Οι συζητήσεις μεταξύ των υπουργείων Εξωτερικών Ελλάδας και Ιταλίας, ειδικά την τελευταία εβδομάδα, ήταν εντατικές και διεξάγονταν με απόλυτη μυστικότητα. Οι διαπραγματεύσεις σκληρές, οι διαφορές επί σαράντα χρόνια δεν είχαν επιλυθεί, όμως η βούληση και η αποφασιστικότητα των δύο πλευρών να καταλήξουν σε οριστική συμφωνία, με φόντο τις ραγδαίες γεωπολιτικές εξελίξεις στην ανατολική Μεσόγειο, ήταν καθοριστική για τη θετική έκβαση της υπόθεσης.
Ο Νίκος Δένδιας και ο Λουίτζι ντι Μάιο τελικά «έδωσαν τα χέρια» αργά το βράδυ της Δευτέρας, όταν και ο Έλληνας υπουργός Εξωτερικών ενημέρωσε τηλεφωνικά τον Κυριάκο Μητσοτάκη για τη συγκεκριμένη εξέλιξη.
«Επιτέλους τελειώσαμε», φέρεται να τόνισε ο κ. Δένδιας στον πρωθυπουργό, ολοκληρώνοντας την υπογραφή της συμφωνίας με την Ιταλία για την οριοθέτηση θαλάσσιων ζωνών, σε μία ιδιαίτερα κρίσιμη καμπή για τα εθνικά μας θέματα. Ο κ. Μητσοτάκης μίλησε για «μία καλή ημέρα για την Ελλάδα, την Ιταλία, την Ευρώπη και ολόκληρη τη Μεσόγειο» και ευχήθηκε «ανάλογες συμφωνίες να υπάρξουν και μεταξύ άλλων χωρών της περιοχής».
Πρόκειται για την πρώτη συμφωνία ανακήρυξης ΑΟΖ που υπογράφει η Ελλάδα και θέτει τις βάσεις για ανάλογες συμφωνίες με την Αίγυπτο και την Αλβανία (που έχει οριοθετήσει ήδη με την Ιταλία), ανακόπτοντας τις τουρκικές αξιώσεις στην ανατολική Μεσόγειο και το Αιγαίο.
Το δικαίωμα των νησιών
Ουσιαστικά επιβεβαιώνεται το δικαίωμα των νησιών σε θαλάσσιες ζώνες, κάτι που αμφισβητεί η Άγκυρα και αφορά την επέκταση της συμφωνίας για την οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας, την οποία είχαν υπογράψει οι δύο χώρες το 1977 για την οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας μεταξύ Ελλάδας-Ιταλίας ως οριογραμμή της ΑΟΖ Ελλάδας-Ιταλίας. Έτσι, η μέση αυτή γραμμή θα ισχύει και για τα υπερκείμενα της υφαλοκρηπίδας ύδατα, ενώ ρυθμίζονται και θέματα όπως η αλιεία.
Οι φόβοι των Ιταλών αλιέων ότι από την τυχόν επέκταση των χωρικών υδάτων στα 12 ναυτικά μίλια της Ελλάδας θα υπήρχε μεγάλη οικονομική ζημία αποτελούσε «αγκάθι» επί χρόνια για τη μη ανακήρυξη ΑΟΖ, κάτι που τελικά ξεπεράστηκε, με το δικαίωμα των Ιταλών αλιέων να μπαίνουν μέχρι τα 6 ναυτικά μίλια, αλλά με περιορισμούς τόσο προς τον αριθμό των σκαφών (μέχρι 68) όσο και ως προς τα είδη που δύνανται να αλιεύσουν, ενώ εξαιρούνται τα είδη που αλιεύουν οι Έλληνες αλιείς, τα λεγόμενα «μικροπελαγικά». Στο σημείο αυτό επικεντρώνεται η κριτική από κόμματα της αντιπολίτευσης, όπως επίσης και στην επήρεια των μικρών νησιών στο βόρειο Ιόνιο, κάτι το οποίο δεν έχει αποσαφηνιστεί.
Την ίδια ώρα που ο ΣΥΡΙΖΑ, δια του αρμόδιου τομεάρχη Εξωτερικών Γιώργου Κατρούγκαλου, ζητά την άμεση επέκταση των χωρικών υδάτων στο Ιόνιο, στο Μέγαρο Μαξίμου χαρακτηρίζουν «αυτονόητη» τη σημασία της αναφοράς περί δικαιώματος επέκτασης παντού της αιγιαλίτιδας ζώνης μας, χωρίς πάντως να γίνονται πιο συγκεκριμένοι, ενώ αξιοσημείωτη ήταν και η σχετική τοποθέτηση του κ. Δένδια (στον ΑΝΤ1):
«Υφίσταται πάντοτε και η δυνατότητα επέκτασης των χωρικών υδάτων της χώρας, επί τη βάσει πλέον μιας κοινής αντίληψης με την Ιταλία. Βεβαίως, είναι ένα δικαίωμά μας, μπορούσαμε να το κάνουμε οποτεδήποτε, καθαρές κουβέντες. Όμως, είναι άλλο το κλίμα το οποίο δημιουργήθηκε μετά από αυτή τη συμφωνία», σημείωσε.
Με ή χωρίς Καστελόριζο;
Η χθεσινή συμφωνία έρχεται να προστεθεί στις συμφωνίες που έχει υπογράψει η Κύπρος με την Αίγυπτο, το Ισραήλ και τον Λίβανο, ενισχύεται περαιτέρω η εφαρμογή του Δικαίου της Θάλασσας στην ανατολική Μεσόγειο και πλέον τα βλέμματα είναι στραμμένα στην επίσκεψη ελληνικής αντιπροσωπείας, με επικεφαλής τον κ. Δένδια, στην Αίγυπτο στις 18 Ιουνίου. Στόχος, η υπογραφή ΑΟΖ μεταξύ Ελλάδας και Αιγύπτου, με την οποία θα ακυρωνόταν στην πράξη το τουρκολιβυκό μνημόνιο και θα αποδυναμώνονταν οι όποιες βλέψεις του Ταγίπ Ερντογάν.
Οι δυσκολίες που υπάρχουν και στην προσπάθεια οριοθέτησης ΑΟΖ με την Αίγυπτο είναι πολλές. Μία εξ αυτών το Καστελόριζο, το οποίο μέχρι στιγμής μένει εκτός της διαπραγμάτευσης, κατόπιν επιθυμίας του Καΐρου. Στο υπουργείο Εξωτερικών κάνουν λόγο για μια πολύπλοκη κατάσταση, με πολλές πολιτικές και νομικές παραμέτρους, ωστόσο αισιοδοξούν για την τελική έκβαση και αυτής της μάχης.
Στο θέμα αυτό, υπάρχουν και φωνές όπως του διεθνολόγου Κωνσταντίνου Φίλη, ο οποίος υπογραμμίζει την αξία μιας συμφωνίας τμηματικής οριοθέτησης στην Αίγυπτο (την προτιμά η βορειοαφρικανική χώρα) και όχι συνολικής, με το σύμπλεγμα του Καστελόριζου να μένει προσώρας εκτός, όμως «απλώς θα βάλουμε αστερίσκο και όταν συντρέξουν οι προϋποθέσεις σε αυτό το ζήτημα, θα επανεξεταστεί». Σύμφωνα με τη συγκεκριμένη επιχειρηματολογία, καλύτερα να υπάρξει μια συμφωνία με συμβιβασμό παρά καθόλου συμφωνία.