Ο κόσμος ετοιμαζόταν να γιορτάσει (τρόπον τινά) την επιστροφή στην κανονικότητα, καθώς η πανδημία της Covid-19 περνά σε ελεγχόμενο στάδιο. Όμως, η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία ανέτρεψε το σκηνικό ολοκληρωτικά. Και όχι μόνο μεταθέτοντας στο μέλλον την εξομάλυνση της διεθνούς οικονομικής δραστηριότητας, αλλά διαλύοντάς τη (λ.χ. η αγορά ενέργειας) και δημιουργώντας τελείως διαφορετικά δεδομένα και προκλήσεις.
Έτσι, η αρχικά βίαιη αντίδραση των αγορών δεν ήταν έκπληξη, όπως δεν είναι έκπληξη και τα ξεσπάσματα αισιοδοξίας, καθώς οι σκληρές κυρώσεις των Δυτικών έδειχναν αποφασιστικότητα για λήξη των εχθροπραξιών. Όμως, οι εξελίξεις είναι ραγδαίες και ηχηρές -και δεν φαίνεται σύντομα τέλος σ’ αυτό το σκληρό μπραντεφέρ.
Στην Ελλάδα, τώρα, ο απόηχος αυτής της κρίσης είναι ήδη έντονος και η δοκιμασία για το κράτος, τις επιχειρήσεις τα νοικοκυριά είναι σκληρή. Την ίδια ώρα, όμως, η χώρα κουβαλά ήδη ισχυρές θετικές προοπτικές. Έτσι, το ερώτημα είναι «προς τα πού γέρνει η ζυγαριά;».
Οι εγχώριες μετοχές ξεκίνησαν εξαιρετικά θετικά το 2022, με κέρδη έως και 11%, ξεπερνώντας κατά πολύ τις παγκόσμιες αγορές. Μάλιστα, η αίσθηση της αγοράς είναι ότι, χωρίς τους γεωπολιτικούς κινδύνους και τις τρέχουσες αρνητικές εξελίξεις, το Χ.Α. θα είχε ήδη αναμετρηθεί με τις 1.000 μονάδες.
Οι χρηματοπιστωτικές αγορές, όμως, αντέδρασαν γρήγορα στην είδηση της εισβολής της Ρωσίας. Ο δείκτης MSCI World Index, ο κορυφαίος παγκόσμιος δείκτης μετοχών, υποχώρησε στο χαμηλότερο επίπεδό του εδώ και ένα χρόνο, η τιμή του πετρελαίου εκτοξεύθηκε και παραμένει πολύ πάνω από τα 100 δολάρια το βαρέλι και οι ευρωπαϊκές τιμές του φυσικού αερίου είναι έως και 10 φορές υψηλότερα απ’ ό,τι ένα χρόνο πριν.
Από τους αυξημένους γεωπολιτικούς κινδύνους, τελικά, θα εξαρτηθούν οι αποδόσεις σε πολλές κατηγορίες περιουσιακών στοιχείων -και φυσικά όχι μόνο για το ελληνικό χρηματιστήριο. Προ της εισβολής της Ρωσίας στην Ουκρανία, το consensus εκτιμούσε ότι ισχυρές προοπτικές ανάπτυξης του εγχώριου ΑΕΠ και των εταιρικών κερδών και οι αποτιμήσεις των ελληνικών μετοχών τους επιτρέπουν να συνεχίσουν την πορεία τους σε σχέση με τις παγκόσμιες αγορές.
Η οικονομία το 2022
Η οικονομία το 2022, ακόμη και με τις παρούσες συνθήκες, αναμένεται να επωφεληθεί από τις εισροές κεφαλαίων της Ε.Ε., από τον τουρισμό και από τη συνεχιζόμενη κατανάλωση. Η αναθεωρημένη πρόβλεψη της Ε.Ε. για το 2022 είναι επίσης σύμφωνη με το επιχειρηματικό κλίμα, που αγγίζει το υψηλότερο επίπεδο από το 2000, με κινητήρια δύναμη τη βιομηχανία, τις υπηρεσίες και τις κατασκευές. Η ανάπτυξη το 2022 αναμένεται να ωθηθεί από τις επενδύσεις (ανάκαμψη των εισροών κεφαλαίων της Ε.Ε.) και σε μικρότερο βαθμό από την αύξηση της κατανάλωσης και κάποια ανάκαμψη του τουρισμού, που πλέον είναι πιο αβέβαιη.
Παρά τις θετικές προοπτικές, όμως, οι κίνδυνοι τελικά είναι υψηλότεροι και συνδέονται με:
- Πληθωριστικές πιέσεις που διαβρώνουν το διαθέσιμο εισόδημα και την κατανάλωση από τις αυξημένες τιμές ενέργειας και τροφίμων.
- Τα μειωμένα περιθώρια κερδοφορίας λόγω του κόστους των εισροών.
- Τις γεωπολιτικές εντάσεις στην Ουκρανία
- Τις πιθανές πολιτικές εξελίξεις και τον κίνδυνο βουλευτικών εκλογών εξαιτίας και των εξωτερικών συνθηκών, που δείχνουν να ευνοούν τις πρόωρες εκλογές.
- Τις αυστηρότερες δημοσιονομικές και νομισματικές πολιτικές, που αν εφαρμοστούν με απότομο τρόπο μπορεί να επιβραδύνουν την ανάκαμψη.
Οι βασικοί κίνδυνοι από μακροοικονομική άποψη είναι οι επιπτώσεις στον τουρισμό και την κινητικότητα, καθώς και η πιθανή επιβράδυνση της ανάπτυξης στην οικονομία της Ε.Ε.
Υπάρχουν όμως και παράμετροι που λειτουργούν θετικά και μπορούν να στηρίξουν την εγχώρια αγορά μετοχών:
- Ευνοϊκό εγχώριο μακροοικονομικό σκηνικό, υποστηρικτικό για τις ελληνικές μετοχές και την άνοδο των κερδών των εισηγμένων σε επίπεδα πάνω από τη μακροπρόθεσμη τάση, στο πλαίσιο της σταδιακής επιστροφής σε κανονικές συνθήκες εκτός πανδημίας
- Αύξηση και ανάκαμψη της εγχώριας ζήτησης λόγω της σταδιακής μείωσης των αποταμιεύσεων, αλλά και από τους επισκέπτες της χώρας -υπό φυσιολογικές συνθήκες το 2022 θα κόντραρε την τουριστική σεζόν του 2019- αλλά και της συνεχιζόμενης υποστήριξης από τα θεσμικά όργανα.
- Το θετικό μακροοικονομικό σενάριο ενισχύει την αύξηση των κερδών ανά μετοχή των εταιρειών, υποστηρίζοντας τις αποτιμήσεις των ελληνικών μετοχών και παρέχοντας στήριξη.
- Η πορεία προς την επενδυτική βαθμίδα, η οποία αναμένεται πλέον το 2023. Μέχρι πριν από μερικές ημέρες υπήρχαν παράγοντες στην αγορά που περίμεναν ότι θα μπορούσε να είναι δυνατή η επενδυτική βαθμίδα μέχρι το τέλος του τρέχοντος έτους σε συνδυασμό με την έξοδο από το πλαίσιο ενισχυμένης εποπτείας. Η αναβάθμιση της πιστοληπτικής ικανότητας της Ελλάδας θα οδηγήσει σε επαναξιολόγηση των ελληνικών μετοχών και την επανένταξή τους στους δείκτες των αναπτυγμένων αγορών, αναμφίβολα ένας θετικός καταλύτης απόδοσης.
- Οι ελληνικές τράπεζες, μετά τη μείωση των μη εξυπηρετούμενων ανοιγμάτων τους σε μονοψήφια επίπεδα, εστιάζουν στις δανειοδοτήσεις των καταναλωτών και τις χορηγήσεις σε επιχειρήσεις και τα επενδυτικά προγράμματα. Οι τράπεζες υποστηρίζονται από τη σημαντική ρευστότητα και τα κεφάλαια του πακέτου ανασυγκρότησης της Ευρωπαϊκής Ένωσης NGEU. Οι επενδύσεις, που είχαν μείνει πίσω όλη την προηγούμενη δεκαετία της κρίσης, αναμένεται να αποτελέσουν την ατμομηχανή για την ελληνική οικονομία την επόμενη πενταετία και οι εγχώριες τράπεζες θα διαδραματίζουν κυρίαρχο ρόλο στη διανομή, αλλά και τη χρηματοδότηση.
Οι «ρωσικοί» κίνδυνοι
Η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία ήταν ταχεία και δραματική, αλλά οι παγκόσμιες οικονομικές επιπτώσεις θα είναι πολύ πιο αργές και λιγότερο θεαματικές. Ωστόσο, εκτός από την Ουκρανία, η Ρωσία θα είναι πιθανότατα ο μεγαλύτερος μακροπρόθεσμος οικονομικός χαμένος από τη σύγκρουση.
Η Ελλάδα εισάγει το 20% του πετρελαίου και περίπου το 32% του φυσικού αερίου από τη Ρωσία. Η αύξηση των τιμών του φυσικού αερίου και οι τιμές χονδρικής πώλησης ηλεκτρικής ενέργειας έχουν συμβάλει κατά 2,2% και 0,3% αντίστοιχα στον Δείκτη Τιμών Καταναλωτή του Ιανουαρίου, που ανήλθε σε 5,5% σε ετήσια βάση. Ο τουρισμός και οι αφίξεις από τη Ρωσία αντιπροσώπευαν μόνο το 0,8% των αφίξεων ξένων τουριστών το 2021 και η Ρωσία αντιπροσώπευε μόλις 0,5% των συνολικών ελληνικών εξαγωγών - στη Βόρεια Ελλάδα, πάντως, το ποσοστό των Ρώσων τουριστών είναι πιο σημαντικό από ότι σε ολόκληρη την επικράτεια.
Οι κίνδυνοι τοποθετούνται βραχυπρόθεσμα στην πιθανότητα ότι η εκτίναξη των τιμών των τροφίμων και της ενέργειας θα μπορούσαν να προκαλέσουν μια συντριπτική παγκόσμια ύφεση, αφού οι κυρώσεις στη Ρωσία και οι αντιδράσεις της τελευταίας προκαλούν χάος στο παγκόσμιο εμπόριο βασικών εμπορευμάτων, ενέργειας και τροφίμων. Αν το σοκ των τιμών των τροφίμων και της ενέργειας είναι αρκετό για να βυθίσει την παγκόσμια οικονομία ξανά στην ύφεση και οι παγκόσμιες κεντρικές τράπεζες, ειδικά η Fed, συνεχίσουν να είναι επιθετικές αναφορικά με τις αυξήσεις των επιτοκίων, τότε η κατάσταση στις μετοχές και τις οικονομίες θα επιδεινωθεί ακόμα περισσότερο.
Πάντως, μακροπρόθεσμα, η Ρωσία θα είναι πιθανότατα ο μεγαλύτερος χαμένος από τη σύγκρουση σε οικονομικούς όρους. Η οικονομία της Ρωσίας και η ευημερία του πληθυσμού, μετά την προσάρτηση της Κριμαίας το 2014, έχουν παραμείνει στάσιμες και η φετινή χρονιά θα ήταν, σύμφωνα με τις εκτιμήσεις, μια ισχυρή χρονιά λόγω των υψηλών τιμών των πρώτων υλών. Οι επιπτώσεις από την εισβολή της στην Ουκρανία θα είναι σχεδόν σίγουρα πιο σοβαρές με την πάροδο του χρόνου. Οι κυρώσεις των Δυτικών θα επιβαρύνουν όλο και περισσότερο τη ρωσική οικονομία και η αυξανόμενη απομόνωση της χώρας, καθώς και η αυξημένη αβεβαιότητα των επενδυτών, θα αποδυναμώσουν το εμπόριο και άλλους οικονομικούς δεσμούς.
Οι μακροπρόθεσμες οικονομικές επιπτώσεις για τον υπόλοιπο κόσμο θα είναι πολύ λιγότερο σοβαρές απ’ ό,τι για τη Ρωσία, αλλά θα εξακολουθήσουν να αποτελούν μια επίμονη πρόκληση για τους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής. Επιπλέον, οι αμυντικοί προϋπολογισμοί είναι πιθανό να αυξηθούν στην Ευρώπη και σε ορισμένες άλλες χώρες, για να αντανακλούν την ολοένα και πιο επικίνδυνη παγκόσμια κατάσταση.
Οι μεσοπρόθεσμες και μακροπρόθεσμες επιπτώσεις για την παγκόσμια οικονομία από την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία θα εξαρτηθούν από τις πολιτικές επιλογές. Με την εισβολή της η Ρωσία έχει ήδη κάνει μια τρομερή επιλογή. Οι ΗΠΑ, η Ευρωπαϊκή Ένωση και άλλες κυβερνήσεις έχουν κάνει τις πρώτες τους επιλογές για κυρώσεις, αλλά μένει να δούμε πώς θα αντιδράσει η Ρωσία σε αυτές ή αν θα επιβληθούν περαιτέρω κυρώσεις. Όσο φυσικά οι κυρώσεις και οι αντιδράσεις κλιμακώνονται, τόσο μεγαλύτερο θα είναι το κόστος για όλους.