Ο ρόλος του φυσικού αερίου στον τομέα της ηλεκτρικής ενέργειας στην Ευρώπη μετακινείται από όγκο σε αξία. Καθώς το αέριο περιθωριοποιείται ολοένα και περισσότερο από τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, κάθε ευέλικτη παραγωγή κιλοβατώρας από φυσικό αέριο αποσπά υψηλότερα έσοδα από την αγορά.
Η ηλεκτροπαραγωγή από θερμικούς σταθμούς πανευρωπαϊκά είναι σήμερα στο χαμηλότερο επίπεδο από το 2005. Αλλά αυτό το στοιχεία λέει μόνο τη μισή αλήθεια.
Οι σταθμοί ηλεκτροπαραγωγής φυσικού αερίου μειώνουν τις συνολικές ώρες λειτουργίας καθώς τα δίκτυα ηλεκτρικής ενέργειας πλημμυρίζουν από την αιολική και την ηλιακή ενέργεια με μηδενικό οριακό κόστος.
Οι θερμικές εγκαταστάσεις πλέον χρησιμοποιούνται όλο και περισσότερο μόνο όταν οι τιμές είναι στα υψηλότερα επίπεδα – όταν δηλαδή δεν υπάρχουν διαθέσιμες πηγές που εξαρτώνται από τις καιρικές συνθήκες, όπως ο ήλιος και ο άνεμος.
Το αποτέλεσμα είναι ότι η αξιοποίηση θερμικών παραγόντων λειτουργίας, ο λιγνίτης και το φυσικό αέριο, να περιορίζεται στις περιόδους διακανονισμού υψηλότερης αξίας.
Η ανάλυση των δεδομένων στο ηλεκτρικό δίκτυο της Γερμανίας επιβεβαιώνει αυτή την τάση:
- Οι μέσοι συντελεστές θερμικής ικανότητας (λιγνίτης και αέριο) βρίσκονται σε επίπεδα 16% χαμηλότερα το 2024 σε σύγκριση με τον μέσο όρο της πενταετίας, σύμφωνα με την ανάλυση δεδομένων του ερευνητικό ινστιτούτο Fraunhofer ISE.
- Ταυτόχρονα, όμως, στον αντίποδα, η μέση «τιμή δέσμευσης» των μονάδων λιγνίτη και φυσικού αερίου είναι 42% υψηλότερη το 2024, σε σύγκριση με την περίοδο πριν από την κρίση 2019-21.
Μερίδιο
Η τιμή δέσμευσης προσδιορίζεται ως η μέση σταθμισμένη τιμή που λαμβάνει ένας παραγωγός για την ηλεκτρική ενέργεια που πουλά στην αγορά, λαμβάνοντας υπόψη τις διακυμάνσεις των τιμών της επόμενης ημέρας και τον χρόνο παραγωγής.
- Οι τιμές δέσμευσης ανανεώσιμων πηγών ενέργειας τείνουν προς τα κάτω, επειδή η αιολική και η ηλιακή ενέργεια παράγουν μόνο όταν ο φυσικός πόρος είναι διαθέσιμος. Περισσότερος άνεμος και ηλιακή ενέργεια σημαίνει μεγαλύτερη χρονική συσχέτιση παραγωγής, που οδηγεί σε χαμηλότερες τιμές δέσμευσης – ένα φαινόμενο γνωστό ως «κανιβαλισμός τιμών».
- Το αντίθετο όμως συμβαίνει για τον άνθρακα και το φυσικό αέριο. Δεδομένου ότι αυτά τα εργοστάσια έχουν δυνατότητα διαρκούς μεταφοράς, μπορούν να βελτιστοποιήσουν τα έσοδα παράγοντας ρεύμα σε περιόδους που οι τιμές είναι υψηλότερες - συνήθως όταν οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας δεν είναι διαθέσιμες. Αυτό τους επιτρέπει να δεσμεύουν τιμές που είναι πάνω από τον συνολικό μέσο όρο της επόμενης ημέρας.
Δεσμεύοντας αξία
Ένα χρήσιμο κριτήριο εδώ είναι το «ποσοστό δέσμευσης». Πρόκειται για την αναλογία της τιμής δέσμευσης του σταθμού προς τη μέση τιμή αγοράς κατά την ίδια περίοδο.
Ο ρυθμός, το ποσοστό, δέσμευσης, αντικατοπτρίζει πόσο αποτελεσματικά ένας σταθμός παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας ή μια ομάδα μπορεί να κεφαλαιοποιήσει σε σχέση με αστάθεια των τιμών σε σχέση με άλλους παίκτες, ή πώς αλλάζουν με την πάροδο του χρόνου.
Το ποσοστό δέσμευσης εργοστασίων ηλεκτροπαραγωγής με άνθρακα και φυσικού αερίου στη Γερμανία είναι 6% υψηλότερο κατά μέσο όρο το 2024 από ό,τι ήταν τα προηγούμενα πέντε χρόνια. Πρόκειται για σημαντική αύξηση.
Ωστόσο, στο άλλο άκρο του φάσματος, ο κατακλυσμός των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας ωθεί όλο και περισσότερο την ηλεκτροπαραγωγή από άνθρακα και φυσικό αέριο σε περιόδους αρνητικών τιμών.
Υπάρχουν διάφοροι λόγοι για τους οποίους μπορεί να συμβαίνει αυτό.
Αρνητικές τιμές
Υπάρχει μια περίπλοκη κατάσταση, πολυπαραγοντική, που αντικατοπτρίζεται για παράδειγμα στη Γερμανία (και όχι μόνο) σχετικά με τον αντίκτυπο που φέρνει η ραγδαία εξάπλωση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας στην προτεινόμενη αξία της ηλεκτρικής ενέργειας που παράγεται με καύση φυσικού αερίου, καθώς επίσης και στις επιπτώσεις που προκύπτουν για τους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής οι οποίοι εξετάζουν τον ρόλο της θερμικής παραγωγής στο ταχέως μεταβαλλόμενο ενεργειακό μείγμα της Ευρώπης.
Η κατάρρευση του όγκου στην ηλεκτροπαραγωγή από θερμικές μονάδες δεν μπορεί εύκολα να αντικατασταθεί.
Όπως αποκαλύπτουν τα στοιχεία, η στροφή από τον όγκο στην αξία δεν αποτελεί σε καμία περίπτωση αντικατάσταση του χαμένου εσόδου. Ταυτόχρονα, βέβαια, η ικανότητα των θερμικών μονάδων να διατηρήσουν το μερίδιό τους στις περιόδους υψηλότερης αξίας στην αγορά απειλείται σε διάφορα μέτωπα, εντείνοντας τα διλήμματα.
¨Κανιβαλισμός"
Ο "κανιβαλισμός" είναι σπάνια κάτι ιδανικό, ανεξάρτητα από το πλαίσιο. Αυτό ισχύει στις ευρωπαϊκές αγορές ηλεκτρικής ενέργειας, όπου το αυξανόμενο μερίδιο παραγωγής των φθηνών ανανεώσιμων πηγών ενέργειας σημαίνει περισσότερο χρόνο για τιμές ηλεκτρικής ενέργειας που πέφτουν κάτω από το μηδέν.
Η συχνότητα της αρνητικής τιμολόγησης θα αυξάνεται, προκαλώντας ηλεκτροσόκ τόσο για τους επενδυτές όσο και για τους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής, αναφέρει σχόλιο στους Financial Times.
Η αρνητική τιμολόγηση δεν είναι νέα σε ορισμένες αγορές. Εμφανίζεται όταν οι καιρικές συνθήκες δημιουργούν αιχμές στην παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας από πηγές όπως τα αιολικά και τα ηλιακά πάρκα, δημιουργώντας υπερβολική προσφορά. Μέχρι στιγμής, ωστόσο, το αποτέλεσμα ήταν σχετικά περιορισμένο. Στη Βρετανία πέρυσι, οι ώρες που υπήρχαν αρνητικές τιμές αντιστοιχούσαν σε λιγότερο από το 3% του συνόλου, λέει ο Alon Carmel της PA Consulting.
Η τάση είναι μόνο προς μία κατεύθυνση. Οι τιμές της ηλεκτρικής ενέργειας έπεσαν σε αρνητικό έδαφος για ρεκόρ 7.841 ωρών σε ολόκληρη την Ευρώπη τους πρώτους οκτώ μήνες του έτους, σύμφωνα με την εταιρεία συμβούλων ICIS.
Υπάρχουν κι άλλες αιτίες: η ζήτηση βιομηχανικής ηλεκτρικής ενέργειας εξακολουθεί να είναι χαμηλή καθώς ορισμένες εγκαταστάσεις παραγωγής δεν άνοιξαν ποτέ ξανά μετά την ενεργειακή κρίση του 2022.
Η κατασκευή τεχνολογιών αποθήκευσης έχει καθυστερήσει καθώς οι κυβερνήσεις δίνουν προτεραιότητα στην ανάπτυξη δυναμικότητας ανανεώσιμων πηγών ενέργειας.
Η ΕΕ στοχεύει το μερίδιο των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας στην κατανάλωση να φθάσει τουλάχιστον το 42,5% έως το 2030, από 23% το 2022. Αυτό αναμφίβολα θα οδηγήσει σε μεγαλύτερο κανιβαλισμό των τιμών.
Aρμπιτράζ
Οι ευκαιρίες αρμπιτράζ εδώ θα πρέπει να ενθαρρύνουν τις επενδύσεις στην αποθήκευση, ώστε να συμβάλουν κατά κάποιο τρόπο στην άμβλυνση του προβλήματος, υποστηρίζει ο Matthew Deitz της LCP Delta. Ορισμένες ενεργειακές εταιρείες όπως η ισπανική Iberdrola και η Ørsted της Δανίας τοποθετούν από κοινού μπαταρίες σε αιολικά και ηλιακά πάρκα.
Για τους επενδυτές ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, ωστόσο, η μεγαλύτερη συχνότητα αρνητικής τιμολόγησης θα δοκιμάσει σαφώς τις επιχειρηματικές υποθέσεις. Είναι αλήθεια ότι υπάρχουν τρόποι με τους οποίους οι παραγωγοί μπορούν να μετριάσουν την έκθεση, όπως συνάπτοντας μακροπρόθεσμα συμβόλαια με επιχειρήσεις ή λιανοπωλητές ενέργειας.
Τέτοιες «συμβάσεις αγοράς ενέργειας» είναι ολοένα και πιο κοινές, αν και υπάρχει κάποια απογοήτευση μεταξύ των παραγωγών ηλεκτρικής ενέργειας ότι η απορρόφηση δεν ήταν ταχύτερη, σύμφωνα με τον εμπορικό οργανισμό Eurelectric.
Διλήμματα μεταρρύθμισης
Ένα πολιτικά αμφιλεγόμενο αποτέλεσμα φαίνεται να είναι ότι η κρατική υποστήριξη μοιάζει να γίνεται μόνιμο χαρακτηριστικό των αγορών ενέργειας, όπως π.χ. μηχανισμοί για υπογραφή συμβάσεων επί της διαφοράς (contracts for difference) για κάθε kWh ηλεκτρικής ενέργειας που θα παράγεται και θα διοχετεύεται στο δίκτυο και θα καταβάλλεται για διάρκεια ίση με εκείνη της ωφέλιμης ζωής των σταθμών.
Η μεταβαλλόμενη δυναμική της αγοράς ενέργειας έχει ήδη οδηγήσει σε ορισμένες -κατά καιρούς βασανιστικές- ρυθμιστικές προσπάθειες, ωστόσο πιο ριζοσπαστικές ιδέες όπως ο διαχωρισμός των αγορών συχνά εμποδίζονται από την πολυπλοκότητα και τις εσωτερικές διαμάχες στους κόλπους της αγοράς ενέργειας.
Πάντως όλα δείχνουν πως το γεγονός ότι οι αρνητικές τιμές αυξάνονται γρήγορα, σημαίνει ότι το βουνό της χαρτούρας που θα απαιτηθεί για τη μεταρρύθμιση της ενεργειακής αγοράς θα αυξηθεί περαιτέρω.