκές περιοχές με χαμηλότερα επίπεδα ρύπανσης, η τελευταία μπορεί να έχει σημαντικό αντίκτυπο στην υγεία των ανθρώπων.
Οι νέοι ευρωπαϊκοί κανόνες για την ποιότητα του αέρα αποσκοπούν σε μια μέση ετήσια συγκέντρωση 10 μικρογραμμαρίων ανά κυβικό μέτρο αέρα. Από την πλευρά της η Επιτροπή Περιβάλλοντος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου πρότεινε την υιοθέτηση των αυστηρότερων συστάσεων ορίων του ΠΟΥ, που ανέρχονται σε 5 μικρογραμμάρια ανά κυβικό μέτρο αέρα. Σε κάθε περίπτωση, πάντως, τα πρότυπα θα αυστηροποιηθούν συγκριτικά με το ισχύον πλαίσιο, που επιτρέπει μία μέση τιμή συγκέντρωσης PM 2.5 έως και 20 μικρογραμμαρίων ανά κυβικό μέτρο.
Περιβαλλοντολόγοι και ερευνητές στον τομέα της υγείας υποστηρίζουν ότι οι νέοι κανονισμοί θα πρέπει να συμμορφώνονται με τις κατευθυντήριες γραμμές του ΠΟΥ, ωστόσο αναγνωρίζουν ότι αυτό θα αποτελέσει μεγάλη πρόκληση. «Τα όρια της Ε.Ε. δεν αφορούν [μόνο] την υγεία, αλλά και την οικονομία, [ενώ] τα όρια του ΠΟΥ καθορίζονται από εμπειρογνώμονες που λαμβάνουν υπόψη μόνο την υγεία», δήλωσε ο Νιεβενχόισεν. «Ελπίζω πως θα συμφωνήσουν με τον ΠΟΥ, αν και είναι πιθανό κάποιοι να υποστηρίξουν ότι το συνεπαγόμενο κόστος θα είναι πολύ υψηλό».
Διαρκώς κακή η ποιότητα του αέρα στη Βόρεια Ιταλία
Στα μέσα του περασμένου Φεβρουαρίου η ατμοσφαιρική ρύπανση σε πολλές πόλεις στην κοιλάδα του Πάδου ήταν πολύ υψηλή, με τις περιοχές της Λομβαρδίας και του Βένετο να πλήττονται ιδιαιτέρως. Σε πόλεις όπως το Μιλάνο, η Πάντοβα και η Βερόνα, η μέση ημερήσια συγκέντρωση PM 2.5 ξεπέρασε τα 75 μικρογραμμάρια ανά κυβικό μέτρο.
Αυτό οφείλεται εν μέρει στην τοποθεσία: Η περιοχή περιβάλλεται από βουνά και η ρύπανση που δημιουργείται από τη μεγάλη κυκλοφορία, τη βιομηχανία, τις γεωργικές εκπομπές και τη θέρμανση των κατοικιών «παγιδεύεται» στην περιοχή.
Πολλές χιλιάδες άνθρωποι πεθαίνουν πρόωρα κάθε χρόνο λόγω ασθενειών που σχετίζονται με τη ρύπανση. Σύμφωνα με μελέτη που δημοσιεύθηκε στο επιστημονικό περιοδικό The Lancet, περίπου το 10% των θανάτων σε πόλεις όπως το Μιλάνο θα μπορούσε να αποφευχθεί εάν η μέση συγκέντρωση PM 2.5 μειωνόταν κατά περίπου 10 μικρογραμμάρια ανά κυβικό μέτρο. Σε πανευρωπαϊκό επίπεδο, εάν οι μεγάλες ευρωπαϊκές πόλεις πετύχαιναν τον στόχο των 5 μικρογραμμαρίων ανά κυβικό μέτρο, υπολογίζεται πως ετησίως θα καταγράφονταν 100.000 λιγότεροι θάνατοι λόγω της ρύπανσης.
Όμως στην κοιλάδα του Πάδου η κατάσταση είναι εντελώς διαφορετική. «Πέρα από την τοποθεσία, κάνουμε ακριβώς το αντίθετο από αυτό που πρέπει να κάνουμε», δήλωσε η Άννα Τζερομέτα, δικηγόρος και πρόεδρος της Cittadini per l'Aria, μιας ΜΚΟ που υποστηρίζει τις αυστηρότερες πολιτικές για την ποιότητα του αέρα στην Ιταλία. Όπως τόνισε η δικηγόρος, τα μέτρα είναι αδύνατον να αντιμετωπίσουν το πρόβλημα σε όλη του την έκταση.
Η Πολωνία βελτιώνει την ποιότητα του αέρα
Ταυτοχρόνως, αν και σε ορισμένες περιοχές της χώρας τα επίπεδα ρύπανσης είναι από τα υψηλότερα στην Ευρώπη, η Πολωνία μειώνει τη ρύπανση σταθερά από το 2018, όταν και ξεκίνησε η ανάλυση δεδομένων.
Στην Κρακοβία, τη δεύτερη μεγαλύτερη πόλη της χώρας, καταγράφηκε το 2018 μία μέση τιμή ρύπανσης σχεδόν 25 μικρογραμμαρίων ανά κυβικό μέτρο. Μέχρι το τέλος του 2022 αυτή είχε μειωθεί κατά περισσότερο από 20%, ενώ μείωση παρουσίασε η ατμοσφαιρική ρύπανση και σε άλλες πόλεις, όπως στο Κατοβίτσε, στο Πόζναν και στην πρωτεύουσα Βαρσοβία.
Οι βελτιώσεις ήταν αποτέλεσμα των μέτρων που έλαβαν οι πολωνικές αρχές, εκσυγχρονίζοντας τα οικιακά συστήματα θέρμανσης - μία διαδικασία που συνεχίζεται εδώ και μία δεκαετία. «Τα εν λόγω συστήματα τα αποκαλούμε "καπνιστές", καθώς παράγουν πολύ καπνό, όμως πρόκειται για παλιούς καυστήρες», δήλωσε ο Πιοτρ Σιεργκιέι της περιβαλλοντικής οργάνωσης Polish Smog Alert. «Σχεδόν 800.000 έχουν αντικατασταθεί, όμως απομένουν ακόμη περίπου 3 εκατομμύρια. Η διαδικασία προχωράει με αργό ρυθμό».
Όσον αφορά τη στάση του κόσμου για την ατμοσφαιρική ρύπανση, ο Σιεργκιέι εξηγεί πως «πριν από δέκα χρόνια, ο κόσμος θεωρούσε ότι η ατμοσφαιρική ρύπανση δεν είναι κάτι το σπουδαίο». Σήμερα όμως αυτό έχει αλλάξει. Κατά τον Σιεργκιέι, αυτή είναι και «η μεγαλύτερη επιτυχία». Διότι «η νομοθεσία είναι σημαντική, όμως οι πολιτικοί θα κάνουν μονάχα αυτό που θέλουν οι ψηφοφόροι».
Στην Ιταλία, από την άλλη πλευρά, οι περιβαλλοντικοί ακτιβιστές παρατηρούν ένα παρόμοιο πρόβλημα στη γεφύρωση του χάσματος μεταξύ επιστήμης και καθημερινότητας. «Οι άνθρωποι δεν κατανοούν το ζήτημα της ατμοσφαιρικής ρύπανσης. Καθώς συχνά δεν τη βλέπεις, δεν αντιλαμβάνεσαι τον αντίκτυπό της», λέει η Τζερομέτα.
Σε πανευρωπαϊκό επίπεδο πάντως, σύμφωνα με έρευνα του Ευρωβαρόμετρου για το 2022, η πλειοψηφία των Ευρωπαίων θεωρεί ότι οι αναπνευστικές παθήσεις που προκαλούνται από την ατμοσφαιρική ρύπανση αποτελούν πλέον σοβαρό πρόβλημα. Ενώ πολλοί ερωτηθέντες δήλωσαν ότι δεν αισθάνονται επαρκώς ενημερωμένοι για τα ισχύοντα πρότυπα, η μεγάλη πλειοψηφία όσων είναι ενήμεροι θεωρεί ότι οι κανόνες για την ποιότητα του αέρα πρέπει να ενισχυθούν.
Πηγή: Deutsche Welle