Η πανδημία δοκιμάζει τα όρια αντοχής του συστήματος υγείας, της οικονομίας και της κοινωνίας, ταυτόχρονα. Η προσπάθεια αποτροπής, από τη μια, της υγειονομικής και, από την άλλη, της οικονομικής κατάρρευσης μοιάζει με ισορροπία σε τεντωμένο σκοινί.
Η στρατηγική που ακολουθήθηκε ως σήμερα οδήγησε σε απανωτές εναλλαγές μεταξύ των δύο κινδύνων, χωρίς ενδιάμεσα στάδια κανονικότητας, ενώ το παρατεταμένο lockdown απέτυχε να φέρει τη λεγόμενη λειτουργική ισορροπία, παρά μόνο για μια ως δύο εβδομάδες.
Ο καθηγητής του τμήματος ΗΜ&ΜΥ του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης Βασίλης Τσαουσίδης, ο οποίος είχε αναδείξει με τους υπολογισμούς του το μεγάλο ποσοστό θανάτων εκτός ΜΕΘ, μοντελοποίησε την προσπάθεια να κρατηθεί αυτή η ισορροπία μεταξύ υγειονομικής και οικονομικής κατάρρευσης, χρησιμοποιώντας αλγορίθμους ελέγχου και αποφυγής συμφόρησης.
Τα δεδομένα, με βάση την αυξητική πορεία (κλίση) του δείκτη κινδύνου κατάρρευσης που βασίζεται στην πορεία των κρουσμάτων και τη σχετική εμπειρία του Νοεμβρίου, τον οδηγούν στο συμπέρασμα πως το σύστημα βρίσκεται σήμερα στο τελευταίο στάδιο δυνατότητας ελέγχου, πριν οριστικοποιηθεί η αναπόδραστη πορεία κατάρρευσης το αμέσως επόμενο διάστημα. Μάλιστα την παρατήρησή του αυτή τη διατύπωσε ήδη από την προηγούμενη εβδομάδα, όταν τα κρούσματα ήταν ακόμα χαμηλότερα.
Ο δύσκολος στόχος της λειτουργικής ισορροπίας
Ο διευθυντής του Εργαστηρίου Προγραμματισμού και Επεξεργασίας Πληροφοριών του ΔΠΘ παρομοιάζει τις απειλές υγειονομικής και οικονομικής κατάρρευσης με τη Σκύλλα και τη Χάρυβδη της Οδύσσειας και αναλύει την προσπάθεια να κρατηθούμε ανάμεσα από τους δύο κινδύνους, σε μια περιπέτεια όπου η «Ιθάκη» της κανονικότητας δεν είναι ακόμη ορατή στον ορίζοντα.
Το κρίσιμο ερώτημα στο πλαίσιο μιας επιτυχούς διαχείρισης της πανδημίας, όπως επισημαίνει, είναι «τι μέτρα να πάρουμε και πότε», ώστε να υπάρξει (ει δυνατόν) μια λειτουργική ισορροπία και (οπωσδήποτε) να μην καταρρεύσει το σύστημα.
«Λειτουργική ισορροπία σημαίνει μια ρυθμιζόμενη ροή κρουσμάτων, ενόσω λειτουργούν τουλάχιστον στοιχειωδώς η αγορά, τα σχολεία και τα πανεπιστήμια. Ο έλεγχος των κρουσμάτων πρέπει να υπόκειται σε δύο περιορισμούς: τη δυνατότητα περίθαλψης των νοσούντων και τις στοιχειώδεις ανάγκες της κοινωνίας», εξηγεί.
Στο γράφημα αποτυπώνεται με πορτοκαλί γραμμή ο δείκτης του ρυθμού των κρουσμάτων κορωνοϊού. Η μπλε γραμμή είναι ο δείκτης της πληρότητας των ΜΕΘ και η κόκκινη γραμμή είναι ο συνοπτικός κίνδυνος κατάρρευσης, μοντελοποιημένος με βάση την αναλογία κρουσμάτων και διαθεσιμότητας κλινών ΜΕΘ.
Δύο παράλληλες, οριζόντιες διακεκομμένες γραμμές (πράσινη και κίτρινη) οριοθετούν το πλαίσιο μέσα στο οποίο πρέπει να κινούνται οι παραπάνω δείκτες, προκειμένου να διατηρείται η λειτουργική ισορροπία και να μην υπάρχει κατάρρευση.
«Το κάτω όριο (η πράσινη οριζόντια γραμμή) οριοθετεί το σημείο απ' όπου αρχίζει ο κίνδυνος και γίνεται υπολογίσιμος, οπότε θα πρέπει να ισχύσουν κάποιοι περιορισμοί (μέτρα), και το πάνω όριο (η κίτρινη οριζόντια γραμμή) το σημείο όπου αρχίζει ο κίνδυνος κατάρρευσης και γίνεται μη αναστρέψιμος. Αν η διαχείριση αποτύχει να περιορίσει τον δείκτη κινδύνου ανάμεσα στις δύο γραμμές, τότε η ήδη προδιαγεγραμμένη δυναμική του τις επόμενες 10-15 μέρες ενδέχεται να μην είναι αναστρέψιμη προ της κατάρρευσης», σημειώνει, προσθέτοντας, μάλιστα, πως «όσο αργότερα ελεγχθεί το σύστημα, αφού προσπεράσει την κίτρινη γραμμή ελέγχου, τόσο περισσότερο θα διαρκέσει η κατάρρευση».
Η σημερινή οριακή κατάσταση
Ο καθηγητής παρατηρεί ότι το περιθώριο λειτουργικότητας είναι πλέον πολύ μικρό -σχεδόν ανύπαρκτο: οι διαθέσιμοι πόροι του συστήματος υγείας είναι ανεπαρκείς και το μοντέλο λειτουργίας χωρίς δραστικές παρεμβάσεις στον τρόπο λειτουργίας των εστιών καθημερινού συνωστισμού, δηλαδή των σχολείων και των μέσων μαζικής μεταφοράς, είναι αναποτελεσματικό.
- Το πρώτο, οι πόροι, διαμορφώνει το εύρος μεταξύ των δύο ορίων
- Το δεύτερο, το μοντέλο λειτουργίας, διαμορφώνει την κλίση της καμπύλης -δηλαδή την ταχύτητα με την οποία οδηγούμαστε σε κατάρρευση.
«Ο συνδυασμός τους καθορίζει τη διάρκεια της λειτουργικής ισορροπίας, η οποία στην περίπτωσή μας φαίνεται ότι είναι οριακά 1-2 εβδομάδες μετά από 2.5 μήνες lockdown όπως αυτό που επιβλήθηκε πρόσφατα», σημειώνει και εξηγεί ότι «η κλίση της καμπύλης των κρουσμάτων της προηγούμενης εβδομάδας (τελευταίο τμήμα της πορτοκαλί γραμμής) θα επιδεινωθεί (θα γίνει πιο κατακόρυφη), καθώς η τρέχουσα εβδομάδα θα επιβαρυνθεί με το άνοιγμα των σχολείων στο μεγαλύτερο μέρος της επικράτειας».
Σήμερα, όπως φαίνεται από το γράφημα, το ελάχιστο όριο της κόκκινης γραμμής κινδύνου είναι οριακά και στιγμιαία κάτω από το κίτρινο όριο κινδύνου. «Καθίσταται σαφές ότι παρά το παρατεταμένο lockdown, το σύστημα δεν ρυθμίστηκε, ώστε να ισορροπήσει σε λειτουργικά όρια», αναφέρει ο κ. Τσαουσίδης.
Χαρακτηρίζει ως ανεξήγητη την επιμονή των αρμοδίων:
- να μην ενισχύουν το σύστημα υγείας
- να ανοίγουν τα σχολεία με όλους τους μαθητές συγκεντρωμένους επί ώρες σε κλειστούς χώρους
- να επιτρέπουν τον καθημερινό συνωστισμό στα μέσα μαζικής μεταφοράς.
«Αποτρέπουν έτσι την όποιας διάρκειας λειτουργικότητα θα μπορούσε να επιτευχθεί προς όφελος της κοινωνίας και οδηγούν το σύστημα σε απανωτές εναλλαγές υγειονομικής και οικονομικής κατάρρευσης, χωρίς ενδιάμεσα στάδια κανονικότητας», σημειώνει.
Η εμπειρία Οκτωβρίου-Νοεμβρίου
Στην αρχή της πανδημίας, όσο τα νοσοκομεία ήταν άδεια, ο δείκτης κινδύνου κατάρρευσης καθοριζόταν αποκλειστικά από τον αριθμό των κρουσμάτων. Πλέον η δυνατότητα εξυπηρέτησης του συστήματος εξαρτάται άμεσα και από την πληρότητα των νοσοκομείων και των ΜΕΘ.
Συγκριτικά με τη λειτουργική κατάσταση του Οκτωβρίου, πριν από το δεύτερο lockdown, οι δραστηριότητες σήμερα είναι οριακά πιο περιορισμένες, κυρίως για τη λειτουργία της αγοράς, όμως για τα κρίσιμα σημεία συνωστισμού -δηλαδή τα σχολεία και τα μέσα μαζικής μεταφοράς- δεν έχει ληφθεί κανένα δραστικά διαφορετικό μέτρο. Δραστικά μέτρα στις κύριες και καθημερινές εστίες του συνωστισμού θα μειώσουν την κλίση της καμπύλης και θα παρατείνουν τη διάρκεια της λειτουργικότητας.
«Χωρίς αυτά τα μέτρα, δεν θα πρέπει να περιμένουμε πολύ σημαντική διαφοροποίηση στην εξέλιξη της κλίσης της καμπύλης των κρουσμάτων», επισημαίνει, προσθέτοντας πως η κλίση αυτή αποτυπώνει την ταχύτητα με την οποία θα οδηγηθούμε σε κατάρρευση -και ως ένα βαθμό αποτυπώνει και την ένταση και διάρκεια της κατάρρευσης.
Από τις κλίσεις των καμπυλών προκύπτει ότι η αύξηση κρουσμάτων αποτυπώνεται σε ανάλογη αύξηση κλινών ΜΕΘ με καθυστέρηση 7-10 ημερών. Η καμπύλη του δείκτη κρουσμάτων το διάστημα 1-8 Νοεμβρίου καταγράφει την εξέλιξη των κρουσμάτων με βάση περιοριστικά μέτρα που δεν διαφέρουν ιδιαίτερα από τα μέτρα της τρέχουσας εβδομάδας. Στη συνέχεια, μετά το lockdown, ο δείκτης κρουσμάτων αρχίζει να υποχωρεί την εβδομάδα 8-15 Νοεμβρίου. Στο μεταξύ, το σύστημα είχε ήδη προδιαγράψει την κατάρρευση.
Ο καθηγητής συμπεραίνει ότι «το παρατεταμένο μερικό lockdown δεν απέδωσε τα αναμενόμενα υγειονομικά οφέλη ενώ δημιούργησε σοβαρές οικονομικές συνέπειες. Το τέλος του lockdown δεν επανέφερε το σύστημα σε κατάσταση λειτουργικότητας καθώς δεν διόρθωσε επαρκώς την έλλειψη διαθεσιμότητας σε ΜΕΘ και δεν μηδένισε τα κρούσματα».
Και καταλήγει: «Η κατάσταση σήμερα είναι στο άνω όριο του κινδύνου και μπορεί να γίνει άμεσα μη αναστρέψιμη -δηλαδή, τις επόμενες 10 μέρες πρέπει να αναμένουμε με μεγάλη πιθανότητα, υπό τις ισχύουσες συνθήκες, να οδηγηθεί το σύστημα σε αναπόδραστη πορεία κατάρρευσης. Η ταχύτητα και η ένταση με την οποία αυτό θα συμβεί, θα φανεί στο τέλος της τρέχουσας εβδομάδας».