Τα ενεργειακά τείχη που έχουν υψωθεί στη Κεντρική Ευρώπη και τα τεχνάσματα που φράζουν τις διασυνδέσεις με τις ανατολικοευρωπαϊκές, κόβοντας στην ουσία την ήπειρο στη μέση και προκαλώντας αποκλίσεις τιμών στο ρεύμα μεταξύ γειτονικών κρατών, την ίδια ώρα, μέχρι και… 1.440%, αναδεικνύει η επιστολή Μητσοτάκη στην Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν.
"Ειμαστε σε επαφη με τα κράτη - μέλη, παρακολουθουμε στενά την κατάσταση, θα αναλύσουμε την επιστολή Μητσοτάκη και η απάντηση της Κομισιόν θα έρθει «εν ευθέτω χρόνω" , δήλωσε από την πλευρά του ο εκπρόσωπος, αρμόδιος για θέματα Ενέργειας, Τιμ Μακ Φάι.
Στην πράξη, με την επιστολή του ο Ελληνας πρωθυπουργός, εμμέσως πλην σαφώς, «φωτογραφίζει» το μοντέλο λειτουργίας των χρηματιστηρίων της Κεντρικής Ευρώπης, που έχει αναδείξει το Euro2day.gr, και το οποίο, μέσω αλγόριθμων, επιτρέπει να μειώνεται η μεταφορική ικανότητα των διασυνοριακών διασυνδέσεων, προκαλώντας μια μόνιμη «αποσύζευξη» με την Ανατολική και στέλνοντας στα Βαλκάνια τον λογαριασμό της κάλυψης των αναγκών της Ουκρανίας.
Σε μηδαμινές αποστάσεις χιλιομέτρων στα σύνορα μεταξύ δύο κρατών, το ίδιο ακριβώς προϊόν φτάνει να πωλείται με διαφορές πάνω από 100 ευρώ η μεγαβατώρα, φτάνοντας τα 500, 600 ευρώ ή και περισσότερο.
Αποκορύφωμα, το περιστατικό στο οποίο αναφέρεται ο πρωθυπουργός, όταν το καλοκαίρι η τιμή στο χρηματιστήριο ενέργειας της Ουγγαρίας έφτασε τα 940 ευρώ η μεγαβατώρα, αλλά την ίδια ώρα στη γειτονική Αυστρία βρισκόταν στα 61 ευρώ. Το ίδιο προϊόν πωλούνταν την ίδια ακριβώς στιγμή στη γειτονική χώρα σε 15πλάσια τιμή, κι όλα αυτά σε καθεστώς ενιαίας αγοράς.
Μονομερώς το βάρος στην Αν. Ευρώπη
Στο παράλογο σκηνικό που περιγράφεται στην επιστολή έχει τη σημασία του ότι αναδεικνύεται το γεγονός ότι η λέξη-κλειδί για όλα τα παραπάνω είναι η Ουκρανία. Δεν πρόκειται για κάποια μεμονωμένα περιστατικά που παρατηρήθηκαν στη Βουλγαρία, τη Ρουμανία, την Ουγγαρία, την Κροατία και άλλες χώρες της Αν. Ευρώπης, συμπεριλαμβανομένης της Ελλάδας, και τα οποία οφείλονταν απλά και μόνο στη συγκυρία της υψηλής ζήτησης λόγω καύσωνα. Αποκτούν συστημικά χαρακτηριστικά και συνδέονται, όπως γράφει ο Κυρ. Μητσοτάκης, με το πρόσθετο βάρος που σηκώνει μονομερώς η περιοχή μας, για να καλύψει το αυξανόμενο ενεργειακό έλλειμμα της Ουκρανίας που απορροφά τεράστιες ποσότητες, μετά τις καταστροφές από τα ρωσικά πλήγματα στις ενεργειακές της υποδομές.
«Το σοκ αυτό δεν επηρέασε ισομερώς όλα τα κράτη-μέλη. Η περιοχή που εκτείνεται από την Τσεχία έως την Ελλάδα έχει συνήθως παρόμοιες τιμές ηλεκτρικής ενέργειας. Στις αρχές του 2024, οι διαφορές στη μέση μηνιαία τιμή μεταξύ των χωρών αυτής της περιοχής ανέρχονταν σε λίγα ευρώ μόνο. Αυτό το καλοκαίρι ωστόσο οι αποκλίσεις διευρύνθηκαν», αναφέρει ο κ. Μητσοτάκης.
Στην ουσία, περιγράφει τον τρόπο λειτουργίας των χρηματιστηρίων της Κ. Ευρώπης, που εμποδίζουν τις ενεργειακές ροές, αγνοώντας τον βασικό κανόνα των αγορών ότι το ρεύμα κατευθύνεται εκεί όπου υπάρχει ανάγκη, με αποτέλεσμα να απομένει μόνο ο διάδρομος Ελλάδας - Βουλγαρίας - Ρουμανίας για να ικανοποιεί τις αυξημένες ανάγκες του Κιέβου.
«Σε βάθος αρκετών εβδομάδων, αυτές οι διαφορές αθροίζονται. Η διαφορά μερικών ευρώ έγινε διαφορά σχεδόν 100 ευρώ κατά τη διάρκεια του Ιουλίου. Τον Αύγουστο, η διαφορά μεταξύ του ακριβότερου και του φθηνότερου κράτους-μέλους της ΕΕ στην περιοχή αυτή ήταν 45 ευρώ. Αν πολλαπλασιαστεί με την ποσότητα της ηλεκτρικής ενέργειας που καταναλώνεται, αυτό είναι ένα πρωτοφανές επιπρόσθετο κόστος. Και υπονομεύει το πνεύμα και τον σκοπό της εσωτερικής αγοράς», σημειώνει ο πρωθυπουργός.
Στη πραγματικότητα, αυτό που ανησυχεί την κυβέρνηση, καθώς και εκείνες των γειτονικών χωρών, γι’ αυτό άλλωστε και το κοινό μέτωπο που έχουν δημιουργήσει Ελλάδα-Βουλγαρία και Ρουμανία, είναι ο κίνδυνος, το πρόβλημα να αποκτήσει συστημικά χαρακτηριστικά. Τα σήματα ότι οι παράλογες τιμές στα χρηματιστήρια ενέργειας της Αν. Ευρώπης αποκτούν ένα μόνιμο χαρακτήρα, είναι πολλά. Στις πρώτες δέκα μέρες του Σεπτεμβρίου, και ενώ έχει εκλείψει ο παράγοντας του καύσωνα, τα χρηματιστήρια της Αν. Ευρώπης συνεχίζουν να βρίσκονται σε μόνιμη απόκλιση πολλών εκατοντάδων ευρώ από εκείνα της Κεντρικής.
Το «μαύρο κουτί» των αγορών
Ο φόβος είναι ότι τα Βαλκάνια θα συνεχίσουν να πληρώνουν τον «λογαριασμό» της Ουκρανίας, ειδικά όταν το σύστημα είναι τόσο πολύπλοκο και αδιαφανές, ώστε είναι σχεδόν αδύνατο να κατανοήσει κανείς τι ακριβώς επηρεάζει τις τιμές σε κάθε δεδομένη στιγμή. «Έχουμε δημιουργήσει ένα ακατανόητο "μαύρο κουτί", ακόμη και για τους ειδικούς. Και δεν μπορούμε να εξηγήσουμε πειστικά στους πολίτες μας γιατί η τιμή που πληρώνουν αυξάνεται τόσο ξαφνικά. Αυτό είναι, σε πολιτικό επίπεδο, απαράδεκτο», αναφέρει χαρακτηριστικά ο πρωθυπουργός.
Στο παιχνίδι και η Κ. Ευρώπη
Στην ουσία ο πρωθυπουργός ζητά περισσότερη κοινοτική αλληλεγγύη, υπονοώντας εμμέσως πλην σαφώς την ανάγκη να συμμετέχουν πιο ενεργά στην κάλυψη των αυξανόμενων ενεργειακών αναγκών της Ουκρανίας οι χώρες της Κεντρικής και Δυτικής Ευρώπης, που παρότι έχουν πολύ ισχυρότερες αγορές, περισσότερες και μεγαλύτερες διασυνοριακές διασυνδέσεις, εντούτοις αναλογικά στέλνουν λιγοστές ποσότητες στο Κίεβο σε σχέση με τα Βαλκάνια.
«Χωρίς επαρκείς μεταφορές ηλεκτρικής ενέργειας εντός της ΕΕ, ο αντίκτυπος των εξαγωγών ηλεκτρικής ενέργειας προς την Ουκρανία γίνεται αισθητός μόνο σε ορισμένες χώρες», όπως σημειώνει ο κ. Μητσοτάκης, κάνοντας έμμεση αναφορά και στην πρόθεση της κυβέρνησης να ζητήσει ευελιξία από τη σχετική κοινοτική Οδηγία για την εφαρμογή ενός μηχανισμού παρέμβασης (clawback mechanism) κατά των υψηλών αποκλίσεων στις τιμές. «Ο νέος σχεδιασμός της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας προσφέρει ορισμένες επιλογές για την αντιμετώπιση μιας παρατεταμένης κρίσης που αυξάνει τις τιμές. Η Ελλάδα θα διερευνήσει αυτές τις επιλογές, με στόχο την ανάκτηση των ουρανοκατέβατων κερδών από τους παραγωγούς και την προστασία των καταναλωτών κατά τη διάρκεια αυτού του σοκ», όπως αναφέρει.
Οι τιμές διαμορφώνονται χιλιάδες χιλιόμετρα μακριά
Σε ένα άλλο θέμα που αφορά την αδυναμία ελέγχου των τιμών σε μια χώρα, όταν αυτές διαμορφώνονται με βάση γεγονότα εκατοντάδες ή και χιλιάδες χιλιόμετρα μακριά, μιλά για την ανάγκη μεγαλύτερης ρυθμιστικής εποπτείας σε ευρωπαϊκό επίπεδο, αφού καμία εθνική αρχή δεν μπορεί να κάνει από μόνη της τη δουλειά. «Χρειαζόμαστε μια ρυθμιστική αρχή για την ηλεκτρική ενέργεια σε επίπεδο ΕΕ, που να μπορεί να εξετάζει ταυτόχρονα πολλαπλές αγορές και να διαβεβαιώνει τους καταναλωτές ότι δεν υπάρχουν αθέμιτες πρακτικές», όπως λέει.
Σχολιάζει δε και τις συχνές αναταράξεις σε μια ευρύτερη περιοχή, από τις προγραμματισμένες διακοπές λειτουργίας κρίσιμων ενεργειακών υποδομών (π.χ. Κοζλοντούι), οι οποίες φτάνουν να επηρεάζουν όχι μόνο την τροφοδοσία της Βουλγαρίας αλλά ολόκληρης της Αν. Ευρώπης, μιλώντας για την ανάγκη συντονισμού σε περιφερειακό επίπεδο.
«Είναι ιδιαίτερα σημαντικό να διασφαλιστεί ότι οι αποφάσεις σε επίπεδο χώρας (π.χ. μια προγραμματισμένη διακοπή λειτουργίας) λαμβάνονται με γνώμονα την ευρύτερη περιφερειακή δυναμική, ώστε να αποφευχθούν περιπτώσεις όπου ένα τέτοιο γεγονός προκαλεί αλυσιδωτές επιπτώσεις σε πολύ ευρύτερο χώρο από ό,τι αναμενόταν. Χρειαζόμαστε ένα σύστημα που να επιτρέπει μεγαλύτερη συμβολή της ΕΕ στις αποφάσεις μιας χώρας», όπως επισημαίνει.