Από την τελευταία συνάντηση στο Νταβός, η πορεία της ιστορίας άλλαξε δραματικά, γράφει στο Project Syndicate ο δισεκατομμυριούχος μεγαλοεπενδυτής Τζορτζ Σόρος, με την αφορμή του Παγκόσμιου Οικονομικού Φόρουμ που ολοκληρώθηκε την περασμένη εβδομάδα.
Η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία έχει κλονίσει την Ευρώπη. Ακόμη και όταν σταματήσουν οι μάχες, προσθέτει, η κατάσταση δεν θα επανέλθει ποτέ στο status quo ante. Μπορεί να αποδειχθεί η αρχή του Τρίτου Παγκόσμιου Πολέμου και να μην επιζήσει ο πολιτισμός μας.
Η εισβολή στην Ουκρανία δεν ήρθε από το πουθενά, συνεχίζει ο Ουγγροαμερικανοεβραίος επιχειρηματίας. Ο κόσμος εμπλέκεται όλο και περισσότερο σ' έναν αγώνα μεταξύ δύο εκ διαμέτρου αντίθετων συστημάτων διακυβέρνησης: της ανοιχτής και της κλειστής κοινωνίας. Σε μια ανοιχτή κοινωνία, ο ρόλος του κράτους είναι να προστατεύει την ελευθερία του ατόμου, ενώ σε μια κλειστή ο ρόλος του ατόμου είναι να υπηρετεί τους κυβερνώντες του κράτους.
Άλλα ζητήματα που αφορούν όλη την ανθρωπότητα – η καταπολέμηση των πανδημιών και της κλιματικής αλλαγής, η αποφυγή του πυρηνικού πολέμου, η διατήρηση των παγκόσμιων θεσμών – παίρνουν θέση σ' αυτή τη συστημική μάχη - εξού ο πολιτισμός μπορεί να μην επιβιώσει.
Μετά τις τρομοκρατικές επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου το 2001, γράφει ο Σόρος, η παλίρροια άρχισε να στρέφεται ενάντια στις ανοιχτές κοινωνίες. Τα απολυταρχικά καθεστώτα είναι πλέον ανερχόμενα και οι ανοιχτές κοινωνίες βρίσκονται υπό πολιορκία: η Κίνα και η Ρωσία αντιπροσωπεύουν τις μεγαλύτερες απειλές για τις ανοιχτές κοινωνίες. Αυτή η αλλαγή οφείλεται εν μέρει στην ταχεία ανάπτυξη της ψηφιακής τεχνολογίας, ιδιαίτερα της τεχνητής νοημοσύνης.
Η τεχνολογία που δαγκώνει
Θεωρητικά, η τεχνητή νοημοσύνη θα πρέπει να είναι πολιτικά ουδέτερη: μπορεί να χρησιμοποιηθεί για καλό ή κακό. Αλλά στην πράξη το αποτέλεσμα είναι ασύμμετρο. Είναι ιδιαίτερα αποτελεσματική στην παραγωγή μέσων ελέγχου, που βοηθούν τα απολυταρχικά καθεστώτα και θέτουν σε κίνδυνο τις ανοιχτές κοινωνίες. Στη νομιμοποίηση τέτοιων μέσων ελέγχου βοήθησε και η ανάγκη αντιμετώπισης της πανδημίας.
Η ταχεία ανάπτυξη της τεχνητής νοημοσύνης συμβαδίζει με την άνοδο της Big Tech και των μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Όμιλοι ετερογενών δραστηριοτήτων κυριαρχούν στην παγκόσμια οικονομία και η εμβέλειά τους επεκτείνεται σε όλο τον κόσμο.
Αυτές οι εξελίξεις έχουν οξύνει τη σύγκρουση μεταξύ Κίνας και ΗΠΑ. Η Κίνα έχει μετατρέψει τις τεχνολογικές της πλατφόρμες σε εθνικούς πρωταθλητές. Οι ΗΠΑ ήταν πιο διστακτικές, επειδή ανησυχούσαν για την επίδρασή τους στην ατομική ελευθερία.
Σε επίπεδο συστημάτων διακυβέρνησης, υποστηρίζει ο Σόρος, η Κίνα του προέδρου Σι Τζινπίνγκ συλλέγει προσωπικά δεδομένα για να παρακολουθεί και να ελέγχει τους πολίτες της πιο επιθετικά από οποιαδήποτε άλλη χώρα. Αλλά δεν θα επωφεληθεί.
Το ζευγάρι Πούτιν-Σι
Στις 4 Φεβρουαρίου, στην τελετή έναρξης των Χειμερινών Ολυμπιακών Αγώνων του Πεκίνου, Σι και Πούτιν ανακοίνωσαν ότι η μεταξύ τους συνεργασία «δεν έχει όρια», ο Πούτιν ενημέρωσε τον Σι για την επικείμενη "ειδική στρατιωτική επιχείρηση" και ο Σι έδωσε την έγκρισή του -παρά τις αμερικανικές και βρετανικές προειδοποιήσεις-, αλλά ζήτησε από τον Πούτιν να περιμένει μέχρι την ολοκλήρωση των Αγώνων.
Από την πλευρά του, ο Σι αποφάσισε να πραγματοποιήσει τους Ολυμπιακούς Αγώνες παρά την εμφάνιση της εξαιρετικά μεταδοτικής παραλλαγής Όμικρον, που μόλις άρχιζε να εξαπλώνεται στην Κίνα.
Παρά την αεροστεγή φούσκα που επέτρεψε την απρόσκοπτη διεξαγωγή και ολοκλήρωση των Ολυμπιακών Αγώνων, η Όμικρον εξαπλώθηκε στην κοινότητα, και πρώτα στη Σαγκάη, τη μεγαλύτερη πόλη και εμπορικό κέντρο της Κίνας. Παράλληλα, ο Σι επιμένει στην πολιτική μηδενικού Covid-19, στέλνοντας ανθρώπους σε αυτοσχέδια κέντρα καραντίνας, πολύ απλά γιατί κρύβει ένα ένοχο μυστικό: Ποτέ δεν είπε στον κινεζικό λαό ότι έχει εμβολιαστεί με ένα εμβόλιο που είχε σχεδιαστεί για την αρχική παραλλαγή της νόσου, αλλά προσφέρει ελάχιστη προστασία έναντι νέων παραλλαγών.
Δεν έχει την πολυτέλεια να ξεκαθαρίσει το θέμα, γιατί το προσεχές φθινόπωρο λήγει η δεύτερη θητεία του, θέλει να διοριστεί σε μια τρίτη θητεία και τελικά να γίνει ισόβιος κυβερνήτης. Έχει χορογραφήσει προσεκτικά μια διαδικασία που θα του επιτρέψει να εκπληρώσει τη φιλοδοξία της ζωής του και όλα να υποταχθούν σ' αυτόν τον στόχο, συνεχίζει ο Σόρος.
Αντίσταση στη Ρωσία
Στο μεταξύ, η «ειδική στρατιωτική επιχείρηση» του Πούτιν δεν προχωρά σύμφωνα με το σχέδιο. Η Ουκρανία προβάλλει απροσδόκητα ισχυρή αντίσταση και οι εισβολείς υπέστησαν γρήγορα απώλειες και αποκαρδιώθηκαν. Οι ΗΠΑ και η ΕΕ συσπειρώθηκαν για την υποστήριξη της Ουκρανίας και την εξοπλίζουν. Με τη βοήθειά τους, το Κίεβο απέκρουσε τον πολυπληθέστερο ρωσικό στρατό.
Ο Πούτιν έθεσε επικεφαλής τον στρατηγό Βλαντιμίρ Σαμάνοφ, γνωστό για τη σκληρότητά του στην πολιορκία του Γκρόζνι και αργότερα για την αγριότητα της εκστρατείας που διεξήγαγε στη Συρία. Τον διέταξε να σημειώσει κάποια επιτυχία, κι αυτός, μετά από πολλές μέρες ουκρανικής παλικαριάς, κατάφερε να κάνει ερείπια το λιμάνι της Μαριούπολης.
Η βιαστική απόσυρση από το Κίεβο αποκάλυψε τις θηριωδίες που είχε διαπράξει ο στρατός του Πούτιν στον άμαχο πληθυσμό. Τα εγκλήματα πολέμου είναι καλά τεκμηριωμένα και οι εικόνες αμάχων που δολοφονήθηκαν από ρωσικά στρατεύματα σε πόλεις όπως η Μπούτσα έχουν προκαλέσει διεθνή οργή. Αλλά στη Ρωσία ο πληθυσμός έχει κρατηθεί στο σκοτάδι.
Τώρα ο ουκρανικός στρατός πρέπει να πολεμήσει σε ανοιχτό έδαφος, όπου η αριθμητική υπεροχή των ρωσικών δυνάμεων είναι πιο δύσκολο να ξεπεραστεί. Οι Ουκρανοί κάνουν ό,τι καλύτερο μπορούν.
Οι ΗΠΑ, συνεχίζει ο Σόρος, έκαναν επίσης ό,τι μπορούσαν για να μειώσουν το οικονομικό χάσμα μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας, πιο πρόσφατα με τη χορήγηση άνευ προηγουμένου στρατιωτικής και οικονομικής βοήθειας ύψους 40 δισ. δολαρίων στην κυβέρνηση της Ουκρανίας. Άδηλο το τι θα γίνει, αλλά η Ουκρανία μπορεί να πολεμήσει.
Μια πιο ενωμένη Ευρώπη
Ο Ιταλός πρωθυπουργός Μάριο Ντράγκι και άλλοι ευρωπαίοι ηγέτες προχώρησαν ακόμη περισσότερο. Θέλουν να αξιοποιήσουν τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία για να προωθήσουν τη μεγαλύτερη ευρωπαϊκή ολοκλήρωση, έτσι ώστε αυτό που κάνει ο Πούτιν να μην μπορεί να συμβεί ξανά.
Ο πρώην πρωθυπουργός της Ιταλίας Ενρίκο Λέτα, ηγέτης του Δημοκρατικού Κόμματος, πρότεινε ένα σχέδιο για μια εν μέρει ομοσπονδιακή Ευρώπη. Το ομοσπονδιακό τμήμα θα καλύπτει τις εξωτερικές υποθέσεις, το άσυλο, την ενέργεια, την άμυνα, τις κοινωνικές πολιτικές και τις πολιτικές υγείας, όπου δεν θα υπάρχει δικαίωμα βέτο. Σε άλλους τομείς πολιτικής, τα κράτη μέλη θα μπορούν να εντάσσονται σε «συνασπισμούς προθύμων» ή να διατηρούν το δικαίωμα αρνησικυρίας.
Ο Γάλλος πρόεδρος Εμανουέλ Μακρόν έχει υποστηρίξει τη σημασία να προετοιμαστεί η ΕΕ για τη γεωγραφική της επέκταση όχι μόνο στην Ουκρανία, αλλά και σε Μολδαβία, Γεωργία και Δυτικά Βαλκάνια. Θα χρειαστεί χρόνος, αλλά η Ευρώπη φαίνεται να κινείται προς τη σωστή κατεύθυνση. Απάντησε στην εισβολή στην Ουκρανία με τη μεγαλύτερη ταχύτητα, ενότητα και σθένος από ποτέ στην ιστορία της, εκτιμά ο Τζορτζ Σόρος.
Ωστόσο, η εξάρτηση της Ευρώπης από τα ρωσικά ορυκτά καύσιμα παραμένει υπέρμετρη, εν πολλοίς λόγω των μερκαντιλιστικών πολιτικών που ακολούθησε η πρώην καγκελάριος της Γερμανίας Άνγκελα Μέρκελ. Είχε κάνει ειδικές συμφωνίες με τη Ρωσία για την προμήθεια φυσικού αερίου και έκανε την Κίνα τον μεγαλύτερο εμπορικό εταίρο της Γερμανίας. Η Γερμανία έγινε η οικονομία με τις καλύτερες επιδόσεις στην Ευρώπη, αλλά τώρα πρέπει να πληρωθεί βαρύ τίμημα. Η οικονομία της Γερμανίας πρέπει να αναπροσανατολιστεί. Και αυτό θα πάρει επίσης πολύ χρόνο.
Ο Όλαφ Σολτς εξελέγη επειδή υποσχέθηκε ότι θα συνεχίσει τις πολιτικές της Μέρκελ. Όμως τα γεγονότα τον ανάγκασαν να εγκαταλείψει αυτή την προοπτική. Δύσκολο γι' αυτόν, αλλά σωστό. Πάγωσε τον αγωγό Nord Stream 2, δέσμευσε 100 δισ. ευρώ για την άμυνα και παρείχε όπλα στην Ουκρανία, σπάζοντας ένα μακροχρόνιο ταμπού. Με παρόμοια αποφασιστικότητα απάντησαν στη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία οι δυτικές δημοκρατίες γενικότερα.
Αντιμέτωποι με την ήττα τους
Από την άλλη, οι δύο δικτάτορες κυβερνούν δια του εκφοβισμού και συνεπώς κάνουν λάθη. Ο Πούτιν φαίνεται να έχει αναγνωρίσει ότι έκανε τρομερό λάθος και τώρα προετοιμάζει το έδαφος για διαπραγματεύσεις με στόχο την κατάπαυση του πυρός. Αλλά είναι αναξιόπιστος.
Είναι μπερδεμένο. Ένας στρατιωτικός, που ήταν αντίθετος στην εισβολή, ενημέρωσε το κοινό από τη ρωσική τηλεόραση για το πόσο άσχημη είναι η κατάσταση, αλλά στη συνέχεια ορκίστηκε πίστη στον Πούτιν. Είναι ενδιαφέρον ότι ο Σι συνεχίζει να υποστηρίζει τον Πούτιν, αλλά πλέον όχι χωρίς όρια.
Αυτό αρχίζει να εξηγεί γιατί ο Σι είναι βέβαιο ότι θα αποτύχει. Το να δώσει άδεια στον Πούτιν να εξαπολύσει μια ανεπιτυχή επίθεση κατά της Ουκρανίας δεν εξυπηρετούσε τα συμφέροντα της Κίνας. Αν και η Κίνα θα έπρεπε να είναι ο ανώτερος εταίρος στη συμμαχία με τη Ρωσία, η έλλειψη διεκδίκησης από πλευράς Σι επέτρεψε στον Πούτιν να σφετεριστεί αυτή τη θέση.
Αλλά το χειρότερο λάθος του Σι είναι η επιμονή στην πολιτική μηδενικού Covid-19. Τα συνεχιζόμενα lockdown ώθησαν την κινεζική οικονομία σε ελεύθερη πτώση από τον Μάρτιο. Τον Απρίλιο, οι οδικές εμπορευματικές μεταφορές σε όλη την Κίνα έπεσαν στο 70% σε σχέση με πριν από έναν χρόνο -στη Σαγκάη έπεσαν στο 17%! Η εγχώρια εμπορική ναυτιλία απειλείται με κατάρρευση.
Επιπλέον, ο δείκτης PMI, που χρησιμοποιεί δεδομένα από 400 εταιρείες για την παρακολούθηση των επιχειρηματικών τάσεων του ιδιωτικού τομέα στην Κίνα - συμπεριλαμβανομένων των πωλήσεων, των νέων παραγγελιών, της απασχόλησης, των αποθεμάτων και των τιμών - μειώθηκε στο 37,2 από 43,9 τον Μάρτιο. Όταν η τιμή του PMI είναι κάτω από το 50, η οικονομία συρρικνώνεται. Η απότομα φθίνουσα οικονομική δραστηριότητα της Κίνας είναι βέβαιο ότι θα έχει παγκόσμιες συνέπειες.
Αυτά τα αρνητικά αποτελέσματα θα συνεχίσουν έως ότου ο Σι αλλάξει ρότα – κάτι που δεν θα κάνει ποτέ, γιατί δεν μπορεί να παραδεχτεί ένα λάθος. Με τη διακοπή των αλυσίδων εφοδιασμού, ο παγκόσμιος πληθωρισμός είναι πιθανό να μετατραπεί σε παγκόσμια ύφεση.
Πώς θα σωθεί ο πολιτισμός μας
Για τη Δύση, το δίλημμα όσον αφορά τη Ρωσία έγκειται στο ότι, όσο πιο αδύναμος γίνεται, τόσο και πιο απρόβλεπτος γίνεται ο Πούτιν. Τα κράτη μέλη της ΕΕ αισθάνονται την πίεση. Συνειδητοποιούν ότι, στον πανικό του, ο Πούτιν μπορεί να κλείσει τις κάνουλες του φυσικού αερίου, όπως έκανε στη Βουλγαρία, την Πολωνία και τη Φινλανδία, χωρίς να περιμένει μέχρι να αναπτυχθούν εναλλακτικές πηγές ενέργειας.
Το πρόγραμμα REPowerEU που παρουσιάστηκε την περασμένη εβδομάδα αντικατοπτρίζει αυτούς τους φόβους. Ο Σολτς είναι ιδιαίτερα ανήσυχος λόγω των ειδικών συμφωνιών που έκανε η Μέρκελ με τη Ρωσία. Ο Ντράγκι είναι πιο θαρραλέος, αν και η εξάρτηση της Ιταλίας από το φυσικό αέριο είναι σχεδόν τόσο υψηλή όσο της Γερμανίας. Η συνοχή της Ευρώπης θα αντιμετωπίσει σοβαρή δοκιμασία. Αλλά, εάν συνεχίσουν να ενεργούν από κοινού, οι Ευρωπαίοι θα μπορούσαν να ενισχύσουν τόσο την ενεργειακή ασφάλεια όσο και την ηγετική θέση της Ευρώπης ενώπιον της κλιματική αλλαγής, υποστηρίζει ο Τζορτζ Σόρος.
Όσον αφορά την Κίνα, συνεχίζει, ο Σι έχει πολλούς εχθρούς. Κανείς δεν τολμάει να του επιτεθεί ευθέως, γιατί ελέγχει όλα τα όργανα καταστολής. Αλλά είναι γνωστό ότι μέσα στο Κομμουνιστικό Κόμμα η διχόνοια έχει γίνει τόσο έντονη, που έχει βρει έκφραση σε άρθρα που μπορούν να διαβάσουν οι απλοί άνθρωποι.
Σε αντίθεση με τις προσδοκίες του, ο Σι μπορεί να μην πάρει την πολυπόθητη τρίτη θητεία του λόγω των λαθών που έχει κάνει. Αλλά ακόμα κι αν τα καταφέρει, το Πολιτικό Γραφείο μπορεί να μην του δώσει το ελεύθερο να επιλέξει τα μέλη της επόμενης σύνθεσης του σώματος. Αυτό θα μείωνε πολύ τη δύναμη και την επιρροή του.
Εν τω μεταξύ, εν μέσω πολέμου στην Ουκρανία, ο αγώνας κατά της κλιματικής αλλαγής έπρεπε να μπει σε δεύτερη μοίρα. Ωστόσο, οι ειδικοί λένε ότι έχουμε ήδη μείνει πολύ πίσω και η κλιματική αλλαγή βρίσκεται στα πρόθυρα να γίνει μη αναστρέψιμη. Αυτό θα μπορούσε να είναι το τέλος του πολιτισμού μας.
Ο Τζορτζ Σόρος καταλήγει: Αυτή η προοπτική είναι ιδιαίτερα τρομακτική. Οι περισσότεροι αποδεχόμαστε την ιδέα ότι κάποια στιγμή θα πεθάνουμε, αλλά θεωρούμε δεδομένο ότι ο πολιτισμός μας θα επιβιώσει.
Ως εκ τούτου, προσθέτει, πρέπει να κινητοποιήσουμε όλους τους πόρους μας για να τερματίσουμε νωρίς τον πόλεμο. Ο καλύτερος και ίσως ο μόνος τρόπος για να διατηρήσουμε τον πολιτισμό μας είναι να νικήσουμε τον Πούτιν.