Η κοινή αγροτική πολιτική είναι περισσότερο φιλόδοξη όσον αφορά το περιβάλλον και το κλίμα, αλλά τα εθνικά σχέδια δεν έχουν ενισχύσει την πράσινή τους διάσταση επί της ουσίας. Υπάρχει ένα αξιοσημείωτο χάσμα μεταξύ των περιβαλλοντικών και κλιματικών στόχων της ΕΕ και των σχεδίων για τη γεωργία που έχουν καταρτίσει οι χώρες της ΕΕ.
Αυτό είναι το συμπέρασμα έκθεσης που δημοσίευσε το Ευρωπαϊκό Ελεγκτικό Συνέδριο (ΕΕΣ). Η κοινή γεωργική πολιτική (ΚΓΠ) της περιόδου 2023-2027 έδωσε στα κράτη μέλη την ευελιξία να αποτυπώσουν στα σχέδιά τους τους φιλόδοξους πράσινους στόχους της ΕΕ.
Όλα τους έκαναν χρήση εξαιρέσεων από την υποχρέωση τήρησης των προτύπων καλής γεωργικής και περιβαλλοντικής κατάστασης, ενώ κάποια περιόρισαν ή καθυστέρησαν την εφαρμογή των πράσινων μέτρων που αποτελούν προαπαιτούμενο για την είσπραξη ενωσιακών κονδυλίων.
Συνολικά, το ΕΕΣ καταλήγει στο συμπέρασμα ότι στα σχέδια της ΚΓΠ δεν φαίνεται κάποια ουσιαστική άνοδος στα επίπεδα της πράσινης φιλοδοξίας.
Τα 378,5 δισ. ευρώ που εκταμιεύθηκαν στο πλαίσιο της ΚΓΠ 2021-2027 αποσκοπούν στη διασφάλιση δίκαιης εισοδηματικής στήριξης για τους γεωργούς, επισιτιστικής ασφάλειας και μέσων διαβίωσης στις αγροτικές περιοχές, αλλά και στην προστασία του περιβάλλοντος από ζημίες και την κλιματική αλλαγή, οι οποίες μπορούν επίσης να επηρεάσουν άμεσα τη γεωργική παραγωγή (π.χ. λόγω ακραίων καιρικών φαινομένων).
«Ο πράσινος σχεδιασμός της κοινής γεωργικής πολιτικής έχει βελτιωθεί. Ωστόσο, αν συγκρίνουμε με το παρελθόν, δεν βλέπουμε ουσιαστικές διαφορές στα σχέδια των κρατών μελών για τη γεωργία», δήλωσε ο Νικόλαος Μηλιώνης, Μέλος του ΕΕΣ και αρμόδιος για τον έλεγχο. «Καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι οι φιλοδοξίες της ΕΕ για το κλίμα και το περιβάλλον δεν βρίσκουν αντίκρισμα σε εθνικό επίπεδο. Πιστεύουμε επίσης ότι λείπουν ορισμένα βασικά στοιχεία για την αξιολόγηση των πράσινων επιδόσεων.»
Με τη νέα ΚΓΠ θεσπίστηκαν περισσότερες προϋποθέσεις για την είσπραξη ενωσιακών κονδυλίων, ενώ παράλληλα παρασχέθηκε μεγαλύτερη ευελιξία στα κράτη μέλη όσον αφορά την εφαρμογή ορισμένων κανόνων. Προστέθηκαν οικολογικά προγράμματα (σχήματα) —τα οποία ανταμείβουν τους γεωργούς όταν υιοθετούν πρακτικές που είναι επωφελείς για το κλίμα, το περιβάλλον και την καλή διαβίωση των ζώων– και διατηρήθηκαν τα μέτρα αγροτικής ανάπτυξης.
Αμφότερες οι δράσεις αυτές συνοδεύονταν από απαιτήσεις για τη διάθεση ελάχιστου ποσοστού κονδυλίων σε μέτρα για το περιβάλλον και το κλίμα, απαίτηση που τηρήθηκε από όλα τα κράτη μέλη. Παρόλα αυτά, το ΕΕΣ παρατηρεί ότι τα σχέδια της ΚΓΠ δεν είναι επί της ουσίας περισσότερο πράσινα σε σχέση με την προηγούμενη περίοδο. Επιπλέον, δεδομένου ότι ορισμένες απαιτήσεις αιρεσιμότητας χαλάρωσαν (η αμειψισπορά για τη βελτίωση της ποιότητας του εδάφους είναι πλέον προαιρετική) ως απάντηση στις διαμαρτυρίες των γεωργών τον Μάιο του 2024, είναι πιθανό ο πράσινος αντίκτυπος των σχεδίων να φθίνει ακόμη περισσότερο.
Το ΕΕΣ διαπίστωσε επίσης ότι τα σχέδια της ΚΓΠ δεν ευθυγραμμίζονται επαρκώς με την Πράσινη Συμφωνία, παρότι αποτελεί μία από τις κύριες πολιτικές της ΕΕ για το κλίμα και το περιβάλλον. Τα κράτη μέλη δεν υποχρεούνται να περιλαμβάνουν στα εθνικά τους σχέδια για τη γεωργία εκτιμήσεις για τη συμβολή της ΚΓΠ στην επίτευξη των στόχων της Πράσινης Συμφωνίας.
Σύμφωνα με το ΕΕΣ, μετρήσιμος στόχος είναι μόνο η αύξηση των εκτάσεων βιολογικής καλλιέργειας, ενώ ο αντίστοιχος στόχος της Πράσινης Συμφωνίας για το 2030 φαίνεται πολύ δύσκολο να επιτευχθεί. Από την ανάλυση στην οποία προέβη προκύπτει ότι η επίτευξη των στόχων της Πράσινης Συμφωνίας εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από δράσεις που σχεδιάζονται εκτός της ΚΓΠ.
Επιπλέον, το ΕΕΣ υπογραμμίζει ότι το πλαίσιο παρακολούθησης για τον έλεγχο των πράσινων επιδόσεων της ΚΓΠ έχει μεν απλουστευθεί, δεν διαθέτει όμως βασικά στοιχεία (π.χ. η υποβολή στοιχείων σχετικά με δράσεις που στοχεύουν στη μείωση των εκπομπών δεν παρέχει καμία ένδειξη για τον πραγματικό όγκο της μείωσης). Συνιστάται, επομένως, η ενίσχυση του πλαισίου, ιδίως με την καθιέρωση σαφών στόχων και δεικτών αποτελέσματος για τη μέτρηση της προόδου.
Γενικές πληροφορίες
Η κοινή γεωργική πολιτική (ΚΓΠ) είναι ένας βασικός τομέας πολιτικής της Ευρωπαϊκής Ένωσης, που αντιπροσωπεύει το 31 % του ενωσιακού προϋπολογισμού της περιόδου 2021-2027. Βάση για την υλοποίησή της αποτελούν τα σχέδια που καταρτίζει κάθε κράτος μέλος. Η ΚΓΠ υποστηρίζεται από δύο ταμεία: το Ευρωπαϊκό Γεωργικό Ταμείο Εγγυήσεων (ΕΓΤΕ) και το Ευρωπαϊκό Γεωργικό Ταμείο Αγροτικής Ανάπτυξης (ΕΓΤΑΑ).
Η ειδική έκθεση 20/2024, με τίτλο «Σχέδια της κοινής γεωργικής πολιτικής – Περισσότερο πράσινα, χωρίς όμως να ανταποκρίνονται στις φιλοδοξίες της ΕΕ για το κλίμα και το περιβάλλον», είναι διαθέσιμη στον ιστότοπο του ΕΕΣ.