Με συγκεκριμένα μέτρα και υποσχέσεις κατάφερε να φύγει η Τουρκία από τη Σύνοδο Κορυφής της Παρασκευής. Παραδόξως, όμως, όλες οι πλευρές, Ελλάδα, Κύπρος και Τουρκία, εμφανίστηκαν ικανοποιημένες από το αποτέλεσμα. Πρωτόγνωρη κατάσταση, εάν λάβει κανείς υπόψη τι γίνεται στην πραγματικότητα.
Πώς το εξηγούν Ευρωπαίοι διπλωμάτες; Με το γεγονός ότι το ανακοινωθέν είναι γραμμένο με τέτοιο τρόπο, που διαβάζεται θετικά από όλες τις πλευρές. Ελλάδα και Κύπρος είναι ικανοποιημένες για το ότι η απόφαση της 25ης Μαρτίου είναι το πλαίσιο μέχρι τη Σύνοδο του Ιουνίου, όταν θα επανεξεταστεί το θέμα.
Από την άλλη, η Άγκυρα πανηγυρίζει -σιωπηλώς- για το ότι η ΕΕ έγραψε στα συμπεράσματα μια σειρά από προτάσεις και «δωράκια» προς την Τουρκία. Κοινώς, κατάρτησε την πρώτη «θετική ατζέντα».
Μέχρι τώρα είχαμε την προθυμία από πλευράς ΕΕ, τώρα έχουμε συγκεκριμένες κατευθύνσεις. Μάλιστα οι λέξεις «sanctions» (κυρώσεις) που είχαν μετατραπεί σε «restrictive measures» (περιοριστικά μέτρα) στην προηγούμενη Σύνοδο, τώρα «χαλάρωσαν» ακόμη περισσότερο και έγιναν «instruments» (όργανα) και options (επιλογές).
Η όλη λεκτική τοποθέτηση στα συμπεράσματα φαίνεται ξεκάθαρα ότι γράφτηκε ώστε να μην ενοχληθεί η Τουρκία.
Η πίεση Μέρκελ για πιο άμεσα «δωράκια»
Διασταυρωμένες πηγές του Euro2day.gr ανέφεραν ότι η Γερμανίδα καγκελάριος πίεσε ασφυκτικά για άμεση έμπρακτη κίνηση καλής θέλησης προς την Τουρκία. Αυτό δεν πέρασε -κατά το ήμισυ-, μετά τη σθεναρή αντίδραση της Αυστρίας και της Ολλανδίας.
Από τη μία, δεν δόθηκε άμεση εντολή για αποδέσμευση κονδυλίων στην Τουρκία για το μεταναστευτικό, από την άλλη, δεν προχώρησε η (αστεία για κάποιους) επιβολή κυρώσεων εναντίον δύο αξιωματούχων του τουρκικού TPAO που είχε προταθεί στη Σύνοδο του Φεβρουαρίου. Αυτό θεωρείτο από την ελληνική πλευρά ως ένα μικρό βήμα έμπρακτης στήριξης της ΕΕ προς την Ελλάδα και την Κύπρο καθώς αφορούσε μόνο δύο άτομα.
Ούτε αυτό όμως έγινε.
Η κα Μέρκελ πιέζεται να στηρίξει την τουρκική οικονομία που αντιμετωπίζει κίνδυνο άμεσης κατάρρευσης, γιατί αυτό θα έχει αλυσιδωτές επιπτώσεις στη γερμανική οικονομία, μας είπαν οι πηγές. Εάν λάβουμε υπόψη αυτή την παράμετρο, τότε κάποιος μπορεί να συμπεραίνει ότι ούτε τον Ιούνιο θα μπορέσει η Γερμανία να είναι αμερόληπτη. Το έχει δείξει άλλωστε τον τελευταίο ένα χρόνο, παρεμβαίνοντας υπέρ της Άγκυρας, ώστε να μην υπάρξει ενιαία και σκληρή στάση στην ΕΕ απέναντι στις προκλήσεις της Τουρκίας.
Τα δωράκια για τον Ερντογάν
Στα συμπεράσματα της Συνόδου, τα οποία υπέγραψε και η ελληνική κυβέρνηση, γίνεται σαφής λόγος για:
1. Εκσυγχρονισμό της Τελωνειακής Ένωσης ΕΕ-Τουρκίας. Αυτό που ζητούσε ο Ερντογάν. Με τη λέξη «εκσυγχρονισμός» δεν δίνονται οι απαραίτητες διευκρινίσεις, με αποτέλεσμα να μένει χώρος για να περάσουν οι αξιώσεις της Τουρκίας. «Οσον αφορά την οικονομική συνεργασία, καλούμε την Επιτροπή να εντείνει τις συνομιλίες με την Τουρκία για την αντιμετώπιση των υφιστάμενων δυσκολιών στην εφαρμογή της Τελωνειακής Ένωσης, εξασφαλίζοντας την αποτελεσματική εφαρμογή της σε όλα τα κράτη-μέλη, και καλούμε παράλληλα το Συμβούλιο να επεξεργαστεί εντολή για τον εκσυγχρονισμό της Τελωνειακής Ένωσης», λέει το κείμενο.
2. Πέρασε η γραμμή Ερντογάν ότι η Τουρκία μπορεί να βοηθήσει ως το «μάτι» της ΕΕ στην ευρύτερη περιοχή. Κάτι ανάλογο που έπραττε δεκαετίες με τις ΗΠΑ. Αναφέρουν τα συμπεράσματα, «είμαστε έτοιμοι να εγκαινιάσουμε διαλόγους υψηλού επιπέδου με την Τουρκία για θέματα αμοιβαίου ενδιαφέροντος, όπως η δημόσια υγεία, το κλίμα και η καταπολέμηση της τρομοκρατίας καθώς και περιφερειακά ζητήματα».
Πηγές από τη Γερμανία είχαν αναφέρει στο Euro2day.gr ότι η πρόταση αυτή συζητήθηκε πολλές φορές μεταξύ Βερολίνου και Άγκυρας, σε διάφορες βαθμίδες, με κεντρική «ιδέα» την ενδυνάμωση της Γερμανίας ως στρατιωτικού «συμβούλου» εκ μέρους της ΕΕ. Κάτι τέτοιο βέβαια συγκρούεται με τον ρόλο του ΝΑΤΟ, αλλά το Βερολίνο φαίνεται να αδιαφορεί.
3. Προωθείται άρση της βίζας σε Τούρκους επιχειρηματίες. Και αυτή η επιμονή της Τουρκίας πέρασε. Το ότι τα συμπεράσματα γράφονται με «μαεστρία» και διπλωματική γλώσσα δεν εμποδίζει κάποιον να δει την ουσία: «Καλούμε την Επιτροπή να διερευνήσει τρόπους ενίσχυσης της συνεργασίας με την Τουρκία σε θέματα διαπροσωπικών επαφών και κινητικότητας».
4. Και άλλα χρήματα στον Ερντογάν, με πρόσχημα το προσφυγικό. «Εκτιμούμε το γεγονός ότι η Τουρκία φιλοξενεί περίπου 4 εκατομμύρια Σύρους πρόσφυγες και συμφωνούμε να συνεχιστεί η βοήθεια της Ευρωπαϊκής Ένωσης προς τους πρόσφυγες και τις κοινότητες υποδοχής. Καλούμε την Επιτροπή να υποβάλει στο Συμβούλιο πρόταση για τη συνέχιση της χρηματοδότησης υπέρ των Σύρων προσφύγων στην Τουρκία, καθώς και στην Ιορδανία, στον Λίβανο και σε άλλα σημεία της περιοχής», λένε τα συμπεράσματα.
Σε αυτό το σημείο, σύμφωνα με πληροφορίες, η Γερμανία ζήτησε την άμεση αποδέσμευση κονδυλίων, αλλά δεν βρήκε ομοφωνία. Η Αυστρία είναι ιδιαίτερα αρνητική στο να δοθούν νέα κονδύλια στην Αγκυρα, χωρίς αποδείξεις για το πώς διοχετεύονται.
Από την άλλη, οι υποχρεώσεις της Τουρκίας παραμένουν οι ίδιες (κράτος δικαίου, ανθρώπινα δικαιώματα κ.λπ.). Αυτό όμως δεν φαίνεται να ελήφθη υπόψη, όταν ήρθε η ώρα των αποφάσεων. Η πάγια άρνηση Ερντογάν να εφαρμόσει το κράτος δικαίου και να σεβαστεί τα ανθρώπινα δικαιώματα είναι και από τους κύριους λόγους που πάγωσαν οι ενταξιακές της διαπραγματεύσεις. Αναμένεται να δούμε πώς θα προσπεραστούν αυτά τα δύο θέματα, αφού μιλάμε για «θετική ατζέντα».
Η ΝΑ Μεσόγειος
Λέει το κοινό ανακοινωθέν: Η ΕΕ «καλεί την Τουρκία να απέχει από νέες προκλήσεις ή μονομερείς ενέργειες κατά παράβαση του διεθνούς δικαίου. Λαμβάνοντας υπόψη την κοινή ανακοίνωση, επαναβεβαιώνουμε την αποφασιστικότητα της Ευρωπαϊκής Ένωσης να χρησιμοποιήσει, σε περίπτωση τέτοιας ενέργειας, τα μέσα (instruments) και τις επιλογές (options) -λείπει η λέξη κυρώσεις- που έχει στη διάθεσή της για να υπερασπιστεί τα συμφέροντά της και τα συμφέροντα των κρατών-μελών της, καθώς και για να διαφυλάξει την περιφερειακή σταθερότητα».
Αυτή την παράγραφο τη βλέπουμε σε όλα τα συμπεράσματα συναντήσεων και Συνόδων Κορυφής από τότε που η Τουρκία κλιμάκωσε, επικίνδυνα μάλιστα, τις προκλήσεις προς την Ελλάδα και την Κύπρο. Αντέδρασε η ΕΕ; Η απάντηση είναι ξεκάθαρα όχι. Έδινε πίστωση χρόνου, «αγνοώντας» ότι η Τουρκία «έχτιζε» νέα ατζέντα αξιώσεων πάνω στις προκλήσεις. Πόσο μάλλον που φθάσαμε στον Μάρτιο και η Ευρώπη υιοθετεί το «looking forward», επικαλούμενη την καλή θέληση που έδειξε η Τουρκία τις τελευταίες εβδομάδες και αναλύει τη θετική ατζέντα με λεπτομέρειες…
Η παγίδα του «κοιτάζοντας μπροστά»
Άλλη μια παγίδα που διαφαίνεται στα συμπεράσματα της Συνόδου είναι η έμμεση επιμονή μέσω της θετικής ατζέντας στο «από εδώ και πέρα» (looking forward). Με άλλα λόγια, η Τουρκία θα αξιολογηθεί βάσει της συμπεριφοράς της από τώρα μέχρι τον Ιούνιο. Τι θα γίνει με τις προκλήσεις, ξεκάθαρες παραβιάσεις και τις αξιώσεις που απαίτησε τον τελευταίο χρόνο η Τουρκία κατά της Ελλάδας και της Κύπρου; Πρακτικά η ΕΕ δεν τις αξιολόγησε ως σοβαρές, ώστε να επιβάλει κυρώσεις κατά της Τουρκίας και παρά το γεγονός ότι πραγματοποιήθηκαν τρεις Σύνοδοι Κορυφής επί τούτου.
Είχαμε γράψει για διαρροές από καλά πληροφορημένες πηγές ότι η Τουρκία δεν προκαλεί απλά. Ακολουθεί το δόγμα σχεδιάζω - πραγματοποιώ - οικειοποιούμαι. Σε αυτά συγκαταλέγεται όλη η λίστα ΝΑVTEX, η ΑΟΖ με Ελλάδα και Κύπρο, οι απειλές για «μπλοκάρισμα» του αγωγού EastMed, η αξίωση για αποστρατικοποίηση ελληνικών νησιών, η αμφισβήτηση της ΑΟΖ στο τρίγωνο του Καστελλόριζου, οι συνεχείς παραβιάσεις του ελληνικού και κυπριακού FIR, οι σχεδόν καθημερινές λεκτικές απειλές από Τούρκους αξιωματούχους, οι έρευνες τουρκικών πλοίων εντός ελληνικών χωρικών υδάτων κ.ά.
Πουθενά στα συμπεράσματα δεν γράφει ότι όλα αυτά πρέπει να διορθωθούν, βάσει του διεθνούς δικαίου, πριν προχωρήσει η Ελλάδα σε διάλογο. Αντιθέτως, λένε παρατηρητές, η απόφαση της Αθήνας να εμπλακεί σε διάλογο χωρίς ξεκάθαρη στάση και ατζέντα έδωσε την ευκαιρία στην ΕΕ να αποποιηθεί των ευθυνών της. Μάλιστα δεχθήκαμε ο διάλογος και οι επαφές με τη γείτονα χώρα να ξεκινήσουν εν μέσω αξιολόγησης της ΕΕ στην Τουρκία, κάτι που θεωρείται από πολλούς μεγάλο ολίσθημα. Και έτσι παρατηρείται το φαινόμενο ότι κάθε αξίωση της Τουρκίας, όσο αστεία και να είναι, καταγράφεται ως διμερής διαφορά.
Οι ευχές Μπάιντεν
Την 25η Μαρτίου ο πρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτειών Τζο Μπάιντεν έκανε το καθιερωμένο τηλεφώνημα στον κ. Μητσοτάκη. Οι ΗΠΑ, όπως κάνουν κάθε φορά άλλωστε (και με άλλες χώρες), επανέλαβαν την αγαστή συνεργασία με την Ελλάδα και τους στενούς δεσμούς των δύο χωρών, την αξία της Ελλάδας ως χώρας-μέλους του ΝΑΤΟ και μια πρόσκληση για επίσκεψη στην Ουάσιγκτον. Το ίδιο και απαράλλαχτο μήνυμα το ακούμε κάθε φορά. Τι καρπούς έχει αποφέρει μέχρι τώρα; Συνήθως σχετίζονται με αγορά αμερικανικού αμυντικού εξοπλισμού.
Για κάποιο λόγο, το Μαξίμου επέλεξε να παρουσιάσει το τηλεφώνημα ως σημαντική επιτυχία, με αρκετά μέσα ενημέρωσης να κάνουν λόγο για χαστούκι κατά της Τουρκίας και εκνευρισμό της Άγκυρας. Βεβαίως το ρεπορτάζ λέει άλλα. Και ήδη ο τρόπος επαναπροσέγγισης ΗΠΑ-Τουρκίας, που όπως είχαμε γράψει γίνεται με θεσμικό τρόπο, όπως διέρρευσε στο πρακτορείο Reuters.
To πρακτορείο αφού αποκάλυψε ότι οι κυρώσεις κατά της Τουρκίας στην πραγματικότητα δεν άρχισαν ποτέ, ανέφερε, επικαλούμενο υψηλά ιστάμενους αξιωματούχους ότι «νέα κυβέρνηση των ΗΠΑ υπό τον πρόεδρο Τζο Μπάιντεν φέρεται επίσης να έχει καλέσει τις Βρυξέλλες να μην προχωρήσουν σε κυρώσεις κατά της Τουρκίας. Με τη δικαιολογία ότι είναι χώρα-μέλος του NATO και υποψήφια προς ένταξη στην ΕΕ και δείχνει τάσεις συμβιβασμού».
Σε ερώτηση αξιωματούχου που συμμετείχε στη Σύνοδο Κορυφής, η πηγή συμφώνησε με το πρακτορείο Reuters προσθέτοντας μάλιστα ότι ο πρόεδρος των ΗΠΑ επέλεξε να παρέμβει στην τηλεδιάσκεψη της Συνόδου Κορυφής αμέσως μετά τη συζήτηση για την Τουρκία και πριν τη συζήτηση για τη Ρωσία, η οποία, όπως είπε η πηγή, «καίει» περισσότερο την Αμερική. Εκεί ο κ. Μπάιντεν φέρεται να ζήτησε από την ΕΕ σύμπλευση και αυστηροποίηση της στάσης κατά της Μόσχας.
Κάτι που απέφυγε βεβαίως να κάνει για την Τουρκία.