Εύστοχη και πολύτιμη συνολικά η στήριξη που έχουν παράσχει στις περιφέρειες εκατέρωθεν των εξωτερικών συνόρων της Ένωσης τα διασυνοριακά προγράμματα με γειτονικές χώρες που χρηματοδοτεί η ΕΕ, παρά τις όποιες αδυναμίες τους, σύμφωνα με έκθεση που δημοσίευσε σήμερα το Ευρωπαϊκό Ελεγκτικό Συνέδριο.
Ωστόσο, οι ελεγκτές προειδοποιούν επίσης ότι η παρούσα γεωπολιτική συγκυρία, όπως διαμορφώθηκε με την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, θα έχει σημαντικό αντίκτυπο στα μισά από τα προγράμματα που προτείνονται για τα επόμενα χρόνια.
Η διασυνοριακή συνεργασία αποτελεί βασικό στοιχείο της Πολιτικής Γειτονίας της ΕΕ, η οποία καλύπτει 16 χώρες κατά μήκος των εξωτερικών συνόρων της. Μέχρι πρόσφατα, αποτελούσε επίσης έναν από τους ελάχιστους τομείς συνεχούς διαλόγου με τη Ρωσία. Η συνεισφορά της ΕΕ στα 15 κοινά προγράμματα που θεσπίστηκαν την περίοδο 2014‑2020, προσέγγισε συνολικά το 1 δισεκατομμύριο ευρώ. Με τα εν λόγω προγράμματα αναμενόταν να ωφεληθούν τόσο τα κράτη μέλη όσο και οι χώρες με τις οποίες αυτά έχουν κοινά χερσαία ή θαλάσσια σύνορα.
Οι ελεγκτές διαπίστωσαν ότι οι προτεραιότητες και οι στόχοι των προγραμμάτων της ΕΕ (που κυμαίνονται από την προστασία και την ανάδειξη της πολιτιστικής κληρονομιάς ως την καταπολέμηση του οργανωμένου εγκλήματος) ανταποκρίνονταν στις ανάγκες των παραμεθόριων περιοχών και στις προκλήσεις που αυτές καλούνται να αντιμετωπίσουν. Η διαδικασία επιλογής που εφαρμόστηκε ήταν εν πολλοίς διαφανής και σχεδιάστηκε με στόχο την επιλογή των καταλληλότερων έργων.
Επιπλέον, οι ελεγκτές της ΕΕ επιδοκιμάζουν το γεγονός ότι η ανάπτυξη των προγραμμάτων έγινε κατά τρόπο εν γένει συμμετοχικό, γεγονός που ενίσχυσε την οικειοποίηση των προγραμμάτων από τις τοπικές κοινότητες. Ωστόσο, η συμπληρωματικότητά τους με άλλα προγράμματα που χρηματοδοτούνται με πόρους της ΕΕ ήταν ανεπαρκής, με αποτέλεσμα να χαθούν ενδεχομένως ευκαιρίες για αξιοποίηση συνεργιών.
Παρά τις προπαρασκευαστικές ενέργειες που έγιναν, σημειώθηκαν σημαντικές καθυστερήσεις στην έναρξη της υλοποίησης των προγραμμάτων της περιόδου 2014‑2020, που τελικά κατέστη δυνατή μόλις το πέμπτο ή το έκτο έτος της περιόδου χρηματοδότησης. Τα έργα που ελέγχθηκαν βρίσκονταν σε καλό δρόμο για την επίτευξη των επιδιωκόμενων εκροών τους, ωστόσο δεν είχαν όλα εξίσου ισχυρή διασυνοριακή διάσταση.
Το νομικό πλαίσιο για την περίοδο 2021‑2027 βασίζεται στα διδάγματα που αντλήθηκαν. Εισάγει αλλαγές που απλουστεύουν τη διαχείριση των νέων προγραμμάτων και μπορούν να συμβάλουν στην ομαλότερη εκκίνησή τους. Εντούτοις, αυτές οι αλλαγές ενέχουν πρόσθετους κινδύνους, που αναδεικνύουν τη σημασία της στενής παρακολούθησης.
«Τα διασυνοριακά προγράμματα παρείχαν εύστοχη και πολύτιμη στήριξη για την ενίσχυση της εδαφικής συνεργασίας με τις χώρες που αποτελούν τα εξωτερικά σύνορα της ΕΕ», δήλωσε η Bettina Jakobsen, μέλος του ΕΕΣ και αρμόδια για τον έλεγχο. «Όμως, η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία υπονομεύει σοβαρά ορισμένα από τα μέχρι στιγμής επιτεύγματα.»
Πράγματι, στο πλαίσιο της ευρύτερης αντίδρασης στην εισβολή, η Επιτροπή ανέστειλε τις συμφωνίες χρηματοδότησης στο πλαίσιο προγραμμάτων στα οποία συμμετείχαν η Ρωσία και η Λευκορωσία, και έλαβε μέτρα ώστε η διαθέσιμη χρηματοδότηση να διοχετευθεί για τη στήριξη των Ουκρανών προσφύγων. Επίσης, η εισβολή έθεσε υπό σοβαρή αμφισβήτηση εννέα από τα 17 νέα προγράμματα στα οποία επρόκειτο να συμμετάσχουν οι δύο αυτές χώρες κατά την περίοδο 2021‑2027.
Τα εννέα αυτά προγράμματα αντιπροσωπεύουν από κοινού το ένα τρίτο σχεδόν της προβλεπόμενης συνολικής χρηματοδότησης. Από την άλλη πλευρά, στον νότο, μικρός παραμένει ο αριθμός των από κοινού έργων του προγράμματος «Λεκάνη της Μεσογείου», με τη συμμετοχή εταίρων, αφενός, από το Ισραήλ και, αφετέρου, από τις πέντε συμμετέχουσες αραβικές χώρες. Βέβαια, οι ελεγκτές επισημαίνουν ότι η ύπαρξη και μόνο τέτοιων κοινών έργων μπορεί να θεωρηθεί επιτυχία.
Γενικές πληροφορίες
Τα 15 προγράμματα διασυνοριακής συνεργασίας της περιόδου χρηματοδότησης 2014‑2020 είναι τα εξής: «Λεκάνη της Μεσογείου», «Ιταλία-Τυνησία», «Λεκάνη του Εύξεινου Πόστου», «Πολωνία-Λευκορωσία-Ουκρανία», «Πολωνία-Ρωσία», «Εσθονία-Ρωσία», «Λετονία-Ρωσία», «Λιθουανία-Ρωσία», «Λετονία-Λιθουανία-Λευκορωσία», «Ουγγαρία-Σλοβακία-Ρουμανία-Ουκρανία», «Ρουμανία-Ουκρανία», «Ρουμανία-Δημοκρατία της Μολδαβίας», «Καρελία», «Kolarctic» και «Νοτιοανατολική Φινλανδία-Ρωσία». Τρεις ήταν οι στρατηγικοί στόχοι τους:
- προώθηση της οικονομικής και κοινωνικής ανάπτυξης στις περιφέρειες εκατέρωθεν των κοινών συνόρων,
- αντιμετώπιση των κοινών προκλήσεων στους τομείς του περιβάλλοντος, της δημόσιας υγείας, της ασφάλειας και της προστασίας και
- προώθηση καλύτερων συνθηκών και διαδικασιών, ώστε να διασφαλίζεται η κινητικότητα προσώπων, αγαθών και κεφαλαίων.
Η ειδική έκθεση 27/2022, με τίτλο «Στήριξη της ΕΕ για τη διασυνοριακή συνεργασία με τις γειτονικές χώρες – Πολύτιμη στήριξη, αλλά η υλοποίηση ξεκίνησε με μεγάλη καθυστέρηση και τα προβλήματα συντονισμού πρέπει να αντιμετωπιστούν», είναι διαθέσιμη στον ιστότοπο του ΕΕΣ (eca.europa.eu).