Από το 2000 έως το 2019 τα μεσαία εισοδήματα στις φτωχότερες χώρες αυξήθηκαν ταχύτερα απ' ό,τι στις πλούσιες, ενώ ο αριθμός των ανθρώπων που ζουν σε συνθήκες ακραίας φτώχειας μειώθηκε από περισσότερους από έναν στους τέσσερις σε λιγότερους από έναν στους 10.
Μετά όμως, γράφει το Bloomberg, ήρθε ο Covid-19 απειλώντας να αναιρέσει αυτή την πρόοδο. Στην αρχή φαινόταν προφανές ότι το οικονομικό κόστος -απώλεια θέσεων εργασίας, φτώχεια, απώλεια ανθρώπινων ζωών- θα βάραινε δυσανάλογα τους φτωχούς. Οι πλούσιοι δεν μπορούν να αποφύγουν τις ασθένειες και τη θνησιμότητα, αλλά προστατεύονται από την πληθώρα των πόρων τους.
Υπήρξαν όμως και δείκτες που αμφισβήτησαν ή διέψευσαν αυτό το προφανές σε κάποιες περιοχές, χωρίς να αναιρείται πως το πλήγμα για πολλούς ήταν βαρύ. Δεν αυξήθηκε παντού η ανισότητα, αν και τα δεδομένα ακόμη είναι αποσπασματικά και οι οικονομολόγοι δεν έχουν καταλήξει στο τι ακριβώς συνέβη το 2020 και το 2021 – πόσο μάλλον που ενσκήπτουν νέες κρίσεις, όπως ο πόλεμος και ο πληθωρισμός, που θα μπορούσαν να επηρεάσουν τις ανισότητες στο μέλλον.
Ωστόσο, μπορούν να εξαχθούν κάποια πρώιμα συμπεράσματα. Για να ανακάμψουμε από την οικονομική ζημιά της πανδημίας, πρέπει να καταλάβουμε ποιος υποφέρει. Ετσι, θα μπορούσε κανείς να ελπίζει ότι θα χαραχτούν οικονομικές πολιτικές -για τους φόρους, το εμπόριο, τις δαπάνες για υποδομές, τις προσπάθειες για την καταπολέμηση του πληθωρισμού- που ίσως ευνοήσουν την ευημερία των ανθρώπων.
Πρώτο καθαρό συμπέρασμα είναι ότι σχεδόν όλοι έχασαν χρήματα στις αρχές του 2020, αλλά οι πλουσιότερες χώρες και οι πλουσιότεροι πολίτες επανήλθαν ταχύτερα.
Οι φτωχές χώρες χτυπήθηκαν περισσότερο. Εκτιμώμενες απώλειες στο ΑΕΠ σε σύγκριση με τις προβλέψεις προ-Covid-19
Οι κυβερνήσεις πλούσιων χωρών μπορούσαν να υποστηρίξουν τον πληθυσμό τους από τις οικονομικές επιπτώσεις, εφόσον το ήθελαν. Αντίθετα, πολλές φτωχές χώρες δεν είχαν την επιλογή των γενναίων πακέτων βοήθειας. Και αυτό έκανε τη διαφορά.
Η Ισπανία, για παράδειγμα, διέθεσε επιπλέον 8,4% του ΑΕΠ σε μέτρα στήριξης λόγω πανδημίας. Σύμφωνα με περυσινή μελέτη, η ανισότητα στη χώρα θα είχε αυξηθεί σχεδόν κατά 30% μόνο σε έναν μήνα πανδημίας, αν δεν υπήρχε κυβερνητική παρέμβαση.
Τα μέτρα στήριξης εν μέσω Covid-19 ποικίλλουν. Πώς ανταποκρίθηκαν οι κυβερνήσεις στην πανδημία
Οι ΗΠΑ έριξαν τρισεκατομμύρια δολάρια στην οικονομία τους -περισσότερα από οποιαδήποτε άλλη χώρα, συνεχίζει το Bloomberg- και σε ευρύτερα τμήματα της κοινωνίας: γενναιόδωρα προγράμματα διάσωσης για επιχειρήσεις, ενισχυμένα επιδόματα ανεργίας και φοροελαφρύνσεις για φτωχά και μεσαία στρώματα. Μετά τη βουτιά των εισοδημάτων στις αρχές του 2020, τα επιπλέον δολάρια βοήθησαν τα νοικοκυριά να ανακάμψουν.
Στην Κίνα και τον υπόλοιπο κόσμο
Η Κίνα επίσης κατάφερε να διατηρήσει την ανισότητα υπό έλεγχο, αν και για άλλο λόγο: Μετά την ανακάλυψη του ιού στη Γουχάν, η κυβέρνηση εφάρμοσε γρήγορα, αυστηρά και αρκετά αποτελεσματικά ένα σύνολο μέτρων για τον περιορισμό του Covid.
Βέβαια, η εκτίμηση των πραγματικών ανισοτήτων στη δεύτερη μεγαλύτερη οικονομία του κόσμου δεν είναι εύκολη. Το εισοδηματικό χάσμα δεν είχε υποχωρήσει εδώ και αρκετά χρόνια. Βέβαια, το γρήγορο άνοιγμα της κινεζικής οικονομίας βοήθησε στη μείωση του χάσματος μεταξύ αγροτικών και αστικών εισοδημάτων, ακρογωνιαίος λίθος μιας μακράς εκστρατείας του προέδρου Σι Τζινπίνγκ για την ανακούφιση της αγροτικής φτώχειας. Οι περιουσίες των πλουσιότερων ανθρώπων της Κίνας έχουν μειωθεί πάνω από 700 δισεκατομμύρια δολάρια από την κορύφωσή τους στις αρχές του περασμένου έτους, σύμφωνα με το Bloomberg Billionaires Index. Το χάσμα μεταξύ της κινεζικής ελίτ και των υπολοίπων προς το παρόν μικραίνει.
Σε παγκόσμιο επίπεδο, η ανάκαμψη ήταν ιδιαίτερα γρήγορη για τους πιο πλούσιους του κόσμου. Παρά κάποιες αρχικές απώλειες, οι 500 πλουσιότεροι άνθρωποι κέρδισαν 1,7 τρισ. δολάρια το 2020 και άλλα 810 δισ. δολάρια το 2021. Την κούρσα οδήγησαν οι ηγέτες τεχνολογικών κολοσσών, οι οποίοι θησαύρισαν εν μέσω εκτεταμένων lockdown και κανόνων κοινωνικής αποστασιοποίησης που όλοι θυμόμαστε.
Η «πανδημία των δισεκατομμυριούχων» κατά χώρα
Στις χώρες που χτυπήθηκαν περισσότερο από τις οικονομικές επιπτώσεις, τα ευάριστα νέα είναι ότι το 2020 τα εμβάσματα που στέλνονταν από τους μετανάστες εξωτερικού μειώθηκαν λιγότερο απ' ό,τι φοβόντουσαν οι οικονομολόγοι (μόλις 2,3% σύμφωνα με την Ασιατική Αναπτυξιακή Τράπεζα), ενώ το 2021 αυξήθηκαν.
Μετανάστες και γυναίκες
Οι περικοπές θέσεων εργασίας στις αρχές της πανδημίας ώθησαν πολλούς εργαζόμενους στο εξωτερικό να επιστρέψουν στις χώρες καταγωγής τους. Σχεδόν 4 εκατ. Ινδοί και περίπου 400.000 Φιλιππινέζοι επέστρεψαν στην πατρίδα τους το 2020. Έτσι, στέλνονταν λιγότερα χρήματα στο σπίτι.
Τα χρήματα αναπληρώθηκαν ξανά τον επόμενο χρόνο. Όσοι παρέμειναν στο εξωτερικό επωφελήθηκαν από τα μέτρα δημοσιονομικής τόνωσης των κυβερνήσεων. Τα παγκόσμια εμβάσματα αυξήθηκαν κατά 34 δισ. δολάρια το 2021, υπερκεράζοντας τις απώλειες του 2020. Παραδοσιακά, οι μετανάστες εργαζόμενοι είναι το κλειδί για την ανάκαμψη μετά από κρίσεις, τόσο στις χώρες υποδοχής όσο και στις χώρες προέλευσης. Η Ασιατική Αναπτυξιακή Τράπεζα εκτιμά ότι το 2022 τα εμβάσματα θα αυξηθούν κατά επιπλέον 31 δισ. δολάρια.
Αποστολή χρημάτων στο σπίτι. Εμβάσματα σε χώρες χαμηλού και μεσαίου εισοδήματος
Η πανδημία ήταν ιδιαίτερα σκληρή για τις γυναίκες και τα κορίτσια, που αναγκάζονταν πιο εύκολα από τους άντρες να εγκαταλείψουν το σχολείο ή τη δουλειά για να αναλάβουν ρόλους φροντίδας. Όταν ανέκαμψε μάλιστα η απασχόληση, οι δουλειές των γυναικών επέστρεψαν με πιο αργούς ρυθμούς. Θλιβερό συμπέρασμα είναι ότι, σύμφωνα με έκθεση των Ηνωμένων Εθνών, ο Covid πυροδότησε μια «σκιώδη πανδημία» βίας κατά των γυναικών.
Ο αντίκτυπος του Covid-19 στην εργασία. Παγκόσμιο ποσοστό ανεργίας ανά φύλο
Όπως φαίνεται, οι επιπτώσεις του Covid στην παγκόσμια οικονομία δεν έχουν πει την τελευταία τους λέξη. Ειδικοί προειδοποιούν ότι μια αναζωπύρωση του κορωνοϊού είναι πιθανή το προσεχές φθινόπωρο. Η απειλή είναι άμεση ιδίως για τους εργαζόμενους πρώτης γραμμής και τις φτωχότερες χώρες, όπου τα ποσοστά εμβολιασμού εξακολουθούν να υστερούν.
Επιπλέον, επιστρέφει και ο πληθωρισμός. Σαφής επίπτωση της πανδημίας είναι η ραγδαία αύξηση των τιμών, ως αποτέλεσμα συνεχών διακοπών στην προσφορά, καθώς χτυπήθηκαν η ναυτιλία και τα logistics, ενώ παράλληλα η κρατική υποστήριξη πρόσφερε τη δυνατότητα αποταμιεύσεων στους καταναλωτές.
Η πανδημία έδειξε πώς οι έκτακτες δημόσιες δαπάνες μπορούν να περιορίσουν την οικονομική ζημία. Σε αντίθεση με τα χρόνια μετά την παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση, όταν κυριάρχησε η λιτότητα, μετά την πανδημία η ανάκαμψη ήρθε γρηγορότερα διότι οι κυβερνήσεις βούλωσαν την τρύπα της φθίνουσας οικονομίας. Τώρα όμως η παγκόσμια ανάπτυξη επιβραδύνεται ξανά, εγείροντας ερωτήματα σχετικά με την ικανότητα των κυβερνήσεων, πλούσιων ή φτωχών, να ανταποκριθούν στην επόμενη κρίση με την ίδια δημοσιονομική και νομισματική δύναμη πυρός.