Στη σκιά των εσωτερικών προβλημάτων και της πανδημίας, εξελίσσονται κινήσεις που μπορούν να δημιουργήσουν τεκτονικές αλλαγές σε επίπεδο εξωτερικής πολιτικής, με άξονα τον αγωγό East Med και τα ενεργειακά συμφέροντα στη ΝΑ Μεσόγειο. Ένα παιχνίδι υψηλού ρίσκου το οποίο, υπό προϋποθέσεις, θέτει σε διακύβευση ακόμα και τις -παραδοσιακά άρρηκτες- σχέσεις Αθήνας και Λευκωσίας.
Oπως δείχνουν οι ραγδαίες εξελίξεις, η Ελλάδα ενδέχεται να έχει ήδη αποδεχθεί την παράκαμψη της Κύπρου και την de factο διάλυση του αρχικού σχεδιασμού του αγωγού East Med (σ.σ. στον χάρτη με κόκκινο χρώμα).
Πώς φθάσαμε μέχρι εδώ
Ηδη από την 1η Μαρτίου διέρρευσε σε ελληνικά μέσα ενημέρωσης ότι ο Αιγύπτιος πρόεδρος Αλ Σίσι, στην επίσκεψή του στην Αθήνα στις 10 με 11 Νοεμβρίου του 2020, έβαλε στο τραπέζι την ιδέα ο αγωγός να ξεκινά μεν από το Ισραήλ, αλλά να συνεχίζει προς τα παράλια της Αιγύπτου αντί στην Κύπρο, όπως ήταν το αρχικό πλάνο και από εκεί σε Κρήτη, με τελικό προορισμό την Ευρώπη. Πέρασαν δηλαδή τρεις ολόκληροι μήνες μεταξύ της «ιδέας» του Αιγύπτιου προέδρου, των συζητήσεών του με τον κ. Μητσοτάκη και της διαρροής στα ελληνικά μέσα.
Ένα ερώτημα είναι τι συνέβη μέσα σε αυτούς τους τρεις μήνες και γιατί σε αυτό το διάστημα άρχισαν να εμφανίζονται και δημοσιεύματα για το υψηλό κόστος της αρχικής σχεδίασης του αγωγού. Διασταυρωμένες πηγές ανέφεραν στο Euro2day.gr ότι το τρίμηνο αυτό υπήρξαν εντατικές ζυμώσεις για να προχωρήσει η «παρακαμπτήρια οδός» του East Med, ώστε να μπουν στο παιχνίδι ΕΕ, Βρετανία και ΗΠΑ. Όπως και έγινε. Βεβαίως εντατικές ζυμώσεις γίνονται και από πλευράς της Τουρκίας, ώστε να απομονωθεί η Κύπρος. Αλλά η τουρκική στάση είναι η μόνη προφανής σε αυτή την ιστορία.
Οι διαβουλεύσεις φαίνεται πως έγιναν με την Κύπρο να έχει άγνοια. Επισήμως η Λευκωσία υποστηρίζει ότι ο αγωγός «καλά κρατεί». Όμως, με τη διμερή συμφωνία Ισραήλ- Αιγύπτου που υπογράφηκε πριν από λίγες ημέρες μοιάζει να έπεσε και το τελευταίο πρόσχημα ότι ο αρχικός αγωγός είναι ακόμα «ζωντανός».
Από εκεί και πέρα, η Λευκωσία πέρασε στην αντεπίθεση με τις δικές της διαρροές. Σύμφωνα με αυτές, όταν στις 14 Φεβρουαρίου ο πρόεδρος της Κύπρου Νίκος Αναστασιάδης βρισκόταν στο Ισραήλ, στην κατ’ ιδίαν συνάντηση που είχε με τον Ισραηλινό πρωθυπουργό, ο Μπ. Νετανιάχου φέρεται να παρουσίασε στον Αναστασιάδη έναν χάρτη με τη νέα πορεία του East Med. Ο Νετανιάχου φέρεται να είπε στον Αναστασιάδη ότι ο νέος χάρτης ήταν ιδέα του Έλληνα πρωθυπουργού κ. Μητσοτάκη, ο οποίος είχε επισκεφθεί το Ισραήλ έξι ημέρες πριν τον Κύπριο πρόεδρο. Μάλιστα, ο κ. Μητσοτάκης είχε κάνει στάση την ίδια μέρα και στη Λευκωσία, αλλά, κατά αυτή την προσέγγιση, φαίνεται πως δεν ανέφερε στον Νίκο Αναστασιάδη κάτι για το νέο πλάνο. Ούτε όμως ο Αιγύπτιος πρόεδρος κ. Αλ Σίσι, παρά τις στενές σχέσεις με τον Κύπριο ομόλογό του, φαίνεται πως μίλησε για τα συγκεκριμένα σχέδια.
Κάπως έτσι άρχισε να «τρίζει» το Δόγμα Ελλάδας-Κύπρου που οραματίστηκε ο Ανδρέας Παπανδρέου. Υπενθυμίζουμε ότι τον Φεβρουάριο του 1982, ο Ανδρέας Παπανδρέου πραγματοποίησε επίσημη επίσκεψη στη Λευκωσία, θέλοντας να δείξει στους Κυπρίους αλλά και διεθνώς την αποφασιστικότητα της κυβέρνησής του να συμπαραταχθεί με τον Ελληνισμό της Κύπρου. Ήταν η πρώτη επίσκεψη Έλληνα πρωθυπουργού που πραγματοποιήθηκε στην Κύπρο μετά την τουρκική εισβολή και η οποία πραγματοποιήθηκε παρά τις αντιδράσεις της Τουρκίας, των Ηνωμένων Πολιτειών και άλλων χωρών.
Και ενώ σε Ελλάδα και Κύπρο υπάρχουν φωνές που θεωρούν ανήκουστο η Ελλάδα να συμμετέχει σε κινήσεις που μπορεί να συμβάλουν στην απομόνωση της Κύπρου, υπάρχουν διαρροές στην Αθήνα που εξηγούν ότι η παράκαμψη δικαιολογείται λόγω του κόστους της αρχικής σχεδίασης (αν και είχαν γίνει μελέτες από την αρχή, χρηματοδοτούμενες εν μέρει από την Κομισιόν). Κάποιες πιο ακραίες έκαναν λόγο για αλλοπρόσαλλη συμπεριφορά του Κύπριου προέδρου και ολιγωρία ως προς το να κάνει τις σωστές επιχειρηματικές συμφωνίες, προκειμένου να «σώσει» τη συμμετοχή της Κύπρου. Ετσι, ο κ. Μητσοτάκης «αναγκάστηκε» να «ακούσει» την αιγυπτιακή ιδέα.
Ποια είναι η αλήθεια
Πολύ καλά πληροφορημένες πηγές και από τις δύο πλευρές του Ατλαντικού ανέφεραν στο Euro2day.gr ότι αυτή τη στιγμή κυκλοφορούν τρεις ίδιοι χάρτες που περιλαμβάνουν την παράκαμψη της Κύπρου: Στην Ουάσιγκτον, στην Κομισιόν και στην Αίγυπτο. Κατά τις διπλωματικές πηγές, ο πρώτος χάρτης έκανε την εμφάνισή του τον Ιούνιο του 2020, όταν συζητήθηκε σε γνωστό Think Tank της Ουάσιγκτον.
Το Washington Institute for Near East Policy, με ανάλυσή του, εξέθεσε όλους τους λόγους που θα ήταν προτιμότερο να παρακαμφθεί η Κύπρος. Η ανάλυση αυτή ξαναπαρουσιάστηκε σε πιο συμπιεσμένη μορφή από το εν λόγω Think Tank ως άρθρο, στις 23 Φεβρουαρίου του 2021, πέντε μόλις ημέρες πριν την αποκλειστική παρουσίαση του ιδίου θέματος από την εφημερίδα TO BHMA.
Κατά το αμερικανικό Think Tank, η πιο πιθανή οικονομική δίοδος για το φυσικό αέριο της Ανατολικής Μεσογείου είναι μέσω υποθαλάσσιου αγωγού από το Ισραήλ στις βόρειες ακτές της Αιγύπτου. Μόλις δύο ημέρες πριν, στις 21 Φεβρουαρίου, Ισραήλ και Αίγυπτος συμφώνησαν στη διασύνδεση του ισραηλινού κοιτάσματος φυσικού αερίου «Λεβιάθαν» μέσω υποθαλάσσιου αγωγού που θα καταλήγει στις ακτές της Αιγύπτου και θα υγροποιείται στους δύο σταθμούς υγροποίησης που βρίσκονται ήδη υπό λειτουργία σε Ιτκού και Νταμιέτα.
Σε συνέντευξή του τον Οκτώβριο, ο αναπληρωτής διευθυντής της Διεύθυνσης Ενέργειας της Κομισιόν Klaus-Dieter Borchardt μίλησε ξεκάθαρα για το ενδεχόμενο απένταξης του αγωγού East Med από τον κατάλογο των έργων κοινού ενδιαφέροντος (PCI) της ΕΕ. Μιλώντας στο Investigate Europe, δήλωσε ότι ο αγωγός θα μπορούσε να είναι ένα από τα υποψήφια projects που θα βγουν από το PCI, με το πρόσχημα ότι δεν ενισχύει την πράσινη ανάπτυξη. «Θέλουμε να ρίξουμε χρήματα εκεί που βλέπουμε μέλλον», είπε. Δεν υπάρχει χώρος για να βαπτίσουμε κάτι αειφόρο, αν προέρχεται από το φυσικό αέριο. Καταλαβαίνω ότι υπάρχει πολύ αέριο στην Ανατολική Μεσόγειο, αλλά έχει περισσότερο νόημα να χρησιμοποιηθούν οι περιφερειακές υποδομές LNG, από το να μεταφερθεί μέσω ενός μεγάλου αγωγού στην Ελλάδα και ακόμα παραπέρα».
Η συνέντευξη αυτή πέρασε στα ψιλά.
Μετά την τηλεδιάσκεψη που είχε προ ημερών ο Τούρκος πρόεδρος με την Γερμανίδα καγκελάριο Α. Μέρκελ, ο κ. Ερντογάν δήλωσε ότι συζητήθηκαν διάφορα θέματα, μεταξύ των οποίων και η κατάσταση στη ΝΑ Μεσόγειο. «Καταθέσαμε τις προτάσεις μας στην ΕΕ» ανέφερε ο Τούρκος πρόεδρος. Διασταυρωμένες πληροφορίες αναφέρουν ότι ανάμεσα στις προτάσεις είναι και ο ίδιος χάρτης, με την υπόθεση ότι η παράκαμψη της Κύπρου από τον αγωγό East Med θα αποκλιμακώσει την ένταση σε ολόκληρη την περιοχή.
Οι ίδιες πληροφορίες υποστηρίζουν ότι οι τουρκικές προτάσεις, συμπεριλαμβανομένου και του χάρτη 2, βρίσκονταν στα χέρια του ΥΠΕΞ της ΕΕ Ζ. Μπορέλ πολύ πριν ο τελευταίος φθάσει στην Κύπρο για επαφές ενόψει της πενταμερούς.
Οι άμεσοι κίνδυνοι
Σε ενδεχόμενο εντάσεων στις ελληνοκυπριακές σχέσεις, η προφανής νίκη ανήκει στην Τουρκία. Όχι μόνο επειδή κατάφερε χωρίς δικαιοδοσία αλλά μόνο με απειλές να διαλύσει τρεις μεγάλες συμμαχίες και έναν αγωγό φυσικού αερίου, αλλά γιατί ακολουθεί η πενταμερής τον Απρίλιο για τη νέα προσπάθεια επίλυσης του Κυπριακού. Επίσης, όπως όλα δείχνουν, οι 5 θα γίνουν 6, γιατί και η Κομισιόν θέλει να έχει παρουσία και λόγο σε τυχόν λύση.
Διπλωματικές πηγές υποστηρίζουν ότι εάν συνεχίσει η «ασυνεννοησία» με την Αθήνα, δύσκολα η Κύπρος θα καταφέρει να αποφύγει τη «νέα» ιδέα της ΕΕ να προωθήσει μια ενδιάμεση λύση του κυπριακού προβλήματος, που ουσιαστικά θα καταργεί τα ψηφίσματα του ΟΗΕ και του Συμβουλίου Ασφαλείας για την τουρκική εισβολή και κατοχή.
Η ήττα όμως μεσοπρόθεσμα θα ανήκει στην ΕΕ. Γιατί η Τουρκία θα έχει πλέον διασφαλίσει ότι οι απειλές πετυχαίνουν και η Ευρώπη δεν έχει ενιαία φωνή.
Ας θυμηθούμε τι απειλές εξαπέλυσε ο Τούρκος αντιπρόεδρος Φουάτ Οκτάι σε συνέντευξή του στο πρακτορείο Anadolu, όταν έπεσαν οι υπογραφές για τον αγωγό East Med. Είπε: «Εμείς είμαστε εκεί για να τα καταστρέψουμε (ΝΑ Μεσόγειος). Όποιος και να συμμετέχει, κανένα σχέδιο στην περιοχή που αποκλείει την Τουρκία δεν έχει πιθανότητα επιτυχίας», υποστήριξε μιλώντας για τον αγωγό.
Και πώς αντέδρασε η ΕΕ σε αυτές τις απαράδεκτα προκλητικές δηλώσεις; Με το να δίνει κι άλλο χώρο στην Τουρκία, να ακυρώνει οποιεσδήποτε προσπάθειες για κυρώσεις εναντίον της, να αποδέχεται την απομόνωση της Κύπρου από τον αγωγό για χάρη της Άγκυρας και βεβαίως να «βοηθά» εμμέσως πλην σαφώς στον «αποσυντονισμό» της επικοινωνίας μεταξύ Ελλάδας και Κύπρου. Γιατί όσο και να 'ναι, στις Συνόδους Κορυφής, 2 ψήφοι είναι πιο δύσκολα διαχειρίσιμοι από τον 1+1 μεμονωμένα.
Βεβαίως, πρέπει να σημειωθεί ότι το μεγαλύτερο μερίδιο ευθύνης για τις εξελίξεις ανήκει σε Αθήνα και Λευκωσία. Γιατί τίποτα από όσα περιγράψαμε δεν είναι καινούργιο. Σίγουρα το γεγονός ότι χθες δεν έγινε η παραμικρή δήλωση για τον East Med από τον ΥΠΕΞ Νίκο Δένδια, όταν επισκέφθηκε το Κάιρο και τη Λευκωσία, μάλλον πυροδοτεί κι άλλο τις υποψίες. Γιατί ούτε ο Αιγύπτιος ΥΠΕΞ μίλησε, αλλά ούτε και ο, συνήθως λαλίστατος, Κύπριος υπουργός Εξωτερικών.