Η μέγιστη τιμή ρεύματος σήμερα το βράδυ στο ελληνικό χρηματιστήριο πρόκειται να «απογειωθεί» στα 759 ευρώ η μεγαβατώρα, δέκα φορές πάνω από την ελάχιστη το μεσημέρι, παραπέμποντας στις μαύρες μέρες της ενεργειακής κρίσης.
Απόρροια της τεράστιας ζήτησης από τους βόρειους γείτονες, οι εξαγωγές από Ελλάδα προς Βουλγαρία, μεταξύ 8 και 9 το βράδυ, θα ξεπεράσουν τα 900 μεγαβάτ, πρωτόγνωρα επίπεδα, όπως και τα μπινταρίσματα από εμπόρους που εκμεταλλεύονται τη διαφορά του κόστους, αποκομίζοντας σημαντικά οφέλη. Δεν είναι αποτέλεσμα καταχρηστικών συμπεριφορών ή αθέμιτης κερδοσκοπίας, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν δημιουργούνται ευκαιριακά κέρδη από αυτόν τον «ιό» που έχει εξαπλωθεί από την Ουκρανία μέχρι την Ελλάδα.
Αυτό το πρωτοφανές μοτίβο, η ακόρεστη δίψα για ενέργεια στη γειτονιά μας, τα ουρανοκατέβατα κέρδη, όπως τα αποκάλεσε ο πρωθυπουργός και η πανευρωπαϊκή στρέβλωση, αναδεικνύουν ακριβώς τις δομικές αδυναμίες του μοντέλου της ευρωπαϊκής αγοράς ενέργειας. Το ντόμινο με τη μείωση ροών από Τσεχία, Κροατία και Σερβία προς την Ουγγαρία, το ενεργειακό έλλειμμα της τελευταίας που «μόλυνε» τη Ρουμανία και τις γύρω χώρες, και που χτυπάει εδώ και εβδομάδες την Ελλάδα, δείχνει το πόσο ευάλωτη είναι η ενιαία αγορά.
Από το decoupling του Βορρά στο βαλκανικό χάος
Ακριβώς όπως συνέβη με το μεγαλύτερο decoupling τέλη Ιουνίου στο γαλλο-γερμανικό χρηματιστήριο Epex- Spot, όταν ένα σφάλμα στα πληροφοριακά συστήματα «τρέλανε» τις τιμές στις ενεργειακές αγορές του Βορρά, αφού καμία χώρα δεν μπορούσε να κάνει εισαγωγές ή εξαγωγές, έτσι ακριβώς και τώρα, η αναταραχή στη ΝΑ Ευρώπη δείχνει πόσο εύκολα μπορεί να γίνει το βραχυκύκλωμα.
Τότε, η αδυναμία του αλγόριθμου να εκκαθαρίσει τις αγορές είχε ως αποτέλεσμα η τιμή χονδρικής στη Γερμανία που είχε έλλειμμα και χρειαζόταν εισαγωγές, να εκτιναχθεί στα 500 ευρώ/MWh, όταν της Γαλλίας που είχε πλεόνασμα κατέρρευσε στα... 2,96 ευρώ, γεγονός που ανέδειξε, όπως γράφει ο αρθρογράφος του Bloomberg, Javier Blas, το χάος και ότι το απαρχαιωμένο σχέδιο εκτάκτου ανάγκης δεν μπορεί να αντιμετωπίσει τις διασυνοριακές ροές της σύγχρονης αγοράς και τις προμήθειες ηλεκτρικής ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές. Το domino effect του Ιουνίου είχε ως αποτέλεσμα να χαθούν 300 εκατ. ευρώ μέσα σε μια μέρα και να αποκαλυφθεί πόσο ευάλωτο είναι το ευρωπαϊκό μοντέλο.
Τώρα, αυτά που συμβαίνουν εδώ και μερικές εβδομάδες στην Αν. Ευρώπη αναδεικνύουν ότι «η σύζευξη των αγορών δεν λειτουργεί ικανοποιητικά, ότι δεν μπορούμε να κάνουμε λόγο για μία ενιαία αγορά, όταν το ίδιο αγαθό, εν προκειμένω η ηλεκτρική ενέργεια, πωλείται με τεράστια απόκλιση μεταξύ κρατών-μελών», όπως είπε χθες από την άτυπη Σύνοδο υπ. Ενέργειας στη Βουδαπέστη, η υφυπ. Ενέργειας Αλ. Σδούκου.
Στην ουσία, όπως και το decoupling στο Epex-Spot αποτέλεσε πλήγμα στην αξιοπιστία των ενεργειακών χρηματιστηρίων, έτσι και ο τωρινός «καύσωνας» τιμών στην Κεντρική και Αν. Ευρώπη δείχνει πόσο πιο ανθεκτική θα έπρεπε να είναι η ευρωπαϊκή αγορά.
Οι αδυναμίες φαίνονται στην πρώτη σημαντική δοκιμασία, από μια βλάβη σε πυρηνικό σταθμό του Κοζλοντούι, μέχρι μια καθιερωμένη συντήρηση στις γραμμές μεταφοράς της Ρουμανίας, πόσο εύκολα το ένα πρόβλημα δημιουργεί το επόμενο, παίρνει «φωτιά» μια ολόκληρη περιοχή και μια τοπική κρίση μπορεί να μετακυλιστεί από τον Βορρά στο Νότο. Κατά κανόνα, όπως λέει στέλεχος με μακρά πείρα στην αγορά, οι ροές ενέργειας τα καλοκαίρια είναι από τον Βορρά προς το Νότο, λόγω του καύσωνα που έχει η Ελλάδα, όχι το αντίστροφο.
Δείχνει όμως όλη αυτή η ασυμμετρία και κάτι ίσως ακόμη πιο σημαντικό. Το πώς τα ρωσικά πλήγματα στις ενεργειακές υποδομές της Ουκρανίας, μιας χώρας παραδοσιακού εξαγωγέα ρεύματος, την έχουν μετατρέψει σε καθαρό εισαγωγέα, ο οποίος έχει μεγάλες ελλείψεις σε ισχύ και αγοράζει ενέργεια από την Ουγγαρία, η οποία επίσης «ταρακουνιέται». Και όλα αυτά συμβαίνουν λίγες μόλις εβδομάδες ύστερα από ένα μπλακ άουτ στην ηλεκτρική διασύνδεση Μαυροβουνίου - Αλβανίας, που είχε πυροδοτήσει ντόμινο περικοπών στα Δυτικά Βαλκάνια.
Δεν έχει σχεδιαστεί για ακραίες συνθήκες
Τα τόσα πολλά περιστατικά μέσα σε τόσο σύντομο διάστημα, ενός μόνο μηνός, δείχνουν ότι κάτι δεν πάει καλά με το ευρωπαϊκό μοντέλο, ότι δεν έχει σχεδιαστεί για να ανταποκρίνεται σε ασύμμετρες «απειλές», σε ιστορικά ρεκόρ καλοκαιρινής ζήτησης, όπως τα τωρινά. Δεν μπορεί να αντέξει έναν παρατεταμένο καύσωνα, μαζί με άπνοια στα αιολικά της Ρουμανίας, που έχουν ως συνέπεια η ζήτηση στη γείτονα να έχει φτάσει τα 8,3 GW, δηλαδή να βρίσκεται κοντά στη μέγιστη χειμερινή αιχμή των 8,8 GW και η χώρα να ψάχνει εναγωνίως για ενέργεια, την οποία προμηθεύεται από την Ελλάδα, μέσω Βουλγαρίας.
Αυτό που εξήγησαν και χθες στη ΡΑΑΕΥ τα στελέχη των εταιρειών παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας που κλήθηκαν σε ακρόαση στο πλαίσιο της εν εξελίξει έρευνας για τις ακραίες ενδοημερήσιες αποκλίσεις στο χρηματιστήριο ενέργειας, είναι ότι οι εντολές των 500, 600 και 700 ευρώ/MWh, που βλέπουμε τις τελευταίες ημέρες τα βράδια στο χρηματιστήριο ενέργειας (DAM), κινούνται στη βάση της προσφοράς και της ζήτησης. Οχι μόνο στην Ελλάδα αλλά και στις αγορές με τις οποίες είμαστε συζευγμένοι.
Ελληνικές εξαγωγές προς Βουλγαρία με κατάληξη τη Ρουμανία
Στην περίπτωση της Βουλγαρίας, για παράδειγμα, οι εξαγωγές των 900 MW την ώρα, που προβλέπονται για σήμερα το βράδυ, είναι πράγματι ασυνήθιστοι όγκοι, οι οποίοι έχουν μάλλον ως τελικό αποδέκτη την ακόμη πιο ακριβή αγορά της Ρουμανίας. Σήμερα, η μέση τιμή στην Αλβανία είναι 160,69 ευρώ, στη Σερβία 193,74 ευρώ, στην Ελλάδα φτάνει τα 218,77 ευρώ/MWh, στη Βουλγαρία ανεβαίνει στα 227,03 ευρώ και στη Ρουμανία εκτινάσσεται στα 236,46 ευρώ/MWh (πάνω και από τα 230,05 ευρώ της Ουγγαρίας).
Σύμφωνα μάλιστα με όσα μετέφεραν στη ΡΑΕΕΥ στελέχη της αγοράς, είναι τέτοια η «δίψα» για ενέργεια από Βουλγαρία και Ρουμανία και η ζήτηση από traders, ώστε ακόμα και όταν γίνονται προσφορές στην Ελλάδα σε εξαιρετικά υψηλές τιμές που κανονικά δεν θα εκκαθαρίζονταν, λόγω έλλειψης αγοραστών, τελικά, εκκαθαρίζονται.
Στην ουσία όμως, έτσι δουλεύει το μοντέλο του market coupling. Σε συνθήκες ακραίας ζήτησης, διαμορφώνονται ακραίες τιμές. Η αγορά λαμβάνει τα σήματα, ανταποκρίνεται στην ανελαστική ζήτηση για αυξημένη ενέργεια και αμείβεται γι' αυτό, όπως στην προκειμένη περίπτωση. Το γεγονός ότι το ίδιο ακριβώς προϊόν, δηλαδή μια μεγαβατώρα ηλεκτρικής ενέργειας, πωλείται με τόσο μεγάλη απόκλιση από χώρα σε χώρα, μπορεί πράγματι να προκαλεί προβληματισμό για το τι είδους ενιαία αγορά είναι αυτή, αν ωστόσο δεν γίνουν διορθώσεις στο μοντέλο, τίποτα δεν θα αλλάξει στη λειτουργία της.
Στη πράξη, μιλάμε για πρωτόγνωρα φαινόμενα και για αγορές που διψούν για όγκους ηλεκτρικής ενέργειας, που κάνουν ιστορικά ρεκόρ, όταν το εγχώρια συστήματα δεν είναι δομημένα για να καλύπτουν τέτοιες ανάγκες. Ακόμη και να περάσει ο καύσωνας και παρέλθει το πρόβλημα, αν τα παθήματα δεν γίνουν μαθήματα σε ευρωπαϊκό επίπεδο, με την πρώτη εκδήλωση νέας ανισορροπίας, θα το ξαναβρούμε μπροστά μας.