Η πρόσφατη καταδίκη της Ελλάδας από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο για τις υπερβάσεις των εισπνεόμενων αιωρούμενων σωματιδίων ΡΜ10 στη Θεσσαλονίκη κατά το μεγαλύτερο μέρος της τελευταίας δεκαετίας δεν ξάφνιασε πολλούς στην πόλη, που γνωρίζουν ότι αναπνέουν κακής ποιότητας αέρα. Ο συνδυασμός φυσικών (γεωμορφολογικών, μετεωρολογικών) και ανθρωπογενών παραγόντων, μαζί με την απουσία βασικών υποδομών και επαρκούς πρασίνου συνθέτουν το «δηλητηριώδες» κοκτέιλ που δίνει στη Θεσσαλονίκη τον τίτλο της πιο «ανθυγιεινής» πόλης στη χώρα.
Ο ευρωπαϊκός πέλεκυς ανακοινώθηκε σε μια περίοδο που δίνεται «μάχη» στο στο παραλιακό μέτωπο και σε κεντρικές πλατείες της πόλης, προκειμένου να σταματήσει το σχέδιο του Δήμου Θεσσαλονίκης για την εκτεταμένη κοπή 4.000 δέντρων, ενώ τη Δευτέρα υπήρξε ηχηρή παρέμβαση και από το ΑΠΘ κατά της επιχείρησης.
Ο δημοτικός σύμβουλος της «Οικολογία – Αλληλεγγύη», Μιχάλης Τρεμόπουλος, που προσήχθη «σηκωτός» και συνελήφθη από την αστυνομία μαζί με άλλους 14 διαμαρτυρόμενους πολίτες, μιλά για τους λόγους που δίνουν στην πόλη την αρνητική πρωτιά, ενώ ασκεί κριτική σε Δήμο και Περιφέρεια.
Ο αρμόδιος αντιπεριφερειάρχης Περιβάλλοντος, Κώστας Γιουτίκας, απαντά στην κριτική αναφορικά με ελλιπή και ετεροχρονισμένη ενημέρωση των πολιτών για τα επεισόδια υπερβάσεων, ενώ την δική της επιστημονική ματιά καταθέτει η καθηγήτρια του Τμήματος Χημείας, Κωνσταντινή Σαμαρά-Κωνσταντίνου, η οποία χαρακτηρίζει την ευρωκαταδίκη ως αναμενόμενη.
Το σχήμα «πεταλούδας», ο Βαρδάρης, το μετρό
Λόγω της γεωμορφολογίας της περιοχής, η Θεσσαλονίκη είναι χτισμένη σε σχήμα «πεταλούδας», με το κέντρο της να στενεύει ανάμεσα στα δύο «φτερά» που αποτελούν την ανατολική και την δυτική της πλευρά. Η διαμπερής κυκλοφορία πιέζει το κέντρο, ο βορειοδυτικός άνεμος μεταφέρει στην πόλη τη ρύπανση από τη βιομηχανική περιοχή στα δυτικά, ενώ οι ορεινοί όγκοι στα βόρεια και ανατολικά ευνοούν τον εγκλωβισμό της.
Σύμφωνα με τον Μιχάλη Τρεμόπουλο, πρώην ευρωβουλευτή, μέλος της συμμαχίας «Πράσινο και μωβ», ο συνδυασμός αυτών των φυσικών παραγόντων με τη λάθος χωροθέτηση μεγάλων βιομηχανιών στα δυτικά, την έλλειψη βασικών υποδομών και την απουσία πολιτικών μείωσης των πηγών ρύπανσης στην πόλη, δημιουργεί το αρνητικό αποτέλεσμα.
«Η πόλη δεν έχει μέσο σταθερής τροχιάς –έχει συμπληρώσει 35 χρόνια αδιεξόδου στο μετρό- και έτσι ο πολίτης έχει εθιστεί στην χρήση του αυτοκινήτου, πολλές φορές δικαιολογημένα, γιατί δεν μπορεί να κάνει αλλιώς», επισημαίνει.
Το δίκτυο μετρήσεων και οι συστάσεις
Από το 2011 η Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας έχει την ευθύνη λειτουργίας των 9 σταθμών μέτρησης της ατμοσφαιρικής ρύπανσης που είναι ενταγμένοι στο Εθνικό Δίκτυο Παρακολούθησης Ατμοσφαιρικής Ρύπανσης (ΕΔΠΑΡ). Οι σταθμοί είναι εγκατεστημένοι στο κέντρο (Αγίας Σοφίας), στο ΑΠΘ, στην Καλαμαριά, στο Κορδελιό, στη Νεοχωρούδα, στο Πανόραμα, στη Σταυρούπολη, στην Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας και στη Σίνδο.
Οι μετρήσεις της μέσης 24ωρης τιμής συγκέντρωσης αιωρούμενων μικροσωματιδίων ανακοινώνονται κάθε μεσημέρι στην ιστοσελίδα της Περιφέρειας. Σε περίπτωση καταγραφής υπέρβασης, με συνεκτίμηση κι άλλων παραγόντων, εκδίδονται συστάσεις περιορισμού έντονης σωματικής δραστηριότητας σε εξωτερικούς χώρους, σε άτομα αυξημένου κινδύνου.
«Αυτά πρέπει να τα ψάξει κανείς για να τα βρει. Είναι ανακοινώσεις μιας παραγράφου, χαμένες μέσα στο site της Περιφέρειας, για να είναι εντάξει με ό,τι προβλέπει ο νόμος, χωρίς όμως η πληροφορία να διαχέεται», παρατηρεί ο κ.Τρεμόπουλος, προσθέτοντας πως και ο Δήμος Θεσσαλονίκης μετρά και τα μικρότερα σωματίδια αλλά ανακοινώνει τις μετρήσεις μόνο σε ετήσια βάση.
Περιφέρεια: Με ποια κριτήρια γίνονται οι συστάσεις
«Έχουμε ανταποκριθεί στις αρμοδιότητες που έχουμε ως Περιφέρεια», αναφέρει στο iatronet.gr ο αρμόδιος αντιπεριφερειάρχης Κώστας Γιουτίκας, ο οποίος απαντώντας στην κριτική που ασκείται από πολλές πλευρές εξηγεί τον τρόπο λειτουργίας της υπηρεσίας.
«Οι συστάσεις -βάσει νόμου- δεν γίνονται με μια απλή υπέρβαση. Ο νόμος λέει ότι πρέπει να βγάλουμε ανακοίνωση, αν οι συνθήκες ευνοούν τη συγκέντρωση ρύπων την επόμενη μέρα, βάσει και των μετεωρολογικών στοιχείων», λέει και προσθέτει: «Παίρνουμε τα στοιχεία από τους 9 δικούς μας σταθμούς μέτρησης. Συζητάμε παράλληλα με τους δήμους και με το πανεπιστήμιο ώστε να έχουμε μια πιο ολοκληρωμένη εικόνα γενικά της ποιότητας ατμόσφαιρας, καθώς και με την Μετεωρολογική Υπηρεσία για την πρόγνωση της επόμενης ημέρας. Γιατί ειδικά τον χειμώνα όταν έχουμε έντονη θερμοκρασιακή μεταβολή και υγρασία, η οποία θα εγκλωβίσει τους ρύπους σε χαμηλά υψόμετρα, προληπτικά ενημερώνουμε τον πληθυσμό κάνοντας συστάσεις για την επόμενη μέρα».
Κ. Σαμαρά: Ήταν αναμενόμενο
«Ήταν αναμενόμενη η καταδίκη, γιατί επί σειρά ετών έχουμε υπερβάσεις των ορίων. Έπρεπε να έχουμε λάβει μέτρα επί χρόνια ώστε να μη φτάσουμε εκεί», σημειώνει η καθηγήτρια του Τμήματος Χημείας του ΑΠΘ, Κωνσταντινή Σαμαρά – Κωνσταντίνου.
Σύμφωνα με την ίδια οι υπερβάσεις οφείλονται στις υψηλές εκπομπές από τις συνήθεις πηγές ρύπανσης όπως η κυκλοφορία των αυτοκινήτων, η βιομηχανική δραστηριότητα και καύση βιομάζας, στην επαναιώρηση της σκόνης που εντείνεται με την κυκλοφορία των αυτοκινήτων και με τα έργα του μετρό, αλλά και στη μετεωρολογία της περιοχής που δεν ευνοεί τη διασπορά των ρύπων, με συνθήκες άπνοιας συχνά στην πόλη και θερμοκρασιακές αναστροφές. Παράλληλα, είναι ελλιπές το πράσινο στην πόλη που θα μπορούσε να βοηθήσει στη συγκράτηση σωματιδίων.
«Οι δύο σταθμοί που έχουμε συνεχείς υπερβάσεις είναι ο αστικός σταθμός κυκλοφορίας στην Αγίας Σοφίας στο κέντρο της πόλης και ο σταθμός του Κορδελιού, που είναι δίπλα στη βιομηχανική περιοχή», παρατηρεί. Σε ό,τι αφορά τα μικρότερα και πιο επικίνδυνα σωματίδια PM2,5, σημειώνει ότι άρχισαν να μετρώνται στη Θεσσαλονίκη πολύ πρόσφατα, στην Αγίας Σοφίας και στο Πανόραμα και μέχρι και το 2021 που γνωρίζουμε τις τιμές, οι συγκεντρώσεις κινούνται εντός των ορίων.
Το «στοπ» στον Δήμο για τα δέντρα
Οι έντονες αντιδράσεις πολιτών και περιβαλλοντικών οργανώσεων, αλλά και το «άδειασμα» της δημοτικής Αρχής από το ΑΠΘ, έβαλαν φρένο στην ευρείας κλίμακας επιχείρηση του Δήμου Θεσσαλονίκης για την κοπή χιλιάδων δέντρων με την επίκληση της επικινδυνότητας. Ενώ οι εργολαβίες προέβλεπαν την κοπή συνολικά 4.000 δέντρων -2.000 από δρόμους και 2.000 από πάρκα και πλατείες- το σχέδιο διακόπηκε με εκτιμώμενο αριθμό 800 κομμένων δέντρων.
«Οι σχεδιαζόμενες επεμβάσεις αντιστοιχούν σε μέγεθος σε μια πόλη με τριπλάσιο πληθυσμό και έκταση, ανάλογη του πολεοδομικού συγκροτήματος του Αττικού λεκανοπεδίου», παρατηρεί σε μια ιδιαίτερα αιχμηρή παρέμβασή του το Τμήμα Δασολογίας και Φυσικού Περιβάλλοντος του ΑΠΘ, διατυπώνοντας ερωτηματικά ως προς τη σκοπιμότητα της επιχείρησης σε μια περίοδο ιδιαίτερα αυξημένης ατμοσφαιρικής ρύπανσης στη Θεσσαλονίκη. Χαρακτηρίζει ως άνευ προηγουμένου την εκτεταμένη κοπή δέντρων σε μια πόλη που έχει από τα μικρότερα ποσοστά αστικού πράσινου ανά κάτοικο στην Ευρώπη, ενώ επισημαίνει πως τα φύλλα των δέντρων αποτελούν σημαντικότατους δεσμευτές των πάσης φύσεως ατμοσφαιρικών ρύπων.