Η επόμενη πανδημία δεν θα είναι πάρα πολύ μακριά. Δεν θα περιμένουμε για τα επόμενα 50 ή 70 χρόνια που έχουν περάσει από την τελευταία μεγάλη πανδημία τη δεκαετία του ’50. Την εκτίμηση αυτή έκανε ο καθηγητής Πολιτικής της Υγείας στο London School of Economics και εκπρόσωπος της Ελλάδας στους διεθνείς οργανισμούς για την πανδημία κορωνοϊού, Ηλίας Μόσιαλος, μιλώντας πριν από λίγες μέρες σε webinar της Ελληνικής Εταιρείας Βιοϊατρικής Τεχνολογίας για τα εμβόλια.
Ο κ. Μόσιαλος παρουσίασε μια λίστα με 10 μαθήματα που πήραν η Ελλάδα, η Ευρώπη και όλος ο πλανήτης από την πανδημία του κορωνοϊού και διατύπωσε τη γνώμη πως ο κόσμος θα είναι καλύτερα προετοιμασμένος στην αντιμετώπιση της επόμενης παγκόσμιας πρόκλησης.
Όπως είπε, η επόμενη πανδημία θα έρθει πιο γρήγορα, τόσο λόγω του φαινομένου της κλιματικής αλλαγής, όσο και εξαιτίας της υπερμετανάστευσης από τις αγροτικές περιοχές του αναπτυσσόμενου κόσμου στις αστικές περιοχές του αναπτυσσόμενου κόσμου.
«Στην Κίνα θα μεταναστεύσουν εσωτερικά τα επόμενα 20-30 χρόνια 450 εκατομμύρια άνθρωποι. Κάτι αντίστοιχο θα γίνει στην Ινδία, ενώ η Νιγηρία θα έχει μεγαλύτερο σε μέγεθος πληθυσμό από τις ΗΠΑ», τόνισε και πρόσθεσε: «Το αποτέλεσμα αυτής της μεγάλης μετανάστευσης θα είναι πολλές πόλεις με 1,2 ή 3 εκατομμύρια πληθυσμό σήμερα να γίνουν πόλεις των 10,15 ή 20 εκατομμυρίων ταχύτατα. Το είδαμε να συμβαίνει με την Κωνσταντινούπολη μέσα σε 20-30 χρόνια. Εκρηκτικές συνθήκες θα αναπτυχθούν υγειονομικά. Η συνύπαρξη ζώων και ανθρώπων θα δημιουργήσει πολλές προβληματικές καταστάσεις».
Σύμφωνα με τον κ.Μόσιαλο, τα 10 σημεία που πρέπει να αλλάξουν είναι τα εξής:
1) Ερευνα – ανάπτυξη. Θα χρειαστούμε σημαντικές επενδύσεις στον τομέα αυτό. Το πρότυπο που είχαμε μέχρι σήμερα, όπως είπε, ήταν ότι οι φαρμακευτικές εταιρίες αποφασίζουν τι θα κάνουν, τα κράτη μέσω των ρυθμιστικών τους αρχών αποφασίζουν αν θα εγκρίνουν το φάρμακο ή το εμβόλιο και στη δεύτερη φάση μέσω των μηχανισμών αξιολόγησης της τεχνολογίας υγείας αποφασίζουν αν θα έπρεπε να πληρώσουμε για αυτές τις τεχνολογίες και πόσο.
Στην περίπτωση του κορωνοϊού είχαμε έκτακτα μέτρα: οι κυβερνήσεις επιδότησαν την έρευνα και τεχνολογία για νέα εμβόλια, με απευθείας πληρωμές στις επιχειρήσεις για να αναπτύξουν έρευνα, και με προαγορά εμβολίων αν και εφόσον είναι πετυχημένα. Το έκανε και η Ε.Ε.
Αυτό όμως που δεν έγινε κάτω από αυτές τις έκτακτες συνθήκες, όπως είπε ο καθηγητής, είναι το πώς χρησιμοποιούμε τα χρήματα των φορολογουμένων. Όταν υπάρχει μεγάλη χρηματοδότηση της έρευνας και ταυτόχρονα προαγορά, ο ευρωπαίος φορολογούμενος πρέπει να πάρει κάποια επιστροφή της επένδυσης που έχει κάνει, με τη μορφή χαμηλότερων τιμών. Κι ενώ αυτό επιτεύχθηκε με το εμβόλιο της Οξφόρδης, -θα είναι πάρα πολύ φθηνά, της τάξης των 2-3 ευρώ- δεν επιτεύχθηκε με τα άλλα εμβόλια.
«Το ερώτημα που θέτω είναι μήπως πρέπει να δούμε στο μέλλον τις συνεργασίες κρατών με φαρμακευτικές εταιρίες, για την ανάπτυξη εμβολίων και θεραπευτικών παρεμβάσεων, όπου όμως το αποτέλεσμα της συνεργασίας και της επιδότησης του ιδιωτικού τομέα να είναι καλύτερες τιμές», σημείωσε.
2) Κλινικές δοκιμές: Κι εδώ είχαμε έκτακτες καταστάσεις. Η κάθε εταιρεία έκανε τις δικές της. Θα μπορούσαμε όμως να έχουμε συγκριτικές κλινικές δοκιμές. Αντί δηλαδή να έχουμε εθελοντές που οι μισοί θα παίρνουν το εμβόλιο και οι άλλοι μισοί το εικονικό φάρμακο θα μπορούσαμε να δοκιμάζουμε ταυτόχρονα δύο εμβόλια στους εθελοντές και να δούμε ποια θα ήταν η σχετική αποτελεσματικότητα από το εμβόλιο. Οι μισοί π.χ. να έπαιρναν το εμβόλιο της Pfizer και οι άλλοι μισοί της Οξφόρδης.
Δυστυχώς δεν υπήρξε συντονισμός σε παγκόσμιο επίπεδο. Υπάρχουν γεωπολιτικά θέματα και ανταγωνισμοί κρατών. Αυτό που είπαμε ο εθνικισμός της εμβολιαστικής προσέγγισης. Δηλαδή κάθε χώρα ή διαφορετικά μπλοκ χωρών επιχείρησαν να είναι οι πρώτες που έδωσαν έγκριση, όπως η Ρωσική Ομοσπονδία, χωρίς ακόμα να έχει τα δεδομένα της 3ης φάσης των κλινικών δοκιμών
3) Αδειοδότηση: Δημιουργήθηκε μια μεγάλη σύγχυση, γιατί έχουμε διαφορετικούς μηχανισμούς αδειοδότησης. Οι Ευρωπαίοι τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Φαρμάκων, οι Άγγλοι είναι πλέον εκτός Ε.Ε. και έχουν τον δικό τους βρετανικό οργανισμό ρύθμισης, οι Αμερικανοί, οι Καναδοί, οι Κινέζοι οι Ιάπωνες και άλλες χώρες τον δικό τους.
Γιατί οι Άγγλοι ήρθαν πρώτοι, ακολούθησαν οι Αμερικανοί και γιατί οι Ευρωπαίοι ήρθαν μετά, ενώ στο μεσοδιάστημα έχουν μεσολαβήσει και οι Καναδοί; Προφανώς γιατί ακολουθούνται διαφορετικές διαδικασίες, εξήγησε ο κ. Μόσιαλος. Οι Ευρωπαίοι έχουν ένα μικτό σύστημα, σε συνεργασία με τους εθνικούς οργανισμούς φαρμάκων των κρατών μελών. Επίσης έχουν κυλιόμενες διαδικασίες αδειοδότησης, ενώ οι Αμερικανοί έχουν μια ενιαία διαδικασία.
Επίσης, οι Αμερικανοί έκαναν ανοικτές διαδικασίες. Είχαμε όλοι τη δυνατότητα να παρακολουθήσουμε τη συζήτηση των επιστημονικών επιτροπών. Η δική μου έκκληση είναι ότι πρέπει να περάσουμε και στην Ευρώπη σε ανοικτές διαδικασίες. Ενισχύουν την εμπιστοσύνη των πολιτών, με την προϋπόθεση βέβαια ότι είναι κατανοητός ο τρόπος με τον οποίο παρουσιάζονται.
4) Αξιολόγηση βιοϊατρικής τεχνολογίας. Θα γίνει σε δεύτερη φάση, όταν θα έχουμε αρκετά εμβόλια και τη δυνατότητα επιλογής, με την προϋπόθεση να έχουμε επάρκεια, ώστε να κάνουμε αξιολόγηση κόστους – αποτελεσματικότητας. Προφανώς θα χρειαστεί να πληρώσουμε περισσότερο για τα πρώτα εμβόλια, αλλά πρέπει να δούμε το κόστος ευκαιρίας για την υπόλοιπη οικονομία, δηλαδή το κόστος στην οικονομία αν δεν πληρώσουμε για αυτά τα εμβόλια. Για παράδειγμα, στην Ελλάδα δεν μπορούμε να περιμένουμε έξι μήνες μήπως το εμβόλιο της Jansen είναι πιο φθηνό, γιατί σε αυτούς τους έξι μήνες, αν έχουμε συνεχές lockdown, η ελληνική οικονομία θα χάσει 36 δισεκατομμύρια ευρώ.
5) Εποπτεία – παρενέργειες. Οι εποπτικές αρχές δεν δίνουν έγκριση αν δεν έχουν στοιχεία τουλάχιστον δύο μηνών για την ασφάλεια και τις παρενέργειες. Αυτό συμβαίνει γιατί η συντριπτική πλειοψηφία των παρενεργειών εμφανίζονται την πρώτη εβδομάδα, για να μην πω τις πρώτες μέρες, μετά ένα πολύ μικρό ποσοστό εμφανίζονται στους πρώτους 2 μήνες και τους 4 μήνες πια ξέρουμε για το 99,9% των πιθανών παρενεργειών.
Στην Ελλάδα, όταν θα αρχίσει ο πιο μαζικός εμβολιασμός, μετά τα μέσα Ιανουαρίου, θα έχουμε στοιχεία 4 μηνών. Η εποπτεία θα συνεχιστεί για τα επόμενα 2 χρόνια
Δεν ξέρουμε σήμερα για πόσο χρόνο θα έχουμε ανοσία και αν θα γίνονται εμβολιασμοί σε ετήσια βάση.
Παράλληλα, κάνουμε εποπτεία του ιού για να παρακολουθούμε τις μεταλλάξεις και αν αυτές θα απαιτήσουν την παρασκευή άλλων εμβολίων. Δεν ξέρουμε επίσης αν ο ιός θα κάνει αντίσταση στο εμβόλιο. Αυτό είναι πολύ σπάνιο, συνέβη μόνο μια φορά.
6) Πρόβλημα παραγωγής. Δεν αρκούν οι δόσεις της Pfizer και της Moderna, αν δεν έχουμε πετυχημένο εμβόλιο από την Astra Zeneca και την Οξφόρδη, που έχουν τεράστιες παραγωγικές δυνατότητες. Εξαιρετικά σημαντική η σύμπραξη με τους Ρώσους, γιατί θα προκύψει ένα πιο αποτελεσματικό εμβόλιο και θα σπάσουν τα στεγανά μεταξύ Ρωσίας και Δύσης. Από την άλλη ο πλανήτης θα ανοίξει μόνο μερικώς, το πρόβλημα δεν θα λυθεί σε παγκόσμιο επίπεδο και εδώ τίθενται ζητήματα ηθικής και δεοντολογίας.
7) Ποιος θα πάρει το εμβόλιο. Εκτός από τους υγειονομικούς, κατά τη γνώμη μου πρέπει να μπουν σε προτεραιότητα οι δάσκαλοι και καθηγητές, οι οδηγοί λεωφορείων και οι άνθρωποι που βρίσκονται σε κλειστούς πληθυσμούς, όπως οίκοι ευγηρίας και φυλακές. Σε ό,τι αφορά τις ευάλωτες ομάδες, εδώ εντοπίζεται η αδυναμία του Εθνικού Συστήματος Υγείας. Οι Άγγλοι ξέρουν ακριβώς ποιοι ανήκουν στις ευάλωτες ομάδες, σε ποιες ηλικιακές κατηγορίες βρίσκονται και πότε ακριβώς θα τους καλέσουν. Γιατί έχουν ηλεκτρονικό φάκελο ασθενούς και ένα εξαιρετικό δίκτυο πρωτοβάθμιας υγείας. Εμείς δυστυχώς δεν έχουμε σε τέτοιο βαθμό που έχουν οι χώρες της Κεντρικής και Βόρειας Ευρώπης, ως εκ τούτου χρειαζόμαστε ένα εθνικό πλαίσιο.
8) Τι κάνουμε με τους πολίτες που έχουν αντιρρήσεις. Είναι εύλογες οι αντιρρήσεις. Εγώ δεν θα κατακρίνω κάποιον που είναι αρνητικός στο εμβόλιο. Θα πω όμως ότι δεν καταλαβαίνω κάποιον που είναι αρνητικός στο εμβόλιο αλλά είναι υπέρ κάποιων άλλων θεραπευτικών παρεμβάσεων, όπως τα μονοκλωνικά αντισώματα, τα οποία πήραν έκτακτη έγκριση μόνο στην Αμερική με δεδομένα μόνο φάσης Ι και ΙΙ στις κλινικές δοκιμές, χωρίς να ξέρουμε την πλήρη ασφάλεια και αποτελεσματικότητά τους και χωρίς να υπάρχουν σε επαρκή ποσότητα. Υπάρχουν μόνο ένα εκατομμύριο δόσεις αυτή τη στιγμή. Δίνονται κάθε εβδομάδα 65.000 στις ΗΠΑ, όταν έχουμε 200.000 κρούσματα καθημερινά. Μιλάμε σε θεωρητικό επίπεδο.
9) Η επικοινωνία της επιστήμης. Πρέπει να γίνει με απλή γλώσσα, χωρίς την επιστημονική απόσταση και τον τουπέ ότι εμείς οι επιστήμονες είμαστε πιο σημαντικοί από τους υπόλοιπους πολίτες. Δεν είμαστε.
Ο κ. Μόσιαλος επεσήμανε πως η Ελλάδα χρειάζεται δύο θεσμούς: Του γενικού αρχιάτρου, που καταργήθηκε στη δεκαετία του 80 και του επιστημονικού συμβούλου της πολιτείας, που θα πλαισιώνεται από έναν αριθμό επιστημόνων. Είπε ο πρωθυπουργός ότι αν είχα τα στοιχεία θα έκανα νωρίτερα το lockdown στη Θεσσαλονίκη. Και αυτά τα στοιχεία πρέπει να είναι διαθέσιμα στην κυβέρνηση, στην αξιωματική αντιπολίτευση και στους αρχηγούς όλων των κομμάτων
10) Τι κάνει η Ευρώπη. Δυστυχώς άργησε, είπε ο κ.Μόσιαλος, και υπενθύμισε ότι στην πρώτη φάση της πανδημίας, τον Ιανουάριο και τον Φεβρουάριο, οι δύο βασικοί πυλώνες της Ε.Ε. και υποστηρικτές της εμβάθυνσης της οικονομικής και πολιτικής ενοποίησης, η Γαλλία και η Γερμανία, ήταν οι πρώτες που απαγόρευσαν τις εξαγωγές του ιατροφαρμακευτικού εξοπλισμού τους στις γειτονικές Ισπανία και Ιταλία. Όμως στη συνέχεια η Ευρώπη ξύπνησε και είπε ότι θα ενισχύσει τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό για την Πρόληψη Νοσημάτων και τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Φαρμάκων. Επίσης, θα συστήσει μια νέα Αρχή για τις έκτακτες καταστάσεις, καθώς και ένα κοινό πλαίσιο για τα ευρωπαϊκά δεδομένα, που θα συντονίζει τα δεδομένα σε επίπεδο 27 κρατών μελών.
«Έχουμε πάρει δέκα μαθήματα και στο μέλλον θα είμαστε καλύτερα προετοιμασμένοι», κατέληξε ο καθηγητής.
Το σεμινάριο και η ψηφοφορία
Στο webinar, με κεντρικό ομιλητή τον Ηλία Μόσιαλο, είχε θέμα «Ιατροφαρμακευτικά προϊόντα: Τα εμβόλια ως μέσο θωράκισης της κοινωνίας έναντι του κορωναϊού». Με αυτό ολοκληρώθηκε ο 2ος κύκλος σεμιναρίων της Ελληνικής Εταιρείας Βιοϊατρικής Τεχνολογίας (ΕΛΕΒΙΤ).
Επίσης μίλησαν ο καρδιολόγος, EU HTA Expert, μέλος του ΔΣ, της ΕΛΕΒΙΤ, Παναγιώτης Σταφυλάς, ο αναπληρωτής καθηγητής Φαρμακολογίας του ΑΠΘ, Γεώργιος Παπαζήσης, και ο αναπληρωτής καθηγητής Επιδημιολογίας – Προληπτικής Ιατρικής του ΕΚΠΑ, Δημήτρης Παρασκευής.
Σημαντικά ήταν τα ευρήματα διαδικτυακής ψηφοφορίας μεταξύ των πολιτών που παρακολούθησαν το σεμινάριο και κυρίως η μεταστροφή της στάσης ενός σημαντικού μέρους αυτών πριν και μετά την ενημέρωση που έγινε. Οι χρήστες κλήθηκαν να απαντήσουν σε δύο ερωτήσεις: α) πόσο εμπιστεύεστε γενικά τα εμβόλια και β) πόσο εμπιστεύεστε το εμβόλιο για τον κορωνοϊό, προσδιορίζοντας τον βαθμό εμπιστοσύνης τους σε μια κλίμακα από το 0 (καθόλου) ως το 5 (απόλυτα).
Ενώ στην έναρξη του σεμιναρίου ο βαθμός εμπιστοσύνης στο εμβόλιο του κορωνοϊού κυμαίνονταν μεσοσταθμικά στο 3, ανέβηκε στο 3,8% στο τέλος της, γεγονός που δείχνει τη σημασία της ενημέρωσης. Ο δείκτης εμπιστοσύνης γενικά στα εμβόλια παρέμεινε στα υψηλά επίπεδα του 4,6 με 4,7 στην έναρξη και στη λήξη του webinar.
Στη δεύτερη ερώτηση, για το αν θα κάνουν το εμβόλιο του κορωνοϊού, οι 142 από τους 222 που απάντησαν στη λήξη του σεμιναρίου είπαν πως θα το κάνουν. Οι 7 απάντησαν όχι, ενώ 73 επέλεξαν το Δεν ξέρω/Δεν απαντώ, σημαντικά λιγότεροι από όσος είχαν τηρήσει αυτή τη στάση στην αρχή του σεμιναρίου.