Σήμερα, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ενέκρινε πρόταση κανονισμού με στόχο την εναρμόνιση σε επίπεδο ΕΕ των κανόνων ιδιωτικού διεθνούς δικαίου σχετικά με την ιδιότητα του γονέα. Η πρόταση επικεντρώνεται στο υπέρτερο συμφέρον και στα δικαιώματα του παιδιού. Θα παρέχει νομική σαφήνεια για όλα τα είδη οικογενειών, οι οποίες βρίσκονται σε διασυνοριακή κατάσταση εντός της ΕΕ, είτε επειδή μετακινούνται από ένα κράτος μέλος σε άλλο για να ταξιδέψουν ή να διαμείνουν, είτε επειδή έχουν μέλη της οικογένειας ή περιουσιακά στοιχεία σε άλλο κράτος μέλος. Μία από τις βασικές πτυχές της πρότασης είναι ότι η ιδιότητα του γονέα που έχει θεμελιωθεί σε κράτος μέλος της ΕΕ θα πρέπει να αναγνωρίζεται σε όλα τα άλλα κράτη μέλη χωρίς καμία ειδική διαδικασία, σύμφωνα με σχετική ανακοίνωση της Κομισιόν.
Το δίκαιο της Ένωσης, όπως ερμηνεύεται από το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, κυρίως όσον αφορά την ελεύθερη κυκλοφορία, προβλέπει ήδη ότι η ιδιότητα του γονέα που έχει θεμελιωθεί σε ένα κράτος μέλος θα πρέπει να αναγνωρίζεται σε όλα τα άλλα κράτη μέλη για ορισμένους σκοπούς: πρόσβαση στην επικράτεια, δικαίωμα διαμονής, απαγόρευση των διακρίσεων σε σχέση με τους υπηκόους. Ωστόσο, αυτό δεν ισχύει για τα δικαιώματα που απορρέουν από το εθνικό δίκαιο.
Η σημερινή πρόταση επιτρέπει στα παιδιά που βρίσκονται σε διασυνοριακές καταστάσεις να επωφελούνται από τα δικαιώματα που απορρέουν από την ιδιότητα του γονέα σύμφωνα με το εθνικό δίκαιο, για θέματα όπως η κληρονομική διαδοχή, η διατροφή, η επιμέλεια ή το δικαίωμα των γονέων να ενεργούν ως νόμιμοι εκπρόσωποι του παιδιού (για ζητήματα που αφορούν τη σχολική εκπαίδευση ή την υγειά).
Προστασία των δικαιωμάτων των παιδιών
Επί του παρόντος, τα κράτη μέλη έχουν διαφορετικές εθνικές νομοθεσίες σχετικά με τη δικαιοδοσία, το εφαρμοστέο δίκαιο και την αναγνώριση της ιδιότητας του γονέα, γεγονός που προκαλεί ενδεχομένως νομικά εμπόδια στις οικογένειες που βρίσκονται σε διασυνοριακή κατάσταση. Ορισμένες φορές οι οικογένειες πρέπει να κινήσουν διοικητικές ή ακόμη και δικαστικές διαδικασίες για την αναγνώριση της ιδιότητας του γονέα, αλλά αυτές είναι δαπανηρές, χρονοβόρες και μπορεί να έχουν αβέβαια αποτελέσματα. Ως εκ τούτου, η πρόταση αποσκοπεί στην προστασία των θεμελιωδών δικαιωμάτων των παιδιών, στην παροχή ασφάλειας δικαίου για τις οικογένειες και στη μείωση των νομικών εξόδων και επιβαρύνσεων για τις οικογένειες και τα διοικητικά και δικαστικά συστήματα των κρατών μελών.
Τα κυριότερα στοιχεία της πρότασης περιλαμβάνουν τα εξής:
- Προσδιορισμός της δικαιοδοσίας: η πρόταση καθορίζει τα δικαστήρια των κρατών μελών που έχουν δικαιοδοσία σε θέματα που σχετίζονται με την ιδιότητα του γονέα, διασφαλίζοντας το βέλτιστο συμφέρον του παιδιού.
- Προσδιορισμός του εφαρμοστέου δικαίου: κατά κανόνα, το εφαρμοστέο δίκαιο για τη θεμελίωση της ιδιότητας του γονέα θα πρέπει να είναι το δίκαιο του κράτους της συνήθους διαμονής του προσώπου που γέννησε. Όταν ο εν λόγω κανόνες συνεπάγεται τη θεμελίωση της ιδιότητας του γονέα σε σχέση με έναν μόνο γονέα, εναλλακτικές επιλογές διασφαλίζουν ότι η ιδιότητα του γονέα μπορεί να θεμελιωθεί και για τους δύο γονείς.
- Κανόνες για την αναγνώριση της ιδιότητας του γονέα: η πρόταση προβλέπει την αναγνώριση δικαστικών αποφάσεων και δημόσιων εγγράφων που τεκμηριώνουν ή παρέχουν αποδεικτικά στοιχεία για την απόδειξη της ιδιότητας του γονέα. Κατά κανόνα, η ιδιότητα του γονέα που έχει θεμελιωθεί σε ένα κράτος μέλος θα πρέπει να αναγνωρίζεται σε όλα τα άλλα κράτη μέλη χωρίς καμία ειδική διαδικασία.
- Καθιέρωση ευρωπαϊκού πιστοποιητικού ιδιότητας του γονέα: τα παιδιά (ή οι νόμιμοι εκπρόσωποί τους) μπορούν να το ζητήσουν από το κράτος μέλος που έχει θεμελιώσει την ιδιότητα του γονέα και να επιλέξουν να το χρησιμοποιήσουν για να αποδείξουν την ιδιότητα του γονέα τους σε όλα τα άλλα κράτη μέλη. Η Επιτροπή προτείνει ένα εναρμονισμένο υπόδειγμα, κοινό για ολόκληρη την ΕΕ. Η χρήση του πιστοποιητικού θα είναι προαιρετική για τις οικογένειες, αλλά οι οικογένειες έχουν το δικαίωμα να το ζητήσουν και να απαιτήσουν να γίνεται αποδεκτό σε ολόκληρη την ΕΕ.
Η πρόταση θα συμπληρώσει άλλους κανόνες ιδιωτικού διεθνούς δικαίου της ΕΕ, σε θέματα όπως η κληρονομική διαδοχή. Δεν εναρμονίζει το ουσιαστικό οικογενειακό δίκαιο, το οποίο παραμένει αρμοδιότητα των κρατών μελών.
Επόμενα βήματα
Η πρόταση της Επιτροπής πρέπει να εγκριθεί ομόφωνα από το Συμβούλιο, ύστερα από διαβούλευση με το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Πέντε έτη μετά την έναρξη ισχύος του κανονισμού, η Επιτροπή θα αξιολογήσει την εφαρμογή του από τα κράτη μέλη και μπορεί να προτείνει τροποποιήσεις.
Ιστορικό
Στην ομιλία της για την κατάσταση της Ένωσης το 2020, η πρόεδρος της Επιτροπής κ. φον ντερ Λάιεν δήλωσε ότι «Εάν είστε γονέας σε μία χώρα, είστε γονέας σε κάθε χώρα». Με τη δήλωση αυτή, ο πρόεδρος αναφέρεται στην ανάγκη να διασφαλιστεί ότι η ιδιότητα του γονέα που έχει θεμελιωθεί σε ένα κράτος μέλος αναγνωρίζεται σε όλα τα άλλα κράτη μέλη για κάθε σκοπό.
Οι πολίτες της ΕΕ μπορούν να ζουν και να εργάζονται σε διαφορετικές χώρες της ΕΕ. Ταξιδεύουν, μετακινούνται για εργασία, αγοράζουν σπίτια, ξεκινούν οικογένειες. Επί του παρόντος, τα κράτη μέλη έχουν διαφορετικές εθνικές νομοθεσίες σχετικά με την αναγνώριση της ιδιότητας του γονέα, επομένως, όταν μια οικογένεια βρίσκεται σε διασυνοριακή κατάσταση, ενδέχεται να απολέσει τα δικαιώματα που απορρέουν από την ιδιότητα του γονέα σύμφωνα με το εθνικό δίκαιο. Η μη αναγνώριση της ιδιότητας του γονέα θέτει σε κίνδυνο τα θεμελιώδη δικαιώματα των παιδιών, συμπεριλαμβανομένου του δικαιώματός τους στην ταυτότητα, στην απαγόρευση των διακρίσεων και στην ιδιωτική και οικογενειακή ζωή.
Η πρόταση προσδιορίστηκε ως βασική δράση στη στρατηγική της ΕΕ για τα δικαιώματα του παιδιού και στη στρατηγική της ΕΕ για την ισότητα των ΛΟΑΤΚΙ. Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο εξέφρασε την ικανοποίησή του για την πρωτοβουλία της Επιτροπής στο ψήφισμά του σχετικά με την προστασία των δικαιωμάτων του παιδιού σε διαδικασίες αστικού, διοικητικού και οικογενειακού δικαίου και στο ψήφισμά του σχετικά με τα δικαιώματα των ΛΟΑΤΚΙ στην ΕΕ. Στα συμπεράσματα του Συμβουλίου σχετικά με τη στρατηγική της ΕΕ για τα δικαιώματα του παιδιού υπογραμμίζεται ότι τα δικαιώματα του παιδιού είναι οικουμενικά, ότι κάθε παιδί απολαμβάνει τα ίδια δικαιώματα χωρίς κανενός είδους διακρίσεις και ότι το υπέρτερο συμφέρον του παιδιού πρέπει να αποτελεί πρωταρχικό μέλημα σε όλες τις δράσεις που σχετίζονται με τα παιδιά, είτε αυτές αναλαμβάνονται από τις δημόσιες αρχές είτε από ιδιωτικούς οργανισμούς.