Η πρόσφατη απόπειρα ανταρσίας στη Ρωσία απέδειξε ότι, ανεξάρτητα από το πόσο μισούν τον Ρώσο πρόεδρο Βλαντιμίρ Πούτιν πολλοί ηγέτες του κόσμου, δεν επιθυμούν μια ξαφνική καθαίρεσή του. Η αστάθεια που θα μπορούσε να ακολουθήσει αποτελεί μεγαλύτερο κίνδυνο, γράφει το Politico.
Η πιθανότητα χάους στη μετά Πούτιν Ρωσία είναι βασικός παράγοντας που αξιολόγησαν πολλές χώρες - από αντιπάλους όπως οι ΗΠΑ μέχρι εταίρους όπως η Κίνα - αντιδρώντας στην ένοπλη εξέγερση του ηγέτη των μισθοφόρων της Wagner Γιεβγκένι Πριγκόζιν κατά της Μόσχας το Σάββατο 24 Ιουνίου.
Πρόκειται για δύσκολη εξίσωση. Η κυβέρνηση Μπάιντεν, που έχει επιβάλει βαριές οικονομικές κυρώσεις κατά της Μόσχας εξαιτίας της εισβολής στην Ουκρανία, σαφώς αποδυναμώνοντας τον Πούτιν, έχει επανειλημμένα επιμείνει ότι δεν υποστηρίζει την αλλαγή καθεστώτος στη Ρωσία, πυρηνική δύναμη όπως και οι ίδιες οι ΗΠΑ.
Η έλλειψη προφανούς διαδόχου ή η πιθανότητα να αναλάβει την εξουσία ένας βίαιος πολέμαρχος όπως ο Πριγκόζιν αφήνει στον αέρα μια πιθανή ανατροπή Πούτιν, καθώς υπόκειται σε σειρά απρόβλεπτων μεταβλητών.
«Οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν ενδιαφέρονται για αστάθεια στο εσωτερικό της Ρωσίας που θα μπορούσε να διαχυθεί στην Ευρώπη», δήλωσε η Andrea Kendall-Taylor, πρώην αξιωματούχος των αμερικανικών υπηρεσιών πληροφοριών. «Η αλλαγή καθεστώτος μέσω χαοτικών και βίαιων διαδικασιών πιθανώς θα φέρει έναν άλλο αυταρχικό ηγέτη, ίσως και χειρότερο από τον Πούτιν».
Δύο Αμερικανοί αξιωματούχοι που ασχολούνται με την πολιτική της Ρωσίας δήλωσαν ότι η κυβέρνηση Μπάιντεν διερεύνησε τις παραμέτρους σταθερότητας στο ρωσικό κράτος την ώρα που επεξεργαζόταν την απάντησή της στην ανταρσία του Πριγκόζιν.
Αν και είναι «σπάνιο για τις Ηνωμένες Πολιτείες να ζητούν αλλαγή καθεστώτος σε άλλη χώρα», υποστηρίζουν παραδόξως οι αξιωματούχοι, η κυβέρνηση Μπάιντεν είναι ιδιαίτερα προσεκτική ώστε να μην τροφοδοτήσει το σταθερό αφήγημα Πούτιν ότι η Αμερική βρίσκεται πίσω από τις προσπάθειες να εκδιωχθεί.
Διεθνής σιωπή την ώρα της προέλασης Πριγκόζιν
Καθώς εκτυλισσόταν η ανταρσία, ο πρόεδρος Μπάιντεν και οι βοηθοί του κράτησαν στάση χαμηλών τόνων. Αναφέρθηκαν στην κρίση ως «εσωτερικό ζήτημα» για τη Ρωσία. Οι ευρωπαϊκές χώρες και άλλοι σύμμαχοι ακολούθησαν παρόμοιες προσεκτικές προσεγγίσεις.
«Η αστάθεια έχει κόστος οπουδήποτε – και για τους πολίτες και για την περιοχή. Σε μια χώρα όπως η Ρωσία θα μπορούσε να έχει παγκόσμιες επιπτώσεις», είπε στο Politico ένας από τους Αμερικανούς αξιωματούχους υπό τον όρο ανωνυμίας. «Θα ήταν ανθεκτικοί οι ρωσικοί θεσμοί εάν έπεφτε ο Πούτιν; Μπορεί και ναι, μπορεί και όχι».
Η Κίνα – που έχει δεσμευτεί για συνεργασία «χωρίς όρια» με το καθεστώς Πούτιν – παρέμεινε σιωπηλή όσο εξελισσόταν η κρίση. Στη συνέχεια, το Πεκίνο εξέδωσε δήλωση εκφράζοντας τις ανησυχίες του για την αποφυγή του χάους σε μια γειτονική χώρα. «Η Κίνα υποστηρίζει τη Ρωσία στη διασφάλιση της εθνικής σταθερότητας και στην παροχή ανάπτυξης και ευημερίας», ανέφερε το κινεζικό υπουργείο Εξωτερικών.
Κύριο μέλημα της διεθνούς κοινότητας αποτελεί η ασφάλεια του τεράστιου πυρηνικού οπλοστασίου της Ρωσίας, σε περίπτωση διαμάχης για την εξουσία στο Κρεμλίνο. Το ίδιο ισχύει και για την πιθανή αναζωπύρωση παγωμένων συγκρούσεων σε γειτονικές χώρες, όπως η Μολδαβία και η Γεωργία. Υπάρχουν επίσης ανησυχίες ότι μια κατάρρευση της κυβέρνησης Πούτιν θα μπορούσε να τροφοδοτήσει αποσχιστικά κινήματα στο εσωτερικό της Ρωσίας.
«Τα πάντα θα επηρεαστούν, από τις παγκόσμιες προμήθειες πετρελαίου, φυσικού αερίου, εμπλουτισμένου ουρανίου… έως τη γεωργία και την επισιτιστική ασφάλεια», είπε διπλωμάτης από την Κεντρική Ασία. Η ρωσική σταθερότητα είναι κρίσιμης σημασίας για τα κράτη της περιοχής, πρόσθεσε.
Το αμαρτωλό παρελθόν των ΗΠΑ
Η διαφαινόμενη προτίμηση των ΗΠΑ να μην απαιτήσουν αλλαγή καθεστώτος ακολουθεί προηγούμενα παραδείγματα, όταν αμερικανικές προσπάθειες να βοηθήσουν στρατιωτικά αντίστοιχες ανατροπές οδήγησαν σε βία και τελικά σε αποτυχία - όπως σε Αίγυπτο, Ιράκ και Αφγανιστάν.
Η ξεκάθαρη υποστήριξη των ΗΠΑ σε μια ανατροπή θα υπονόμευε την αξιοπιστία πιθανών προσπαθειών «από τα κάτω». Επιπλέον, η ικανότητα των ΗΠΑ ή της Δύσης να προβλέπουν ή και να καθοδηγούν τέτοια γεγονότα είναι πολύ πιο περιορισμένη απ' ό,τι πιστεύουν πολλοί, συνεχίζει το Politico.
Μια ανοιχτή αμερικανική προσπάθεια να απομακρυνθεί ο Πούτιν θα μπορούσε να τον κάνει να επιχειρήσει βαθύτερα στην Ουκρανία, αλλά και να αυξήσει την καταπίεση στο εσωτερικό της χώρας του.
Σε μια στιγμή εκτός πρωτοκόλλου, τον Μάρτιο του 2022, ο Μπάιντεν είπε αυθόρμητα για τον Πούτιν: «Για όνομα του Θεού, αυτός ο άνθρωπος δεν μπορεί να παραμείνει στην εξουσία». Στη συνέχεια, ο Λευκός Οίκος χρειάστηκε να περάσει μέρες επιμένοντας ότι ο Μπάιντεν δεν ζητούσε πραγματικά αλλαγή καθεστώτος.
Στον απόηχο της ματαιωμένης ανταρσίας, ο εκπρόσωπος του Συμβουλίου Εθνικής Ασφάλειας του Λευκού Οίκου Τζον Κίρμπι είπε ότι «εναπόκειται στον ρωσικό λαό να καθορίσει ποια είναι η ηγεσία τους».
Το βρετανικό υπουργείο Άμυνας είπε ότι η εξέγερση Πριγκόζιν «αντιπροσωπεύει την πιο σημαντική πρόκληση για το ρωσικό κράτος τον τελευταίο καιρό». Ο υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ Άντονι Μπλίνκεν είπε ότι εμφανίζονται «ρωγμές» στην εξουσία του Πούτιν. Την περασμένη Τετάρτη, ο Μπάιντεν ρωτήθηκε αν ο Πούτιν ήταν πιο αδύναμος τώρα. Η απάντησή του: «Απολύτως».
Οι σύμμαχοι της Ρωσίας και οι κανόνες διαδοχής
Οι κυβερνήσεις που έχουν λάβει ουδέτερη θέση στην αντιπαράθεση Ρωσίας-Δύσης για την Ουκρανία —όπως η Ινδία, η Βραζιλία και η Νότια Αφρική— απέφυγαν να σχολιάσουν την ανταρσία Πριγκόζιν.
Ο Τούρκος ηγέτης Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν μίλησε με τον Ρώσο ηγέτη κατά τη διάρκεια της κρίσης. «Τονίστηκε ότι κανείς δεν πρέπει να εκμεταλλευτεί αυτό που συνέβη στη Ρωσία», σύμφωνα με τουρκικό δημοσίευμα.
Η Ρωσία, θεωρητικά, έχει κανόνες διαδοχής εάν ο Πούτιν πεθάνει ενώ βρίσκεται στην εξουσία. Ωστόσο, δεδομένου του πόσο έχει παραμορφώσει το ρωσικό συνταγματικό σύστημα η διακυβέρνησή του, είναι πιθανό να αγνοήσουν τους κανόνες και οι πιθανοί διεκδικητές.
Εκτός από τους εξόριστους ή φυλακισμένους ηγέτες της αντιπολίτευσης, εκτιμά ο Will Pomeranz, ειδικός του Wilson Center για τη Ρωσία, δεν υπάρχουν σοβαρές προσωπικότητες που να παρουσιάζονται ανοιχτά ως εναλλακτικές του Πούτιν αυτή τη στιγμή.
Δυτικός αξιωματούχος υποστήριξε ότι οι ρωσικοί θεσμοί, όπως η υπηρεσία ασφαλείας FSB, έχουν τη δύναμη να αποτρέψουν μια κατάρρευση σαν αυτή που διέλυσε τη Λιβύη μετά την πτώση του Μουαμάρ Καντάφι. Ωστόσο, εξακολουθεί να υπάρχει ο κίνδυνος αναταραχής στη Ρωσία, είπε, καθώς και η πιθανότητα «να ανοίξει ο δρόμος για κάποιον σκληροπυρηνικό του στρατού».
Την Τρίτη, ο Ολλανδός πρωθυπουργός Μαρκ Ρούτε αντέκρουσε τους ισχυρισμούς του Πούτιν ότι η Δύση θέλει το χάος στη Ρωσία. «Αντίθετα, η αστάθεια στη Ρωσία δημιουργεί αστάθεια στην Ευρώπη. Άρα ανησυχούμε», είπε.
Ο Πούτιν αναμένεται τώρα να εδραιώσει ακόμη περισσότερο την εξουσία του, έστω και μόνο για να αποδείξει ότι πραγματικά κρατάει τα ηνία. Ορισμένοι αναλυτές υποστηρίζουν ότι θα μπορούσε τελικά να αναδειχθεί ισχυρότερος. Άλλοι, όμως, λένε ότι η εξέγερση των μισθοφόρων είναι η αρχή του τέλους για τον Πούτιν.
Είτε έτσι, είτε αλλιώς, ορισμένοι ειδικοί επί των εξωτερικών υποθέσεων, συμπεριλαμβανομένης της πρώην πρωθυπουργού της Βρετανίας Λιζ Τρας, προτρέπουν τον πλανήτη να προετοιμαστεί καλύτερα για μια πιθανή κατάρρευση του ρωσικού κράτους εκ των έσω.
Τα χειρότερα σενάρια, βέβαια, συνήθως δεν πραγματοποιούνται – η κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης στις αρχές της δεκαετίας του 1990, για παράδειγμα, θα μπορούσε να ήταν πολύ πιο βίαιη.
Οπως και να 'χει, ο Πούτιν παραμένει «ένας πραγματικός διάβολος που ήδη γνωρίζουμε», καταλήγει πρώην αξιωματούχος του Λευκού Οίκου.