Στο Εργαστήριο Μικροβιολογίας του ΑΠΘ οι επιστήμονες έχουν βάλει εδώ και μέρες στο «μικροσκόπιο» τα πρόσφατα θετικά δείγματα Covid-19 και τα ελέγχουν αναδρομικά, για την πιθανότητα κάποιο από αυτά να αφορά τη νέα παραλλαγή Όμικρον. Η ταυτοποίηση του πρώτου δείγματος θεωρείται πως είναι θέμα χρόνου.
Στη συνέντευξή της, η βιοπαθολόγος του Εργαστηρίου, αναπληρώτρια καθηγήτρια του Τμήματος Ιατρικής Γεωργία Γκιούλα, εξηγεί με ποιον τρόπο θα φανερωθεί το νέο επικίνδυνο στέλεχος. Αποκωδικοποιεί τα μέχρι σήμερα γνωστά δεδομένα για την αυξημένη μεταδοτικότητά του και την ικανότητά του να διαφεύγει της ανοσίας από τα εμβόλια, ενώ εξηγεί γιατί δεν «συμφέρει» στον ιό να γίνει πιο παθογόνος.
Επισημαίνει πως ακόμη κι αν μειωθεί η αποτελεσματικότητα των εμβολίων απέναντι στις νέες μεταλλάξεις, οι μηχανισμοί της ανοσίας παραμένουν ενεργοί και τονίζει πως είναι τώρα πιο κρίσιμη από ποτέ η πραγματοποίηση της τρίτης δόσης.
Γιατί να μην περιμένω τα νέα εμβόλια;
Οι αντικρουόμενες δηλώσεις των επικεφαλής των Moderna και Pfizer αναφορικά με την ικανότητα των υφιστάμενων mRNA εμβολίων να αντιμετωπίσουν την παραλλαγή Όμικρον έχουν δημιουργήσει σύγχυση σε μεγάλο μέρος των πολιτών, αλλά και δεύτερες σκέψεις σε ορισμένους για την πραγματοποίηση ή μη της τρίτης δόσης στην παρούσα συγκυρία.
«Ρωτούν κάποιοι γιατί να κάνω την τρίτη δόση, αν σε τρεις μήνες θα βγει καινούργιο εμβόλιο, που θα αντιμετωπίζει καλύτερα τις νέες μεταλλάξεις; Η απάντηση είναι πως τώρα είναι περισσότερο επιβεβλημένη η τρίτη δόση», υπογραμμίζει η κα Γκιούλα και εξηγεί: «Αυτή τη στιγμή περιμένουμε να έρθει σε εμάς η Όμικρον, παλεύουμε όμως στα νοσοκομεία μας με τη Δέλτα. Χάνουμε ανθρώπους καθημερινά από τη Δέλτα. Αυτήν έχουμε να αντιμετωπίσουμε και έχουμε τρόπους πολύ αποτελεσματικούς να το κάνουμε. Αν λίγο μπορέσουμε και εξασφαλίσουμε κάποια κρεβάτια, κάποια υψηλότερα ποσοστά ανοσίας, θα είναι καλύτερα τα πράγματα όταν και εφόσον έρθει κάποια στιγμή και η Όμικρον».
Η ίδια θεωρεί πως σε ένα ποσοστό τα εμβόλια θα συνεχίσουν να είναι αποτελεσματικά, καθώς η ανοσία που χτίζεται με τα εμβόλια και μετά από φυσική νόσηση αφορά σε πολλαπλά επίπεδα κι έτσι οι πολλές μεταλλάξεις δεν θα την καταργήσουν. «Δεν θα ξεκινήσουμε από το μηδέν. Δεν μπορεί να καταργηθεί τελείως η ανοσία. Έχουμε χημική ανοσία και Β κυτταρική ανοσία με κύτταρα μνήμης που εκπαιδεύονται να αναγνωρίζουν το παθογόνο, ακόμα και αν δεν είναι ακριβώς το ίδιο και να κινητοποιούνται για να το αντιμετωπίσουν», επισημαίνει για να προσθέσει: «Δεν μιλάμε για έναν καινούργιο ιό, ένα μεγάλο μέρος της πρωτεΐνης ακίδας στην οποία στρέφονται τα εμβόλια παρέμεινε το ίδιο. Τα εμβόλια θα συνεχίσουν να είναι αποτελεσματικά, μένει να δούμε σε ποιο βαθμό. Απλά καταλαβαίνει κανείς πως με λίγο μειωμένη αποτελεσματικότητα και εξαιρετικά πιο μεγάλη μεταδοτικότητα, τα πράγματα θα είναι δύσκολα».
Αν γίνει πιο παθογόνος, θα αυτοκαταστραφεί
Η αναπληρώτρια καθηγήτρια σημειώνει πως ο ιός αλλάζει με τέτοιο τρόπο, ώστε να ωφελείται ο ίδιος και εξηγεί γιατί εκτιμά πως και αυτή τη φορά, όπως συνέβη και στις προηγούμενες μεταλλάξεις, η αλλαγή αύξησε τη μεταδοτικότητα αλλά όχι και την παθογονικότητά του.
«Ψάχνει να βρει τον τρόπο να μπει πιο εύκολα στο κύτταρό μας, να γίνει πιο μεταδοτικός. Κι αυτό το έκανε τόσο στην Αλφα μετάλλαξη όσο και στη Δέλτα. Στη συνέχεια περνάμε από τη Δέλτα στην Όμικρον, με ακόμα περισσότερες αλλαγές, έξυπνες αλλαγές, πάλι με σκοπό να μπορέσει να μας μολύνει πιο εύκολα», λέει και συμπληρώνει: «Με αυτόν τον τρόπο εξελίσσεται ο ιός, χωρίς όμως αυτό να σημαίνει ότι γίνεται και πιο παθογονικός. Αλλάζει για να μας μολύνει πιο εύκολα, αλλά ταυτόχρονα δεν θέλει να σκοτώσει και τον ξενιστή του, που είναι το ανθρώπινο κύτταρο. Δεν τον συμφέρει να είναι πιο παθογόνος. Αν καταστρέψει τον ξενιστή του, καταστρέφεται και ο ίδιος».
Μέσα στις επόμενες δύο με τρεις εβδομάδες, η επιστημονική κοινότητα θα έχει πολύ καλύτερη εικόνα για τα χαρακτηριστικά της νέας παραλλαγής. Με όσα γνωρίζουμε σήμερα, είναι σχεδόν βέβαιο ότι θα είναι πιο μεταδοτική από τη Δέλτα, ενώ θεωρείται πιθανό να μειώνει και την αποτελεσματικότητα των εμβολίων. Αυτό που τρομάζει, είναι ότι συνδυάζει τις μεταλλάξεις διαφορετικών προηγούμενων παραλλαγών που είναι γνωστό ότι οδηγούν και στα δύο αποτελέσματα.
Το χρονικό διάστημα που θα χρειαστεί μέχρι να κυριαρχήσει στην κοινότητα εξαρτάται από πολλούς παράγοντες και κυρίως τον βαθμό μεταδοτικότητας. Στη Δέλτα μετάλλαξη χρειάστηκε περίπου ένα δίμηνο.
Πώς χτυπάει «καμπανάκι» στο εργαστήριο
Στο Εργαστήριο Μικροβιολογίας του Τμήματος Ιατρικής του ΑΠΘ χρησιμοποιείται μια ειδική μοριακή μέθοδος για τον εντοπισμό των μεταλλάξεων και εν προκειμένω για την Όμικρον. «Η PCR θα μας δώσει το πρώτο σήμα, ένα πολύ μικρό σημάδι, ότι το γονίδιο της ακίδας πιθανώς να φέρει αυτή τη μετάλλαξη. Μόλις πάρουμε αυτό το πρώτο σήμα προχωράμε σε αλληλούχηση, δηλαδή αναλύουμε όλο το γονίδιο ή το σημαντικό μέρος αυτής της πρωτεΐνης ακίδας. Εκεί βλέπουμε με την αλληλούχηση αν υπάρχουν αυτές οι συγκεκριμένες αλλαγές -αν έχουμε κάποιες αντικατατάσεις αμινοξέων, για να το πω πιο επιστημονικά-, που δηλώνουν τις συγκεκριμένες μεταλλάξεις», εξηγεί η κα Γκιούλα.
Η ίδια διευκρινίζει πως η Όμικρον παραλλαγή, όπως και οι άλλες σημαντικές που έχουν προηγηθεί (Αλφα, Βήτα, Δέλτα), δεν έχουν την ικανότητα να «κρύβονται» από τα εργαστήρια. «Δεν επηρεάζουν τις μοριακές τεχνικές μας, δεν γίνεται ο ιός αόρατος στο εργαστήριο, ευτυχώς. Οπότε, μέχρι τώρα φαίνεται ότι οι μέθοδοι που χρησιμοποιούμε είναι αξιόπιστες και μπορούν να εντοπίσουν όλες τις μέχρι τώρα παραλλαγές», σημειώνει.
Το διπλό μήνυμα που εκπέμπει η Όμικρον
Σύμφωνα με τη βιοπαθολόγο, η νέα απειλή της Όμικρον μετάλλαξης στέλνει στην ανθρωπότητα ένα διπλό μήνυμα:
α) από τη μία, μας καλεί να δούμε από πού έρχονται οι μεταλλάξεις και γιατί δεν ξεμπερδεύουμε με την πανδημία. «Έρχονται από περιοχές με πολύ χαμηλά ποσοστά εμβολιασμού, όπως τώρα η Νότια Αφρική, νωρίτερα η Ινδία με τη Δέλτα παραλλαγή, το βρετανικό στέλεχος Αλφα στη Βρετανία πριν ξεκινήσουν οι εμβολιασμοί. Το ένα μήνυμα είναι ότι όσο δεν εμβολιαζόμαστε σε παγκόσμιο επίπεδο σε πολύ υψηλά ποσοστά, ο ιός θα δρα και θα αλλάζει».
β) Το δεύτερο μήνυμα είναι πως ακόμα κι αν έχουμε ένα πολύ πιο μεταδοτικό στέλεχος που δεν θα το πιάνουν ακριβώς τα εμβόλια, δεν ξεκινάμε από το σημείο μηδέν. «Ήδη όσοι έχουμε εμβολιαστεί, έχουμε προστασία και η τρίτη δόση είναι ακόμη πιο επιβεβλημένη τώρα. Θα δούμε σε ποιο ποσοστό, αλλά θα είμαστε προστατευμένοι και απέναντι στη μετάλλαξη Όμικρον», καταλήγει.