Το εκρηκτικό μείγμα παραγόντων που προκάλεσαν τον καύσωνα τιμών στις αγορές ρεύματος της Νοτιοανατολικής Ευρώπης τους προηγούμενους μήνες δεν έχει εξαλειφθεί.
Ο κίνδυνος να επαναληφθεί αυτό που ζήσαμε το καλοκαίρι και μάλιστα σύντομα, είναι υπαρκτός, επισημαίνουν στην επιστολή τους προς την Κομισιόν οι κυβερνήσεις της Ελλάδας, της Ρουμανίας και της Βουλγαρίας.
Αυτός είναι και ο λόγος που ζητούν έναν άμεσο μηχανισμό φορολόγησης των υπερεσόδων των παραγωγών και των εμπόρων ηλεκτρικής ενέργειας. Η ανησυχία τους είναι ότι το φαινόμενο των «τρελών» τιμών μπορεί να επανεμφανιστεί ξανά τους επόμενους μήνες, ακόμη και στη διάρκεια του φετινού χειμώνα.
Το δείχνει το τεχνικό υπόμνημα που έχει στα χέρια του το Euro2day.gr και συνοδεύει την επιστολή των υπ. Ενέργειας των τριών χωρών, σύμφωνα με το οποίο μπορεί η κατάσταση σε σχέση με τον Ιούλιο να έχει βελτιωθεί, ωστόσο το ποσοστό των συνολικών ωρών, ειδικά τα βράδια, με αποκλίσεις τιμών άνω των 50 ευρώ / MWh μέσα στην ενιαία αγορά παραμένει αρκετά υψηλό.
Τον Ιούλιο έφτασε το 53%, τον Αύγουστο το 36,8% και τον Σεπτέμβριο (μέχρι και τις 23/9), το αδικαιολόγητο αυτό «spread» τιμών αντιστοιχούσε στο 21,9% των συνολικών ωρών, όπως φαίνεται και στο σχετικό γράφημα.
Η εικόνα μπορεί να είναι καλύτερη από εκείνη του Ιουλίου, όταν ζήσαμε το παράλογο σκηνικό σε μηδαμινές αποστάσεις χιλιομέτρων, στα σύνορα των δύο κρατών, το ίδιο προϊόν να πωλείται, για κάποιες ώρες, με απόκλιση ακόμη και… 500-1.000 ευρώ/MWh, ωστόσο δεν δικαιολογεί εφησυχασμό.
Οι εξαγωγές προς Ουκρανία θα αυξηθούν
Εξαιρουμένης της χαμηλής κατανάλωσης του φθινοπώρου που είναι ένας αμιγώς συγκυριακός παράγοντας, κανείς από τους δομικούς λόγους που προκάλεσαν την πλήρη «αποσύζευξη» των ενεργειακών χρηματιστηρίων της Κ. Ευρώπης με την Ανατολική και τα Βαλκάνια, δεν έχει εκλείψει.
Η Ουκρανία, της οποίας οι δυνατότητες παραγωγής ηλεκτρισμού έχουν μειωθεί σύμφωνα με κάποιες εκτιμήσεις, ακόμη και κατά 70%, θα συνεχίσει να απορροφά τεράστιους όγκους. Ο κάποτε καθαρός εξαγωγέας 0,2 GW στην περιοχή, εισήγαγε το καλοκαίρι ηλεκτρική ενέργεια με ένα μέσο ρυθμό 0,7-0,8 GW, όπως δείχνει το σχετικό γράφημα, ισχύς που καθ’ οδόν προς τον χειμώνα αναμένεται να αυξηθεί.
Ταυτόχρονα, η αναπλήρωση των εξαιρετικά χαμηλών υδάτινων αποθεμάτων στην περιοχή είναι αβέβαιη μετά από την παρατεταμένη ξηρασία των τελευταίων ετών. Ειδικά τις απογευματινές ώρες που η παραγωγή από φωτοβολταϊκά πέφτει στο μηδέν και απαιτούνται ευέλικτες πηγές παραγωγής, ο αντίκτυπος από την απουσία υδροηλεκτρικών μονάδων στις τιμές του ρεύματος θα γίνεται όλο και εντονότερος.
Την ίδια στιγμή, οι διασυνδέσεις υστερούν σε δυναμικότητα, η απανθρακοποίηση στερεί κρίσιμες μονάδες από τη περιοχή, τα κόστη ηλεκτρισμού παραμένουν ψηλά (39 ευρώ/MWh το φυσικό αέριο, 66 ευρώ/τόνος το CO2) και οι πρακτικές που φράζουν τις διασυνδέσεις ανάμεσα στις αγορές της Κ. Ευρώπης με τις ανατολικοευρωπαϊκές, κόβοντας στην ουσία την ήπειρο στη μέση, δεν έχουν εγκαταλειφθεί.
Την πεποίθηση ότι ο κίνδυνος δεν έχει παρέλθει, έχουν και οι Διαχειριστές Συστημάτων Μεταφοράς Ελλάδας, Ρουμανίας, Βουλγαρίας, κοινό σημείωμα των οποίων συνοδεύει την επιστολή των τριών υπουργών. «Ακριβώς επειδή η πλήρωση των υδάτινων ταμιευτήρων είναι αβέβαιη και οι εξαγωγές προς την Ουκρανία αναμένεται να διατηρηθούν και μάλιστα να αυξηθούν, υπάρχει η ισχυρή πιθανότητα ότι υπό παρόμοιες καιρικές συνθήκες, η περιοχή της ΝΑ Ευρώπης θα αντιμετωπίσει το ίδιο θέμα υψηλών τιμών ρεύματος ξανά στο άμεσο μέλλον», αναφέρουν χαρακτηριστικά.
Οι τρεις προϋποθέσεις
Η ανησυχία να βρεθούμε στο «μάτι» ενός νέου κυκλώνα ακραίων τιμών είναι που κάνει τους τρεις υπ. Ενέργειας, της Ελλάδας Θ. Σκυλακάκη, της Ρουμανίας Sebastian-Ioan Burduja και της Βουλγαρίας Vladimir Malinov να ζητούν στην επιστολή τους προς την επίτροπο Ενέργειας της ΕΕ να εξετάσει το βραχυπρόθεσμο μέτρο της φορολόγησης των υπερεσόδων των παραγωγών και εμπόρων ηλεκτρικής ενέργειας. Μέσα από ένα μηχανισμό επιβολής πλαφόν ανά τεχνολογία στην αγορά χονδρικής, όπως και στην κρίση του 2022, που θα ενεργοποιείται με τρεις συγκεκριμένες προδιαγραφές:
- Ξαφνική (μέσα σε 3 μήνες) και απότομη (τουλάχιστον 50%) αύξηση των μηνιαίων τιμών χονδρικής.
- Σημαντική αποσύζευξη των ενεργειακών αγορών της Κ. Ευρώπης με αυτές της ΝΑ Ευρώπης. Εφόσον, δηλαδή, ο αριθμός ωρών υψηλής και μέτριας σύγκλισης μεταξύ των αγορών πέφτει στο 50%. Σύμφωνα με τον φορέα που εκπροσωπεί τους ευρωπαίους ρυθμιστές (ACER), οι ενεργειακές αγορές της ΕΕ θεωρείται ότι έχουν υψηλό επίπεδο σύγκλισης, όταν οι τιμές ανάμεσα στην ακριβότερη και τη φθηνότερη είναι κάτω του 1 ευρώ/MWh και μέτριο επίπεδο, όταν η διαφορά τιμής κινείται μέχρι τα 10 ευρώ/MWh. Αρκεί να σκεφτεί κανείς ότι τον Ιούλιο είχαμε πραγματική σύζευξη των ευρωπαϊκών αγορών.
- Σημαντικός αριθμός ωρών (10%) με ακραίες αποκλίσεις τιμών πάνω από 50 ευρώ/MWh.
Σύμφωνα με το τεχνικό υπόμνημα, ο τελευταίος μήνας με μια σχετική σύγκλιση τιμών στις αγορές χονδρικής εννέα χωρών της Κεντρικής και ΝΑ Ευρώπης ήταν ο Απρίλιος, με τον μέσο όρο να κινείται στα 60,5 ευρώ/ MWh, όπως δείχνει το παρακάτω γράφημα.
Δεν πρέπει να παραβλέπει κανείς ότι και οι τρεις χώρες βλέπουν ως λύση σε μακροπρόθεσμο επίπεδο το να δοθεί προτεραιότητα από την Ε. Επιτροπή στην ανάπτυξη βασικών υποδομών διασύνδεσης στη Νοτιοανατολική Ευρώπη.
Διαδρόμων τόσο από Ανατολάς προς Δυσμάς, όπως αυτοί που θα συνδέουν την Ουγγαρία και τη Σλοβακία με την Αυστρία, το μεγαλόπνοο σχέδιο από το Αζερμπαϊτζάν προς τη Γεωργία και την Κεντρική Ευρώπη, αλλά και τη νέα γραμμή μεταφοράς Ελλάδας-Ιταλίας, όσο και από το Νότο προς τον Βορρά, όπως το μεγαλόπνοο σχέδιο του Green Αegean Interconnector, που φιλοδοξεί να συνδέσει την Ελλάδα με τη Γερμανία.
Μακροπρόθεσμα πάντα, οι λύσεις θα προέλθουν από την αποθήκευση (για να μετατοπιστεί η ηλιακή παραγωγή στις βραδινές ώρες), από μέτρα ευελιξίας της κατανάλωσης (που θα μειώσουν την απογευματινή αιχμή των τιμών) και φυσικά από ένα καλύτερο περιφερειακό συντονισμό (για να αποφευχθούν περιπτώσεις όπου οι αποφάσεις μιας χώρας αυξάνουν τις τιμές σε ολόκληρη την περιοχή).
Τα ενεργειακά «τείχη»
Αλλά μέχρι να αντιμετωπιστούν οι βαθύτερες αιτίες της στρέβλωσης, οι τρεις χώρες εισηγούνται την αναγκαιότητα ενός μηχανισμού φορολόγησης των ουρανοκατέβατων κερδών, καθώς το έλλειμμα ισχύος του καλοκαιριού ίσως ξαναεμφανιστεί και οι εισαγωγές να είναι λιγοστές, μην μπορώντας να μετριάσουν τις ακραίες τιμές.
Διότι ένας άλλος παράγοντας που δεν έχει αντιμετωπιστεί, όπως γράφουν στο κοινό τους σημείωμα οι τρεις Διαχειριστές, είναι οι λιγοστές διασυνοριακές συναλλαγές ανάμεσα στις κεντροευρωπαϊκές αγορές και εκείνες της ΝΑ Ευρώπης, δηλαδή οι περιορισμένες ροές, πολύ κάτω των αντικειμενικών δυνατοτήτων, προς την Ουγγαρία και τις γειτονικές της χώρες (π.χ. Ρουμανία, Σερβία) που εκτίναξαν τις τιμές.
Αναφορά που «φωτογραφίζει» το μοντέλο λειτουργίας των χρηματιστηρίων της Κεντρικής Ευρώπης, που έχει αναδείξει το Euro2day.gr, και το οποίο, μέσω αλγόριθμων, επιτρέπει να μειώνεται η μεταφορική ικανότητα των διασυνοριακών διασυνδέσεων, προκαλώντας μια μόνιμη «αποσύζευξη» με την Ανατολική και στέλνοντας στα Βαλκάνια τον λογαριασμό της κάλυψης των αναγκών της Ουκρανίας.