Η Κομισιόν αναλαμβάνει αποφασιστική δράση για την καταπολέμηση της διαφθοράς στην ΕΕ και παγκοσμίως, υλοποιώντας τη δέσμευση που ανέλαβε η πρόεδρος κ. φον ντερ Λάιεν στην ομιλία της για την κατάσταση της Ένωσης το 2022.
Όπως αναφέρεται σε σχετική ανακοίνωση, οι προτάσεις κατά της διαφθοράς που παρουσιάστηκαν χθες αποτελούν ορόσημο στην καταπολέμηση της διαφθοράς σε εθνικό και ενωσιακό επίπεδο. Η Κομισιόν θα εντείνει τη δράση της: με βάση τα ισχύοντα μέτρα, ενισχύοντας τις προσπάθειες ώστε να ενσωματωθεί η πρόληψη της διαφθοράς στον σχεδιασμό των πολιτικών και των προγραμμάτων της ΕΕ και στηρίζοντας ενεργά το έργο των κρατών μελών όσον αφορά τη θέσπιση ισχυρών πολιτικών και νομοθεσίας για την καταπολέμηση της διαφθοράς. Μέσω του ετήσιου κύκλου εκθέσεων για το κράτος δικαίου, η Κομισιόν παρακολουθεί επίσης τις εξελίξεις κατά της διαφθοράς σε εθνικό επίπεδο, εντοπίζει προκλήσεις και προβλήματα σχετικά με τις συστάσεις προς τα κράτη μέλη.
Η χθεσινή δέσμη μέτρων περιλαμβάνει νέους και ενισχυμένους κανόνες για την ποινικοποίηση των αδικημάτων διαφθοράς και για την εναρμόνιση των ποινών σε ολόκληρη την ΕΕ, καθώς και πρόταση του ύπατου εκπροσώπου, την οποία υποστηρίζει η Κομισιόν, σχετικά με τη θέσπιση ειδικού καθεστώτος κυρώσεων της Κοινής Εξωτερικής Πολιτικής και Πολιτικής Ασφάλειας (ΚΕΠΠΑ) για την αντιμετώπιση σοβαρών πράξεων διαφθοράς παγκοσμίως. Τα νέα αυτά μέτρα δίνουν ιδιαίτερη έμφαση στην πρόληψη και στη δημιουργία νοοτροπίας ακεραιότητας, στο πλαίσιο της οποίας η διαφθορά δεν είναι ανεκτή ενώ, ταυτόχρονα, ενισχύουν τα εργαλεία επιβολής.
Βασικά στοιχεία των χθεσινών προτάσεων:
I. Ανακοίνωση για την καταπολέμηση της διαφθοράς
Σε κοινή ανακοίνωση, η Κομισιόν και ο ύπατος εκπρόσωπος συγκεντρώνουν τις υφιστάμενες εργασίες και αναπτύσσουν νέες κατευθύνσεις και νέα εργαλεία τόσο σε επίπεδο ΕΕ όσο και σε επίπεδο κρατών μελών, συμβάλλοντας έτσι σε μια σαφή δέσμευση για την αντιμετώπιση της διαφθοράς σε παγκόσμιο επίπεδο. Ένα δίκτυο της ΕΕ κατά της διαφθοράς, στο οποίο θα συμμετέχουν οι αρχές επιβολής του νόμου, οι δημόσιες αρχές, οι επαγγελματίες, η κοινωνία των πολιτών και άλλα ενδιαφερόμενα μέρη, θα λειτουργεί ως καταλύτης για την πρόληψη της διαφθοράς σε ολόκληρη την ΕΕ και θα αναπτύσσει βέλτιστες πρακτικές και πρακτική καθοδήγηση.
Ένα από τα βασικά καθήκοντα του δικτύου θα είναι να βοηθήσει την Κομισιόν να χαρτογραφήσει τους κοινούς τομείς στους οποίους οι κίνδυνοι διαφθοράς είναι υψηλοί στο σύνολο της ΕΕ. Το έργο του Δικτύου θα τροφοδοτήσει μια στρατηγική της ΕΕ κατά της διαφθοράς, η οποία θα αναπτυχθεί σε διαβούλευση με το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο, ώστε να μεγιστοποιηθεί ο αντίκτυπος και η συνοχή των δράσεων της ΕΕ.
Εντός των θεσμικών οργάνων της ΕΕ υπάρχει μηδενική ανοχή έναντι της διαφθοράς. Η ανακοίνωση περιγράφει λεπτομερώς τους κανόνες δεοντολογίας, ακεραιότητας και διαφάνειας που ισχύουν για την πρόληψη της διαφθοράς στα θεσμικά όργανα της ΕΕ. Το πλαίσιο αυτό όχι μόνο πρέπει να εφαρμόζεται με αυστηρότητα και συνέπεια, αλλά και να επικαιροποιείται συνεχώς.
II. Αυστηρότεροι κανόνες για την καταπολέμηση της διαφθοράς
Η Κομισιόν προτείνει μια νέα οδηγία για την καταπολέμηση της διαφθοράς. Η πρόταση εκσυγχρονίζει το υφιστάμενο νομικό πλαίσιο της ΕΕ για την καταπολέμηση της διαφθοράς με τους εξής τρόπους:
α) Πρόληψη της διαφθοράς και οικοδόμηση νοοτροπίας ακεραιότητας
- Ευαισθητοποίηση όσον αφορά τη διαφθορά, με την πραγματοποίηση εκστρατειών ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης, ερευνών και εκπαιδευτικών προγραμμάτων για τη μείωση των κινδύνων και των αδικημάτων διαφθοράς.
- Μέριμνα για λογοδοσία του δημόσιου τομέα σύμφωνα με τα υψηλότερα δυνατά πρότυπα, υποχρεώνοντας τα κράτη μέλη να θεσπίσουν αποτελεσματικούς κανόνες σχετικά με την ανοιχτή πρόσβαση σε πληροφορίες δημόσιου συμφέροντος, με τη δημοσιοποίηση και τη διαχείριση συγκρούσεων συμφερόντων στον δημόσιο τομέα, με τη δημοσιοποίηση και την επαλήθευση των περιουσιακών στοιχείων των δημόσιων λειτουργών και με τη ρύθμιση της αλληλεπίδρασης μεταξύ ιδιωτικού και δημόσιου τομέα.
- Σύσταση εξειδικευμένων φορέων κατά της διαφθοράς και εξασφάλιση επαρκών πόρων και κατάρτισης για τις αρχές που είναι αρμόδιες για την πρόληψη και την καταπολέμηση της διαφθοράς.
β) Μία νομική πράξη για όλα τα αδικήματα διαφθοράς και για όλες τις κυρώσεις
- Εναρμόνιση των ορισμών των ποινικών αδικημάτων που διώκονται ως διαφθορά ώστε να καλύπτουν όχι μόνο τη δωροδοκία αλλά και την υπεξαίρεση, την αθέμιτη χρήση επιρροής, την κατάχρηση εξουσίας, καθώς και την παρεμπόδιση της δικαιοσύνης και τον παράνομο πλουτισμό που σχετίζεται με αδικήματα διαφθοράς. Η πρόταση εντάσσει όλα τα αδικήματα τα οποία καλύπτει η Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών κατά της διαφθοράς στο δίκαιο της ΕΕ, τόσο όσον αφορά τη διαφθορά στον δημόσιο όσο και στον ιδιωτικό τομέα.
- Αυξάνει το επίπεδο των ποινικών κυρώσεων για φυσικά και για νομικά πρόσωπα και εναρμονίζει επιβαρυντικές και ελαφρυντικές περιστάσεις.
γ) Αποτελεσματικότητα των ερευνών και της δίωξης της διαφθοράς
- Ερευνητικά εργαλεία: Τα κράτη μέλη θα πρέπει να διασφαλίζουν ότι οι αρχές επιβολής του νόμου και οι εισαγγελείς διαθέτουν κατάλληλα ερευνητικά εργαλεία για την καταπολέμηση της διαφθοράς.
- Ασυλία ή προνόμια όσον αφορά την έρευνα και τη δίωξη: Τα κράτη μέλη θα πρέπει να διασφαλίζουν ότι τα προνόμια και η ασυλία μπορούν να αρθούν κατά τις έρευνες για διαφθορά μέσω αποτελεσματικής και διαφανούς διαδικασίας που θα καθορίζεται εκ των προτέρων από τον νόμο, και εγκαίρως.
- Θέσπιση ελάχιστων κανόνων σχετικά με την προθεσμία παραγραφής, ώστε να εξασφαλίζεται επαρκής χρόνος για την παραπομπή των αδικημάτων διαφθοράς στη δικαιοσύνη.
III. Επέκταση της εργαλειοθήκης επιβολής κυρώσεων ΚΕΠΠΑ ώστε να καλύπτει σοβαρές πράξεις διαφθοράς
Οι κυρώσεις της ΕΕ συμβάλλουν στην επίτευξη των βασικών στόχων της ΚΕΠΠΑ όπως η διατήρηση της ειρήνης, η ενίσχυση της διεθνούς ασφάλειας, καθώς και η εδραίωση και η στήριξη της δημοκρατίας, του διεθνούς δικαίου και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Με τη χθεσινή πρόταση του ύπατου εκπροσώπου, την οποία υποστηρίζει η Κομισιόν, η ΕΕ θα είναι σε θέση να θέτει στο στόχαστρο σοβαρές πράξεις διαφθοράς παγκοσμίως, οπουδήποτε και αν διαπράττονται. Θα συμπληρώσει και θα ενισχύσει τα εσωτερικά και τα εξωτερικά μέσα της ΕΕ κατά της διαφθοράς και θα καταδείξει την αποφασιστικότητα της ΕΕ να χρησιμοποιεί όλα τα εργαλεία, συμπεριλαμβανομένων των κυρώσεων στο πλαίσιο της ΚΕΠΠΑ, για την καταπολέμησή της.
Επόμενα βήματα
Η προτεινόμενη οδηγία για την καταπολέμηση της διαφθοράς θα πρέπει να αποτελέσει αντικείμενο διαπραγμάτευσης και να εγκριθεί από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο προτού καταστεί νομοθεσία της ΕΕ.
Το προτεινόμενο νέο πλαίσιο κυρώσεων της ΚΕΠΠΑ κατά της διαφθοράς θα πρέπει να συζητηθεί και να εγκριθεί από το Συμβούλιο.
Ιστορικό
Στην ομιλία της για την κατάσταση της Ένωσης το 2022, η πρόεδρος κ. φον ντερ Λάιεν επισήμανε την ανάγκη για αποφασιστική δράση κατά της διαφθοράς.
Η διαφθορά είναι εξαιρετικά επιζήμια για την κοινωνία, για τις δημοκρατίες μας, για την οικονομία και για τα άτομα. Υπονομεύει τα θεσμικά όργανα από τα οποία εξαρτόμαστε, αποδυναμώνοντας την αξιοπιστία τους, καθώς και την ικανότητά τους να εφαρμόζουν δημόσιες πολιτικές και να παρέχουν ποιοτικές δημόσιες υπηρεσίες. Λειτουργεί ως παράγων διευκόλυνσης για το οργανωμένο έγκλημα και για εχθρικές εξωτερικές παρεμβάσεις. Η επιτυχής πρόληψη και καταπολέμηση της διαφθοράς είναι απαραίτητη τόσο για τη διαφύλαξη των αξιών της ΕΕ όσο και για την αποτελεσματικότητα των πολιτικών της ΕΕ, καθώς και για τη διατήρηση του κράτους δικαίου και της εμπιστοσύνης στους κυβερνώντες και στους δημόσιους θεσμούς.
Η διαφθορά είναι από τη φύση της δύσκολο να αποτιμηθεί ποσοτικά, αλλά ακόμη και συντηρητικές εκτιμήσεις δείχνουν ότι κοστίζει στην οικονομία της ΕΕ τουλάχιστον 120 δισ. ευρώ ετησίως. Οι αρνητικές επιπτώσεις της διαφθοράς γίνονται αισθητές σε παγκόσμιο επίπεδο, καθώς αποδυναμώνονται οι προσπάθειες για την επίτευξη τόσο χρηστής διακυβέρνησης και ευημερίας, όσο και των Στόχων Βιώσιμης Ανάπτυξης των Ηνωμένων Εθνών.
Οι παγκόσμιοι δείκτες διαφθοράς τοποθετούν πολλά κράτη μέλη της ΕΕ μεταξύ των χωρών που θεωρούνται οι λιγότερο διεφθαρμένες στον κόσμο. Ωστόσο, η διαφθορά εξακολουθεί να αποτελεί βασική πηγή ανησυχίας για τους πολίτες σε ολόκληρη την ΕΕ, με τα στοιχεία του Ευρωβαρόμετρου να δείχνουν ότι, το 2022, σχεδόν επτά στους δέκα Ευρωπαίους (68 %) πίστευαν ότι η διαφθορά είναι ευρέως διαδεδομένη στη χώρα τους και μόνον το 31 % ήταν της γνώμης ότι οι προσπάθειες της κυβέρνησής τους για την καταπολέμηση της διαφθοράς είναι αποτελεσματικές.