Η πρόληψη και αντιμετώπιση των εγκεφαλικών επεισοδίων αποτελεί πρόκληση πρώτου μεγέθους για τα συστήματα υγείας σε παγκόσμιο επίπεδο.
Στην Ευρώπη, το εγκεφαλικό αποτελεί τη δεύτερη πιο συχνή αιτία θανάτου, με ποσοστό 8% το 2019, καταγράφοντας έως και 1,3 εκατομμύρια περιστατικά ετησίως. Στην Ελλάδα το ποσοστό θνησιμότητας είναι από τα υψηλότερα στην Ευρώπη, με 126 ανά 100.000 κατοίκους, έναντι 75 κατά μέσο όρο στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Σύμφωνα με τις προβλέψεις, η συνολική επιβάρυνση από εγκεφαλικά επεισόδια παγκοσμίως, θα αυξηθεί κατά 35% έως το 2050.
Η Ε.Ε. έχει εκπονήσει «Ευρωπαϊκό Σχέδιο Δράσης» με στόχο τη σημαντική μείωση των εγκεφαλικών και των επιπτώσεών τους ως το 2030, ενώ στην Ελλάδα πριν από ένα χρόνο το υπουργείο Υγείας ανακοίνωσε τη δημιουργία 17 εξειδικευμένων Μονάδων Εγκεφαλικών Επεισοδίων ανά την επικράτεια.
Μια καταγραφή των δεδομένων σε ευρωπαϊκό και εθνικό επίπεδο περιλαμβάνει η μελέτη της Αγγελικής Χανδρινού, μεταπτυχιακής φοιτήτριας στο διατμηματικό ΠΜΣ «Ψηφιακή Υγεία και Διοίκηση Υπηρεσιών Υγείας» του Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας, με επιβλέποντα τον επίκουρο καθηγητή Παναγιώτη Μπογιατζίδη.
Η εργασία, που δημοσιεύτηκε πρόσφατα στο επιστημονικό περιοδικό "SURGICAL CHRONICLES", περιγράφει τις ιδιαιτερότητες της Ελλάδας, τον βαθμό υστέρησης σε σχέση με άλλες χώρες, ενώ καταδεικνύει τη μεγάλη σημασία οργάνωσης και λειτουργίας ειδικών μονάδων αντιμετώπισης εγκεφαλικών.
Το «Ευρωπαϊκό Σχέδιο Δράσης»
Το 2017 εκπονήθηκε μια λεπτομερής έκθεση για τα "Αγγειακά Εγκεφαλικά Επεισόδια" (ΑΕΕ) στην Ευρώπη από την "Ευρωπαϊκή Συμμαχία για τα ΑΕΕ" (Stroke Alliance for Europe - SAFE), σε συνεργασία με τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό για τα ΑΕΕ (European Stroke Organization - ESO). Η «Αναφορά για την επίπτωση των ΑΕΕ στην Ευρώπη» αποκάλυψε σημαντικές διαφοροποιήσεις μεταξύ ευρωπαϊκών χωρών, αλλά και εντός των ίδιων χωρών, σε όλο το φάσμα της αντιμετώπισης, ενώ αποκαλύφθηκε ότι η φροντίδα μετά το επεισόδιο, ήταν ένας τομέας στον οποίο δεν είχε δοθεί η δέουσα σημασία σε όλες τις χώρες.
Η έκθεση ανέφερε ότι, από το 2015 έως το 2035, ο αριθμός των ΑΕΕ αναμένεται να αυξηθεί κατά 34% λόγω της γήρανσης του πληθυσμού. Επίσης, υπολογίστηκε ότι στην Ευρώπη, ο αριθμός των ατόμων που ζουν μετά από ΑΕΕ αναμένεται να αυξηθεί κατά ένα εκατομμύριο, φτάνοντας τους 4.631.050 επιζώντες. Το συνολικό κόστος των ΑΕΕ στην Ευρώπη, είτε είναι συνδεδεμένο με υπηρεσίες υγείας είτε όχι, υπολογίζεται στα 45 δισεκατομμύρια ευρώ και αναμένεται επίσης να αυξηθεί. Σαν αποτέλεσμα αυτών των διαπιστώσεων, εκπονήθηκε Σχέδιο Δράσης για τα ΑΕΕ στην Ευρώπη, με 4 κύριους στόχους για το 2030:
- Μείωση του απόλυτου αριθμού των εγκεφαλικών επεισοδίων στην Ευρώπη κατά 10%.
- Αντιμετώπιση κατ’ ελάχιστο του 90% των ασθενών με εγκεφαλικό στην Ευρώπη σε ΜΕ ως πρώτο επίπεδο φροντίδας.
- Ανάπτυξη εθνικού σχεδίου για τα εγκεφαλικά επεισόδια, το οποίο να περιλαμβάνει ολόκληρη τη σειρά ενεργειών για την περίθαλψη από την πρωτογενή πρόληψη έως τη ζωή μετά το εγκεφαλικό.
- Πλήρης εφαρμογή εθνικής στρατηγικής για πολυπαραγοντικές παρεμβάσεις στη δημόσια υγεία που να προάγει και να διευκολύνει έναν υγιεινό τρόπο ζωής και να μειώνει τους περιβαλλοντικούς (συμπεριλαμβανομένης της ατμοσφαιρικής ρύπανσης), τους κοινωνικοοικονομικούς και τους εκπαιδευτικούς παράγοντες που αυξάνουν τον κίνδυνο εγκεφαλικού.
Μονάδα και Κέντρο Εγκεφαλικών
Η Μονάδα Εγκεφαλικών (ΜΕ) είναι μια ειδική, γεωγραφικά καθορισμένη περιοχή ή ένας θάλαμος σε ένα νοσοκομείο, όπου οι ασθενείς με εγκεφαλικό εισάγονται και φροντίζονται από μια πολυεπιστημονική ομάδα (ιατρικό, νοσηλευτικό και άλλο υγειονομικό προσωπικό) που έχει εξειδικευμένες γνώσεις για την εγκεφαλική λειτουργία, εκπαίδευση και δεξιότητες στη φροντίδα ασθενών με εγκεφαλικό, με καλά καθορισμένα ατομικά καθήκοντα και ικανότητα συνεργασίας με άλλους κλάδους. Αυτή η ομάδα συντονίζει τη φροντίδα μέσω τακτικών, διεπιστημονικών συναντήσεων.
Το Κέντρο Εγκεφαλικών (ΚΕ) είναι μια νοσοκομειακή υποδομή με σχετικές διαδικασίες περίθαλψης που παρέχει έναν πλήρη οδηγό φροντίδας στη ΜΕ. Ένα ΚΕ είναι το συντονιστικό όργανο ολόκληρης της αλυσίδας φροντίδας, σε περιφερειακό επίπεδο.
Οι δομές πιστοποιούνται με βάση συγκεκριμένα κριτήρια (44 για τις ΜΕ και 49 για τα ΚΕ). Πρωτοπόρος στην Ευρώπη είναι η Γερμανία, όπου λειτουργούν 35 ΜΕ και 50 ΚΕ. Στην Τσεχία έχουν αναπτυχθεί 25 ΜΕ και εννέα ΚΕ, ενώ άλλες χώρες που πιστοποιούν ΜΕ και ΚΕ είναι το Βέλγιο, η Ελβετία, το Λουξεμβούργο, η Ισπανία, η Λετονία και η Ολλανδία. Στην Ελλάδα έχουν πιστοποιηθεί μόνο δύο ΜΕ σε ιδιωτικές υγειονομικές μονάδες, ενώ μόλις τον Δεκέμβριο του 2023 εγκαινιάστηκε η πρώτη ΜΕ σε δημόσιο νοσοκομείο η οποία διαθέτει έξι κλίνες με προοπτική να αυξηθούν και στελεχώνεται από εξειδικευμένους νευρολόγους και νοσηλευτές.
Μονάδες Εγκεφαλικών στην Ελλάδα
Όπως αναφέρεται στη μελέτη, στην Ελλάδα έχει αυξηθεί θεαματικά ο αριθμός των ασθενών που αντιμετωπίζονται µε οξείες θεραπείες, καθώς σχεδόν το σύνολο των νευρολογικών κλινικών που χορηγούν πλήρη ειδικότητα όπως και μικρός αριθμός άλλων κλινικών τόσο στην Αθήνα όσο και στην περιφέρεια, παρέχουν αυτή τη δυνατότητα. Παρά την εξέχουσα πρόοδο, ωστόσο, υπάρχουν σημαντικά προβλήματα ειδικότερα στην ανάπτυξη των ΜΕ αλλά και στο θέμα της αποκατάστασης.
Όπως επισημαίνεται, η ανάπτυξη περισσότερων ΜΕ στην Ελλάδα είναι επιτακτική αφού έως το 2035 υπολογίζεται αύξηση των περιστατικών εγκεφαλικών επεισοδίων κατά 19%, του επιπολασμού κατά 13%, των θανάτων κατά 24% και των ετών που χάνονται λόγω κακής υγείας, αναπηρίας ή πρόωρου θανάτου (disability-adjusted life year – DALY) κατά 18%. Οι Siskou et al. υπολόγισαν το συνολικό κόστος του εγκεφαλικού στην Ελλάδα σε 343,1 εκατ. ευρώ ετησίως το 2021, (10.722 ευρώ ανά ασθενή). Από τα 343,1 εκατ. ευρώ, το 53,3% (182,9 εκατ. ευρώ) αποτελούνταν από άμεσες δαπάνες υγειονομικής περίθαλψης, που αντιπροσωπεύουν το 1,1% των τρεχουσών δαπανών για την υγεία το 2021.
Συνολικά, οι απώλειες παραγωγικότητας υπολογίστηκαν σε 160,2 εκατ. ευρώ. Οι μέσες απώλειες παραγωγικότητας υπολογίστηκαν σε 116 εργάσιμες ημέρες με 55,1 ημέρες να χάνονται λόγω πρόωρης συνταξιοδότησης και απουσίας από την εργασία, 18,5 ημέρες λόγω θνησιμότητας και 42,4 ημέρες λόγω άτυπης φροντίδας από μέλη της οικογένειας.
Τον Σεπτέμβριο του 2023 το υπουργείο Υγείας ανακοίνωσε το σχέδιο δημιουργίας 17 Μονάδων Εγκεφαλικών, με στόχους τη μείωση των θανάτων από εγκεφαλικά, τη μείωση του αριθμού των ασθενών που παρουσιάζουν αναπηρία και μείωση του αριθμού των νοσηλειών σε κέντρα αποκατάστασης.
Οι δυσκολίες στην Ελλάδα
Η μελετήτρια καταγράφει τις προκλήσεις στην υλοποίηση του σχεδιασμού, επισημαίνοντας, μεταξύ άλλων, τα γεωγραφικά χαρακτηριστικά της Ελλάδας, με τα νησιά και την ορεινή ηπειρωτική χώρα. Αναφέρει πως η διαδικασία δημιουργίας μιας νέας ΜΕ εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τις ήδη υπάρχουσες υποδομές οι οποίες πιθανότατα υφίστανται σε ένα μεγάλο κεντρικό νοσηλευτικό ίδρυμα. Ωστόσο, τονίζει την έμφαση που πρέπει να δοθεί στην επαγγελματική επάρκεια του προσωπικού που θα τις στελεχώσει.
«Οι ΜΕ θα πρέπει να διευθύνονται από έμπειρους νευρολόγους ειδικευμένους στη θεραπεία εγκεφαλικού και να είναι σε θέση να παρέχουν συνεχώς και αδιαλείπτως τις υπηρεσίες τους σε εφημερίες και σε ώρες εκτός των τυπικών ωραρίων εργασίας. Επίσης θα πρέπει να υποστηρίζονται από ιατρούς στον τομέα της καρδιολογίας, της νευροακτινολογίας και της νευροχειρουργικής οι οποίοι και αυτοί να εκτελούν εφημερίες», αναφέρει και προσθέτει την σημασία της παρουσίας εξειδικευμένου νοσηλευτικού προσωπικού που θα εργάζονται αποκλειστικά στις Μονάδες.
«Για να είναι δυνατή η 7ήμερη 24ωρη συνεχής παρακολούθηση, σύμφωνα με τον καθηγητή O. Busse, απαιτούνται 1,5 - 2 νοσηλευτές ανά κλίνη, ειδικά εκπαιδευμένοι στην παρακολούθηση κλιμάκων εγκεφαλικού επεισοδίου.