Η ενεργειακή «συμφωνία» της Τουρκίας με την Τρίπολη αυτόν τον μήνα εντείνει τους κινδύνους ανοιχτής σύγκρουσης μεταξύ Άγκυρας και Αθήνας, υποστηρίζει το Politico.
Στις 3 Οκτωβρίου, η Τουρκία υπέγραψε μια προκαταρκτική συμφωνία με την κυβέρνηση της Τρίπολης της Λιβύης για έρευνες πετρελαίου και φυσικού αερίου στα ανοιχτά της Λιβυκής ακτής, χωρίς να διευκρινίσει εάν οι έρευνες θα πραγματοποιηθούν σε ύδατα νότια της Ελλάδας, όπου η Αθήνα λέει ότι οι Τούρκοι δεν έχουν δικαίωμα να βρίσκονται. Ο υπουργός Εξωτερικών της Ελλάδας Νίκος Δένδιας κατηγόρησε την Τουρκία ότι εκμεταλλεύεται «την ταραγμένη κατάσταση στη Λιβύη για να αποσταθεροποιήσει περαιτέρω την ασφάλεια στην περιοχή της Μεσογείου και να δημιουργήσει μια περιφερειακή ηγεμονία».
Αυτό το σύμφωνο Άγκυρας-Τρίπολης έρχεται σε μια ιδιαίτερα κρίσιμη στιγμή, η οποία επιδεινώνεται από το γεγονός ότι η Ελλάδα, η Τουρκία και η Κύπρος θα διεξαγάγουν εκλογές το επόμενο έτος.
Αν και Ελλάδα και Τουρκία αλληλοκατηγορούνται τακτικά για προκλήσεις πάνω από το Αιγαίο με μαχητικά αεροσκάφη, η ρητορική έχει φτάσει πλέον σε ανησυχητικά επίπεδα. Τον περασμένο μήνα, ο Τούρκος πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν προειδοποίησε ότι οι δυνάμεις του θα μπορούσαν «να έρθουν ξαφνικά μια νύχτα».
«Ο κόσμος υποτιμά τις πιθανότητες σύγκρουσης και υπάρχει η αίσθηση μεταξύ των ΗΠΑ και της ΕΕ ότι έχουμε δει αυτή την ταινία στο παρελθόν και τίποτα δεν αλλάζει πραγματικά. Δεν ξέρω αν ισχύει πια αυτό», είπε ο Ryan Gingeras, καθηγητής στο τμήμα Υποθέσεων Εθνικής Ασφάλειας στο Naval Postgraduate School στην Καλιφόρνια. Σημείωσε ότι αυτό δεν σημαίνει ότι ο πόλεμος είναι επικείμενος ή πιθανός, αλλά ότι η στρατιωτική αντιπαράθεση είναι πλέον πιο πιθανή.
«Η ισορροπία δυνάμεων τώρα θεωρείται ότι είναι υπέρ της Τουρκίας, περισσότερο από ό,τι πριν. Η Τουρκία έχει πάει σε πόλεμο πολλές φορές από το 2016 και έχει επικρατήσει. Έχει αποδείξει ότι είναι σε θέση να αλλάξει τις πολιτικές συνθήκες με στρατιωτικές επεμβάσεις σε πολλά μέτωπα».
Ενόψει των εκλογών τον Ιούνιο, ο Ερντογάν, το κόμμα του οποίου δεν έχει πλειοψηφική υποστήριξη, στοχεύει να παγιδεύσει κάποιες ψήφους από το εθνικιστικό «Καλό Κόμμα».
«Αυτή την ευκαιρία μπορεί να του προσφέρει είτε η Ελλάδα είτε η Συρία», υποστήριξε ο Άγγελος Συρίγος, καθηγητής Διεθνούς Δικαίου και υφυπουργός Παιδείας. «Σε νομικούς όρους, υπάρχει η έννοια της "potential malice". Η Αγκυρα μπορεί να μην έχει στόχο να σκοτώσει κανέναν, αλλά με την ακραία συμπεριφορά της θα μπορούσε να μας οδηγήσει σε πόλεμο».
Η κυβέρνηση της Ελλάδας βρίσκεται επίσης σε προεκλογική εκστρατεία και η εικόνα της πρόσφατα έχει πληγεί από το σκάνδαλο των παρακολουθήσεων.
«Οι εκλογές είναι διαβόητες για τη δημιουργία υπερβολικά έντονων συζητήσεων και νέων διαφωνιών», δήλωσε στο Politico ο Τούρκος πρέσβης στην Αθήνα Burak Özügergin. «Τον επόμενο χρόνο, με τις εκλογές στην περιοχή, μπορεί να έχουμε απλώς μια "τέλεια καταιγίδα", όπως λένε. Αλλά κάθε άλλο παρά τέλειο θα ήταν, αν η ένταση ξεπεράσει ένα ορισμένο επίπεδο. Πρέπει πραγματικά να είμαστε σε εγρήγορση, γιατί τα πράγματα μπορούν να βγουν εκτός ελέγχου πολύ γρήγορα».
Η Αθήνα εξεπλάγην τον Νοέμβριο του 2019, όταν η Άγκυρα ανακοίνωσε ότι είχε υπογράψει «συμφωνία» με μία από τις δύο αντίπαλες κυβερνήσεις στη Λιβύη, αυτή στην Τρίπολη, για την οριοθέτηση νέων θαλάσσιων συνόρων. Η προτεινόμενη γραμμή σε αυτή τη συμφωνία μεταξύ Λιβύης και Τουρκίας βρίσκεται κοντά στην Κρήτη.
Αυτό το μνημόνιο κατανόησης επικυρώθηκε γρήγορα από το τουρκικό κοινοβούλιο, αλλά η κίνηση θεωρήθηκε από την Ελλάδα και την Κύπρο ως αρπαγή της θάλασσας. Η ΕΕ είπε ότι η συμφωνία παραβιάζει το δίκαιο της θάλασσας και τα κυριαρχικά δικαιώματα τρίτων κρατών, ενώ το Υπουργείο Εξωτερικών των ΗΠΑ τη χαρακτήρισε «μη βοηθητική και προκλητική».
Αντίθετα, ο Τούρκος πρέσβης Özügergin απάντησε ότι η συμφωνία του 2019 δεν θα έπρεπε να είχε προκαλέσει σοκ για τους Έλληνες, οι οποίοι είχαν πιέσει για το δικό τους έργο αγωγού με την Κύπρο και το Ισραήλ, με την ευλογία των ΗΠΑ -μια συμμαχία που ονομάστηκε 3+1.
«Η απόφαση να υπογραφεί το Μνημόνιο Συνεννόησης μεταξύ Τουρκίας και Λιβύης το 2019 δεν ελήφθη από τη μια μέρα στην άλλη, μάλλον ήταν μια σαφής και ξεκάθαρη αντίδραση σε ελιγμούς όπως ο μηχανισμός 3+1 και το σχέδιο EastMed, με το οποίο η Ελλάδα και οι Ελληνοκύπριοι προσπάθησαν να απωθήσουν την Τουρκία από την εξίσωση της Ανατολικής Μεσογείου», είπε ο Özügergin. «Πίστευε κανείς ότι θα καθίσουμε με τα χέρια μας σταυρωμένα και θα δεχτούμε να μας κλειδώσουν στη χερσόνησο της Ανατολίας;».
Η Ελλάδα και η Αίγυπτος προσπάθησαν να ανακτήσουν την πρωτοβουλία το 2020 με ένα σύμφωνο να ορίσουν τη δική τους αποκλειστική οικονομική ζώνη (ΑΟΖ) στην Ανατολική Μεσόγειο. Έλληνες διπλωμάτες είπαν ότι αυτό ουσιαστικά ακυρώνει τη συμφωνία του 2019 και, μετά τη συμφωνία της 3ης Οκτωβρίου, η Ελλάδα και η Αίγυπτος δήλωσαν ότι θα αντιταχθούν σε οποιαδήποτε δραστηριότητα σε αμφισβητούμενες περιοχές της Ανατολικής Μεσογείου.
Μεγάλο μέρος της αμφισβήτησης της «συμφωνίας» Αγκυρας - Τρίπολης πηγάζει από διαφωνίες σχετικά με το ποιος εκπροσωπεί τη νόμιμη κυβέρνηση στη Λιβύη. Η Άγκυρα υπέγραψε τη συμφωνία εξερεύνησής της με την κυβέρνηση που εδρεύει στην Τρίπολη, την οποία υποστηρίζει, αντί με μια αντίπαλη στρατιωτική διοίκηση που εδρεύει στη Βεγγάζη, στην ανατολική Λιβύη, από το 2014.
Το Υπουργείο Εξωτερικών των ΗΠΑ είπε ότι η προσωρινή κυβέρνηση στην Τρίπολη αναγκάζεται από το Λιβυκό Φόρουμ Πολιτικού Διαλόγου να μην υπογράψει νέες συμφωνίες. Η ανατολική κυβέρνηση χαρακτήρισε τη θαλάσσια συμφωνία παράνομη.
«Λοιπόν, είναι θεμιτό για την Ιταλία, την Αίγυπτο, τη Μάλτα και μια σειρά από άλλες χώρες να υπογράψουν δεκάδες συμφωνίες με την ίδια κυβέρνηση τον τελευταίο καιρό, και όχι θεμιτό για την Τουρκία; Αυτό δεν έχει νόημα», είπε ο Τούρκος πρέσβης.
Η ελληνική κυβέρνηση προσπάθησε να οικοδομήσει σχέσεις με την αντίπαλη κυβέρνηση της ανατολικής Λιβύης, με την ελπίδα να υπονομεύσει τη θαλάσσια συμφωνία Τουρκίας-Λιβύης του 2019. Τον Απρίλιο του 2021, ωστόσο, η Αθήνα πήρε νέο δρόμο και επιδίωξε να εξομαλύνει τις σχέσεις με την κυβέρνηση της Τρίπολης, ανοίγοντας ξανά την εκεί ελληνική πρεσβεία. Με λίγα αποτελέσματα. Ο νέος Έλληνας πρεσβευτής, ο οποίος έφτασε στην Τρίπολη νωρίτερα αυτό τον μήνα, ανακλήθηκε πίσω στην Αθήνα μετά τη συμφωνία, χωρίς να έχει προσκομίσει τα διαπιστευτήριά του και η πρεσβεία αποτελείται ουσιαστικά από έναν ακόλουθο Τύπου, σύμφωνα με Έλληνες αξιωματούχους.
Για την κυβέρνηση της Τρίπολης, η συμφωνία με την Άγκυρα σηματοδοτεί ότι η Τουρκία αναγνωρίζει την κυριαρχία της και τη νομιμότητά της ως αντιπροσωπευτική κυβέρνηση της Λιβύης.
Δεν είναι σαφές εάν η Τουρκία θα ξεκινήσει σύντομα τις εμπορικές γεωτρήσεις στις επίμαχες ζώνες, αλλά η Αθήνα αναμένει εξερεύνηση εντός της λιβυκής ΑΟΖ ως πρώτο βήμα.
Παρά τις αυξημένες εντάσεις, και οι δύο πλευρές λένε ότι θα ήταν πρόθυμες να στραφούν στον διάλογο για να επιλύσουν τις διαφορές τους και, εάν δεν συμφωνήσουν, θα επιδιώξουν τη διαιτησία της θαλάσσιας διαφοράς στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης.
Το πρόβλημα είναι ότι η Ελλάδα και η Τουρκία έχουν διαφορετικές απόψεις σχετικά με το τι είναι προς συζήτηση. Η Ελλάδα δέχεται μόνο τις θαλάσσιες ζώνες ως θέμα για συνομιλίες, ενώ η Τουρκία θέλει να αντιμετωπίσει ένα ευρύτερο φάσμα θεμάτων όπως η κυριαρχία στα νησιά και η αποστρατικοποίησή τους.
«Η Τουρκία θέλει να μας οδηγήσει σε μια συζήτηση για όλα τα θέματα, όχι μόνο για την οριοθέτηση», είπε ο Συρίγος από το κυβερνών κόμμα της Νέας Δημοκρατίας. «Καμία κυβέρνηση στην Ελλάδα δεν θα μπορούσε ποτέ να το δεχτεί αυτό, θα έπεφτε την επόμενη μέρα».
Και οι δύο πλευρές δήλωσαν ότι η πρόσφατη θαλάσσια συμφωνία μεταξύ Ισραήλ και Λιβάνου δείχνει ότι μια διευθέτηση είναι δυνατή.
Εν τω μεταξύ, ο ΣΥΡΙΖΑ πρότεινε η Ελλάδα να προχωρήσει αμέσως στην επέκταση των χωρικών της υδάτων στα 12 ναυτικά μίλια νότια και ανατολικά της Κρήτης προληπτικά και στη συνέχεια να ξεκινήσει συνομιλίες οριοθέτησης με όλους τους παράκτιους γείτονες στην Ανατολική Μεσόγειο, συμπεριλαμβανομένης της Λιβύης και της Τουρκίας.
«Θα πρέπει να επεκτείνουμε τα χωρικά μας ύδατα, όπως έχουμε το δικαίωμα να κάνουμε, και να επιδιώξουμε έναν διάλογο οριοθέτησης στην Ανατολική Μεσόγειο με σαφείς κόκκινες γραμμές», δήλωσε ο ηγέτης του ΣΥΡΙΖΑ Αλέξης Τσίπρας.
Αξιωματούχοι του υπουργείου Εξωτερικών δήλωσαν ότι μια τέτοια κίνηση ενδέχεται να είναι επικείμενη, καθώς το απαραίτητο τεχνικό έργο που απαιτείται θα μπορούσε να είναι έτοιμο εντός εβδομάδων.
Η Τουρκία έχει απειλήσει την Ελλάδα με στρατιωτική δράση, εάν ασκήσει τα δικαιώματά της σύμφωνα με το Δίκαιο της Θάλασσας του ΟΗΕ (UNCLOS) και επεκτείνει τα χωρικά της ύδατα στα 12 ναυτικά μίλια στο Αιγαίο, επειδή μεγάλο μέρος της ακτής της θα στερούνταν της πρόσβασης στη θάλασσα.
Ο Gingeras τόνισε τις πιθανές συνέπειες μιας τόσο τολμηρής κίνησης: «Η πολιτική γεωγραφία του Αιγαίου δεν ευνοεί την Τουρκία και πώς μπορείς να αναγκάσεις την Αθήνα να δώσει κάτι που αισθάνεται ότι είναι υπαρξιακό; Είναι μια πρόταση μηδενικού αθροίσματος».