Θεραπευτικά εμβόλια, που χρησιμοποιούν την τεχνολογία mRNA με στόχο να εκπαιδεύσουν το ανοσοποιητικό σύστημα στο να αναγνωρίσει και να καταπολεμήσει τα καρκινικά κύτταρα, δοκιμάζονται σήμερα σε πλήθος κλινικών μελετών.
Νέες εξελίξεις που βλέπουν όλο και περισσότερο το φως της δημοσιότητας, με τελευταία τη χορήγηση εμβολίου κατά του μη μικροκυτταρικού καρκίνου του πνεύμονα σε 130 ασθενείς σε 7 χώρες, γεννούν ελπίδες σε επιστήμονες και ασθενείς για αποτελεσματικότερες θεραπείες στο μέλλον.
Μιλώντας στο iatronet.gr, ο επίκουρος καθηγητής Φαρμακολογίας στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Κύπρου, Νικόλας Διέτης, κάνει μια ιστορική αναδρομή στην ανάπτυξη εμβολίων -προληπτικών και θεραπευτικών- κατά του καρκίνου, που ξεκινούν ήδη από το 1986, αναλύει τα σημερινά δεδομένα, τα πλεονεκτήματα και τις προκλήσεις των mRNA αντικαρκινικών εμβολίων, ενώ μεταφέρει τη δική του εκτίμηση για το αν αυτά θα αποτελέσουν τη μελλοντική θεραπεία του καρκίνου.
Προληπτικά και θεραπευτικά εμβόλια
Έρευνα δεκαετιών στην ανοσολογία και σημαντικές επιστημονικές ανακαλύψεις για τα ειδικά αντιγόνα στην επιφάνεια των καρκινικών κυττάρων που αναγνωρίζονται από τα κύτταρα του ανοσοποιητικού μας συστήματος ώστε να τους επιτεθούν, άνοιξαν τον δρόμο ήδη από τη δεκαετία του 1980 για νέες αντικαρκινικές θεραπείες, φάρμακα και εμβόλια.
Τα προληπτικά εμβόλια εκπαιδεύουν το ανοσοποιητικό μας σύστημα στην αναγνώριση συγκεκριμένων ιών, ώστε να προληφθεί μια πιθανή λοίμωξη ή να προστατευτούμε από βαριά νόσο. Με βάση αυτή τη λογική αναπτύχθηκαν, ενδεικτικά:
- Το λεγόμενο εμβόλιο HBV κατά του ιού της ηπατίτιδας Β, το 1986. Αυτό αποδείχτηκε ότι μπορεί να αποτρέψει τη χρόνια λοίμωξη από ηπατίτιδα Β, η οποία αποτελεί την κύρια αιτία του ηπατοκυτταρικού καρκίνου. «Δεν χτυπάει τον καρκίνο, αλλά επειδή ο ιός είναι ο υπεύθυνος για τον καρκίνο, εμμέσως μπορούμε να θεωρήσουμε ότι είναι το πρώτο αντικαρκινικό εμβόλιο», λέει ο κ. Διέτης.
- Πολύ σημαντικό και επιτυχημένο παράδειγμα προληπτικών εμβολίων είναι αυτά κατά του ιού των ανθρωπίνων θηλωμάτων (HPV), ο οποίος προκαλεί καρκίνο του τραχήλου της μήτρας και άλλα είδη καρκίνου. Αναπτύχθηκαν στις αρχές του 2000 και η ευρεία χρήση τους αποτέλεσε την πρώτη μεγάλης κλίμακας δράση πρόληψης κατά του καρκίνου μέσω εμβολιασμού.
Τα θεραπευτικά εμβόλια δεν δρουν προληπτικά, ούτε στοχεύουν στον καρκίνο απευθείας, όπως η χημειοθεραπεία. Εκπαιδεύουν το ανοσοποιητικό μας σύστημα να αναγνωρίσει τα αντιγόνα του συγκεκριμένου καρκίνου που έχουμε ήδη στο σώμα μας και έτσι να αρχίσει ή να εντατικοποιηθεί η επίθεση των κυττάρων του ανοσοποιητικού μας κατά των καρκινικών.
- Το πρώτο θεραπευτικό εμβόλιο κατά καρκίνου ήταν το Sipuleycel-T. Αναπτύχθηκε το 2010 εναντίον του μεταστατικού καρκίνου του προστάτη. «Παρά το ότι η αποτελεσματικότητά του αφορούσε συγκεκριμένους ασθενείς, ήταν πολύ σημαντικό γιατί μας έδειξε τον δρόμο», λέει ο επ. καθηγητής.
- Το 2015 κυκλοφόρησε το δεύτερο θεραπευτικό αντικαρκινικό εμβόλιο, το Τ-VEC, που στοχεύει στο μεταστατικό μελάνωμα.
- Το 2022 αναπτύχθηκε το τρίτο, το Adstiladrin, που αντιμετωπίζει τον καρκίνο ουροδόχου κύστης σε ασθενείς που δεν ανταποκρίνεται σε άλλη θεραπεία. Το δεύτερο και το τρίτο ακολούθησαν την πορεία του πρώτου.
Η εξατομίκευση με την τεχνολογία mRNA
Όλα τα θεραπευτικά εμβόλια έχουν επικουρική χρήση, μαζί με χημειοθεραπεία ή ανοσοθεραπεία και ειδικά για ασθενείς που δεν ανταποκρίνονται σε αυτές. Μια από τις βασικές προκλήσεις που μειώνει σημαντικά την αποτελεσματικότητά τους είναι οι πολλές γενετικές διαφορές του ίδιου τύπου καρκίνου -άρα και των αντιγόνων που εκφράζει- σε διαφορετικούς ασθενείς.
«Με το ίδιο εμβόλιο για τον ίδιο τύπο καρκίνου σε διαφορετικούς ασθενείς, υπάρχει μεγάλη διαφοροποίηση στο αποτέλεσμα της θεραπείας», εξηγεί ο κ. Διέτης. Η διέξοδος βρίσκεται στη λέξη «εξατομίκευση», κάτι που μπορούν να κάνουν τα εμβόλια που βασίζονται στην πλατφόρμα του mRNA.
«Κάθε εμβόλιο σχεδιάζεται ατομικά, με βάση το γενετικό προφίλ του καρκίνου του συγκεκριμένου ασθενούς, με βάση τα ειδικά αντιγόνα που αυτός εκφράζει, με τη γενετική υπογραφή του ασθενούς», αναφέρει. Οι πρώτες νέες μελέτες, βασισμένες και στην εμπειρία από τα mRNA εμβόλια κατά της Covid-19, είναι ενδεικτικά:
- Το 2023 η Moderna σε συνεργασία με τη Merck πήραν την πρώτη προκαταρκτική έγκριση για mRNA εμβόλιο κατά του μελανώματος, αφού τα προκαταρκτικά δεδομένα της Κλινικής Φάσης ΙΙ έδειξαν ότι το εμβόλιό τους μείωνε το ρίσκο του θανάτου των ασθενών στο μισό.
- Το ίδιο έτος δημοσιεύθηκαν στο Nature τα αποτελέσματα μιας άλλης κλινικής μελέτης mRNA εμβολίου, που έγινε στο Memorial Sloan, εναντίον του καρκίνου του παγκρέατος. Το εμβόλιο αυτό ήταν εξατομικευμένο για κάθε ασθενή και δόθηκε μαζί με ανοσοθεραπεία ατεζολιζουμάβης, και έδειξε ότι ενεργοποιεί τα T-λεμφοκύτταρα του ασθενούς μέχρι και για 3 χρόνια, ενώ αυξάνει την επιβίωση των ασθενών και αποτρέπει την επανεμφάνιση του καρκίνου κατά 50%, σε σχέση με τη φαρμακοθεραπεία μόνο.
- Το 2024 προχώρησαν πολύ περισσότερες κλινικές μελέτες νέων αντικαρκινικών εμβολίων mRNA μεταξύ των οποίων: α) της BionTech για τον ορθοκολικό καρκίνο μέσα από την πλατφόρμα του NHS, β) η φάση ΙΙΙ της μελέτης της Moderna/Merck για το μελάνωμα, σε συνεργασία με το Πανεπιστημιακό νοσοκομείο UCLH και το Εθνικό Ινστιτούτο Έρευνας Υγείας των ΗΠΑ, γ) εμβόλια για τον καρκίνο του πνεύμονα.
Πλεονεκτήματα και προκλήσεις
«Βρισκόμαστε σαφώς σε μια διεθνή κλιμάκωση των μελετών -περίπου 20 ‘τρέχουν’- για την ανάπτυξη mRNA εμβολίων κατά του καρκίνου», σημειώνει ο επ. καθηγητής. Στα πλεονεκτήματα περιλαμβάνεται ότι:
- Θεωρητικά, μπορούν να γίνουν για κάθε τύπο καρκίνου.
- Είναι εξατομικευμένα, άρα με μεγαλύτερη πιθανότητα αυξημένης αποτελεσματικότητας.
- Μπορούν να σχεδιαστούν και να παραχθούν πιο εύκολα σε σχέση με τα φάρμακα ή τα αναλογικά εμβόλια.
- Έχουν καλύτερο προφίλ παρενεργειών.
Δεν λείπουν ωστόσο και οι πολλές προκλήσεις, όπως:
- Ο μεγάλος χρόνος παρασκευής -περίπου 6 μήνες για κάθε ένα.
- Το μεγάλο κόστος, αποτέλεσμα και του παραπάνω.
- Η αποτελεσματικότητά τους εξαρτάται και από την κατάσταση του ανοσοποιητικού του ασθενούς, το οποίο δυστυχώς εξασθενεί με τον καρκίνο και καταστέλλεται από τη χημειοθεραπεία.
Συγκρατημένη αισιοδοξία
Με βάση τα παραπάνω, πόσο αισιόδοξη είναι η επιστημονική κοινότητα ότι τα εμβόλια mRNA θα αποτελέσουν την αντικαρκινική θεραπεία του μέλλοντος; «Θα έλεγα ότι υπάρχει μια συγκρατημένη αισιοδοξία. Είναι ένας λίγο κλισέ όρος που χρησιμοποιείται στην πολιτική, αλλά εδώ ταιριάζει απόλυτα», αναφέρει ο κ. Διέτης.
«Οι προκλήσεις είναι πολύ δυνατές και δυσεπίλυτες, όπως το κόστος. Δεν είναι τόσο απλό, όταν για τον κάθε ασθενή η εταιρεία δουλεύει 6 μήνες για να φτιάξει εμβόλιο. Επίσης, πόσο διαθέσιμα θα είναι τα εμβόλια και με ποια προτεραιοποίηση; Δουλεύουν καλύτερα σε ασθενείς τελικού σταδίου ή στο πρώιμο στάδιο;», λέει και καταλήγει: «Όλα αυτά μένει να απαντηθούν με δεδομένα, μελέτες και κατάλληλες στρατηγικές.
Σε κάθε περίπτωση, είναι πολύ καλύτερο το να έχεις λύσεις με προβλήματα από το να μην έχεις λύσεις».