Μια πρώτη εικόνα της πρωτοφανούς επίπτωσης –οικονομικής και λειτουργικής- που είχε στα μουσεία στην Ευρώπη η πανδημία του κορωνοϊού δίνει έκθεση του Network of European Museum Organisations (ΝΕΜΟ).
Όπως επισημαίνει, τα μουσεία αντέδρασαν γρήγορα και προληπτικά στην πανδημία, στρέφοντας την προσοχή τους στην αντιμετώπιση των αναγκών των κοινοτήτων τους στην κατάσταση αυτή. Τα μουσεία στήριξαν την παροχή ιατροφαρμακευτικού υλικού και δώρισαν μάσκες και γάντια στα νοσοκομεία. Επίσης, συνέβαλαν στη μείωση της απομόνωσης και του αισθήματος μοναξιάς, καθώς αύξησαν τις ψηφιακές τους υπηρεσίες για να απασχολήσουν αυτούς που έμειναν στα σπίτια τους λόγω των lockdowns. Παράλληλα, δημιούργησαν ένα αίσθημα εμπιστοσύνης και μια αίσθηση της κοινότητας καθώς ζήτησαν από ανθρώπους να μοιραστούν αντικείμενα και ιστορίες για να διατηρήσουν τις μνήμες και να μάθουν από τις τρέχουσες περιστάσεις. Επίσης, διατήρησαν τον ανεπίσημο εκπαιδευτικό τους ρόλο και εξ αποστάσεως, παρέχοντας ψυχαγωγικό και εκπαιδευτικό υλικό online.
Σύμφωνα με τα ευρήματα της έρευνας του NEMO, η πλειονότητα των μουσείων στην Ευρώπη και ανά τον κόσμο έκλεισαν, ενώ στην Ευρώπη πολλά από τα μουσεία θα ανοίξουν τις πόρτες τους και πάλι για το κοινό αυτόν και τον επόμενο μήνα. Ωστόσο, οι δραστηριότητές τους όπως τις γνωρίζουμε δεν θα είναι αυτές που ξέραμε, για αρκετό καιρό ακόμα.
Τα τρία στα πέντε μουσεία ανέφεραν πως έχασαν κατά μέσο όρο 20.300 ευρώ εβδομαδιαίως λόγω του κλεισίματος και της απαγόρευσης των ταξιδίων. Ενώ ορισμένα μουσεία δεν έχουν δει μεγάλη επίπτωση στον προϋπολογισμό τους ακόμα, ωστόσο πολλά ανακοίνωσαν μια σημαντική απώλεια εισοδήματος της τάξης του 75-80%, με τα μεγαλύτερα μουσεία και τα μουσεία στις τουριστικές περιοχές να αναφέρουν εβδομαδιαίες απώλειες εκατοντάδων χιλιάδων ευρώ αθροιστικά.
Η πλειονότητα των μουσείων στην Ευρώπη δεν χρειάστηκε να προχωρήσει σε απολύσεις προσωπικού, ωστόσο τα 3 στα 10 μουσεία έχουν «παγώσει» συμβάσεις με freelancers και τα 3 στα 5 μουσεία έχουν σταματήσει τελείως τα προγράμματα εθελοντών τους.
Το γεγονός πως έχουν διάφορες πηγές εσόδων, καθιστά τα μουσεία ανθεκτικά, ωστόσο οι πηγές ιδιωτικού εισοδήματος είναι πιο ευάλωτες στις αλλαγές στην αγορά. Η έρευνα κατέδειξε πως τα μουσεία που βασίζονται κυρίως στην ιδιωτική χρηματοδότηση ανέφεραν πως ήταν πιο ευάλωτα τις περασμένες εβδομάδες.
Σύμφωνα με την έρευνα, τα μουσεία επηρεάζονται άμεσα και βαριά από την παγκόσμια μείωση του τουρισμού, πέραν της άμεσης κρίσης. Ο ΟΟΣΑ έχει προβλέψει μια πτώση 50-70% στις παγκόσμιες τουριστικές δραστηριότητες. Δεδομένου ότι ο πολιτιστικός τουρισμός αντιπροσωπεύει το 40% ολόκληρου του Ευρωπαϊκού τουρισμού και πως 4 στους 10 τουρίστες επιλέγουν τον προορισμό τους βάσει του πολιτιστικού προϊόντος που προσφέρεται, θα υπάρξει μια μακροπρόθεσμη δραματική μείωση των εσόδων μέσω των εισιτηρίων των μουσείων, των καταστημάτων και των καφετεριών, που αναμένεται να διαρκέσει έως το τέλος του 2020.
Εν τω μεταξύ, τα τέσσερα στα πέντε μουσεία αύξησαν τις ψηφιακές τους υπηρεσίες προκειμένου να φτάσουν στο κοινό τους, αναθέτοντας συχνά στο προσωπικό τους νέα καθήκοντα προκειμένου να αντιμετωπίσουν την κατάσταση. Σχεδόν το ήμισυ όσων συμμετείχαν στην έρευνα είπαν πως το μουσείο τους παρέχει πλέον μια ή περισσότερες online υπηρεσίες. Μάλιστα, τα δύο στα πέντε μουσεία ανέφεραν αύξηση από 10% έως 150% των online επισκέψεών τους στο χρονικό διάστημα που καλύπτει η έρευνα.
Βάσει των ευρημάτων της έρευνας, το NEMO ζητά να υπάρξει επαρκής στήριξη από τις Ευρωπαϊκές, εθνικές, περιφερειακές και τοπικές αρχές προκειμένου να αντισταθμιστούν οι απώλειες που έχουν υποστεί τα μουσεία σε ολόκληρη την Ευρώπη, να διασφαλιστούν οι μισθοί του προσωπικού των μουσείων αλλά και να διασφαλιστεί πως θα συνεχίσουν να παρέχονται ποιοτικές υπηρεσίες μέσω projects και συνεχιζόμενων επενδύσεων σε επιπλέον δράσεις των μουσείων, ώστε να φέρουν τον κόσμο ποιο κοντά στις συλλογές τους.
Όπως τονίζει, τα μουσεία θα αντιμετωπίσουν σοβαρό πρόβλημα από την απώλεια εισοδήματος και την αλλαγή της συμπεριφοράς των επισκεπτών που σχετίζεται με την πανδημία, ακόμα και αφού τελειώσει η πρώτη άμεση κρίση, λόγω της σημαντικής μείωσης του παγκόσμιου τουρισμού και των νέων μέτρων υγειονομικής ασφάλειας που επιφέρουν σημαντικά επιπλέον κόστη. Έτσι, το ΝΕΜΟ απευθύνει έκκληση στις κυβερνήσεις σε όλα τα επίπεδα να στηρίξουν τα μουσεία και να κλείσουν το χάσμα της απώλειας εσόδων, δίνοντάς τους τη δυνατότητα να διατηρήσουν το προσωπικό και τις δομές τους σ’ αυτούς τους δύσκολους καιρούς. Επίσης, οι κυβερνήσεις θα πρέπει να υποστηρίξουν την εν εξελίξει προσαρμογή των μουσείων, παρέχοντας τους πόρους που απαιτούνται στο νέο περιβάλλον.
Προτείνει επενδύσεις στην ψηφιακή πολιτιστική κληρονομιά, αλλά και άμεση στήριξη των μουσείων καθώς προετοιμάζονται να ανοίξουν και πάλι τις πόρτες τους για το κοινό, παρέχοντάς τους επαρκή μέτρα προστασίας της υγείας αλλά και υποδομές.