Ως «fake news» ή «ένα τεράστιο βήμα προς τα πίσω, προς τον Εργασιακό Μεσαίωνα», η 6ήμερη εργασία έκανε «πρεμιέρα» στην Ελλάδα την 1η Ιουλίου, προκαλώντας έντονες αντιδράσεις σε παγκόσμιο επίπεδο.
Από την ΕΕ, την Τουρκία έως την Αμερική, το μέτρο που θεσμοθετήθηκε το περασμένο καλοκαίρι και ξεκίνησε να εφαρμόζεται από την προηγούμενη βδομάδα έφερε τη χώρα μας στο διεθνές προσκήνιο, προκαλώντας ακόμη και τον χλευασμό διάσημων και μη youtubers και influencers!
Όλα σχεδόν τα ξένα ειδησεογραφικά δίκτυα ασχολήθηκαν με το θέμα, επισημαίνοντας στην πλειονότητά τους πως μια χώρα που, σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία της Eurostat, έχει τη μεγαλύτερη μέση εβδομάδα εργασίας -οι Έλληνες εργαζόμενοι περνούσαν κατά μέσο όρο 39,8 ώρες στη δουλειά τους, σε σύγκριση με τις 36,1, που είναι ο μέσος όρος της ΕΕ- και ταυτόχρονα παρουσιάζει τη χαμηλότερη παραγωγικότητα ανά ώρα εργασίας -30% χαμηλότερη από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο- προχωρά σε ένα τέτοιο μέτρο.
Εκφράζουν αμφιβολίες για την αποτελεσματικότητά του, επισημαίνοντας βέβαια τη σημαντική έλλειψη προσωπικού και την ανάγκη κάλυψης συγκεκριμένων θέσεων από άτομα με εργασιακή εμπειρία. Για να καταλήξουν ότι πρόκειται για ένα μέτρο που έρχεται σε αντίθεση με τη γενική τάση μείωσης του εβδομαδιαίου χρόνου εργασίας και την εφαρμογή της 4ήμερης εργασίας, ως μέσο αύξησης της παραγωγικότητας. Που σε κάθε περίπτωση, είναι και το ζητούμενο.
Έτσι, για κάποιους η Ελλάδα έγινε ξαφνικά παράδειγμα προς αποφυγή, ενώ δεν είναι λίγοι αυτοί που κάνουν λόγο για διεθνή διασυρμό για τη χώρα μας. New York Times, Handelsblatt, Guardian, BBC, Washington Post και CNBC ασχολήθηκαν με το μέτρο, αφήνοντας να εννοηθεί ότι πρόκειται για απόφαση… μνημονιακής έμπνευσης.
Η κυβερνητική θέση
Την ώρα βέβαια που πληθαίνουν εντός και εκτός Ελλάδας οι φωνές αποδοκιμασίας του μέτρου, η κυβέρνηση δια στόματος της νέας υπουργού Εργασίας Νίκης Κεραμέως κάνει λόγο για fake news, υποστηρίζοντας ότι «δεν υπάρχει 6ήμερη εργασία». Εννοεί βέβαια ότι δεν θεσμοθετήθηκε μαζικά και για όλους η αύξηση του χρόνου εργασίας και ότι πρόκειται για ένα έκτακτο μέτρο.
Σύμφωνα με την κ. Κεραμέως, δεν αλλάζει ο κανόνας της πενθήμερης εργασίας, απλώς δίνεται κατ’ εξαίρεση η δυνατότητα, σε πολύ συγκεκριμένες περιπτώσεις, για μία ημέρα έκτακτης εργασίας. Μάλιστα, η Ελληνίδα υπουργός σημειώνει ότι παραμένει σε ισχύ η δυνατότητα και για τετραήμερη εργασία, που έχει θεσπιστεί, καθώς και για άλλες ευέλικτες -για τους εργαζόμενους- μορφές εργασίας.
«Με τον πρόσφατο νόμο, προβλέπεται αναγκαστικά και η ημερήσια ανάπαυση και η υποχρεωτική εβδομαδιαία ανάπαυση και πόσες ώρες συνολικά μπορεί να εργαστεί ο εργαζόμενος σε περίοδο αναφοράς τεσσάρων μηνών. Άρα, όλες οι δικλίδες ασφαλείας είναι εκεί», επεσήμανε στην πρώτη της τηλεοπτική συνέντευξη (στην ΕΡΤ) η κ. Κεραμέως και συμπλήρωσε ότι στις περισσότερες χώρες της Ευρώπης «υπάρχει η δυνατότητα για έκτακτη μέρα εργασίας. Επομένως, η Ελλάδα δεν κάνει εδώ κάτι διαφορετικό και πόσω μάλλον έχει ήδη προσαρμοστεί και σε ένα πιο ευέλικτο σχήμα, αν θέλετε».
Σύμφωνα πάντως με τα συνδικάτα και τα κόμματα της αντιπολίτευσης, η μεταρρύθμιση τελικά θα οδηγήσει στον θάνατο της πενθήμερης εβδομάδας εργασίας, όχι μόνο επειδή δίνει τη δυνατότητα στους εργοδότες να επιβάλλουν όποτε το επιθυμούν την έκτη ημέρα εργασίας, αλλά και επειδή «η μεταρρύθμιση υπονομεύει τη νομική προστασία και καταργεί καθιερωμένα δικαιώματα των εργαζομένων στο όνομα της ευελιξίας».
Τι προβλέπει
Ας δούμε λοιπόν, με βάση και τις αναλύσεις και τις τοποθετήσεις των ειδικών, τι ακριβώς προβλέπει ο νόμος και πού κρύβονται οι παγίδες.
Την έκτη ημέρα απασχόλησης όσων εργάζονται με πενθήμερο σύστημα εργασίας εισήγαγε στη χώρα μας ο τελευταίος εργασιακός νόμος Ν. 5053/2023, που έμεινε γνωστός ως νόμος Γεωργιάδη. Κυρίως λόγω των τεχνικών προβλημάτων ως προς τις υποχρεώσεις των εργοδοτών και τις δηλώσεις στο πληροφοριακό σύστημα Εργάνη, ξεκίνησε την εφαρμογή της την 1η Ιουλίου 2024.
Τα σχετικά άρθρα ξεκαθαρίζουν με σαφήνεια ότι η δυνατότητα επιβολής από τον εργοδότη 6ης ημέρας απασχόλησης αφορά επιχειρήσεις που εκ της φύσεώς τους είναι συνεχούς λειτουργίας, λειτουργούν δηλαδή 24 ώρες την ημέρα, 7 ημέρες την εβδομάδα, με σύστημα εναλλασσόμενων βαρδιών (άρθρο 25). Μπορεί να εφαρμοστεί βέβαια και σε επιχειρήσεις που δεν είναι από τη φύση τους συνεχούς λειτουργίας, αλλά είναι δυνατόν να λειτουργούν κατά τις ημέρες Δευτέρα έως και Σάββατο, επί 24 ώρες, όταν αντιμετωπίζουν «εξαιρετική και απρόβλεπτη αύξηση του φόρτου εργασίας» (άρθρο 26).
Εδώ, σύμφωνα με τους ειδικούς, βρίσκεται και η πρώτη παγίδα κυρίως ως προς τη σωστή ερμηνεία των διατάξεων. Και αυτό γιατί ο νόμος απαιτεί η προσφυγή στην εξαήμερη απασχόληση να συνδέεται με εξαιρετικές περιπτώσεις, κατά τις οποίες η επιχείρηση παρουσιάζει απρόβλεπτα ιδιαίτερα αυξημένο φόρτο εργασίας μόνον όσον αφορά στις επιχειρήσεις του άρθρου 26. Συνεπώς, στις επιχειρήσεις συνεχούς λειτουργίας 24/7 δεν είναι ξεκάθαρο εάν θα πρέπει να εφαρμοστεί μόνο εάν συντρέχουν έκτακτες προϋποθέσεις ή όχι.
Επίσης, και στις δύο περιπτώσεις, θα πρέπει να ξεκαθαριστεί εάν η δυνατότητα για απασχόληση την έκτη ημέρα πρέπει να προβλέπεται στη σύμβαση εργασίας και κυρίως εάν μπορεί ο εργαζόμενος να αρνηθεί την εργασία του σε περίπτωση που ο εργοδότης ανακοινώσει την υποχρέωση 6ήμερης εργασίας.
Σύμφωνα με τον γνωστό εργατολόγο - δικηγόρο Γιάννη Καρούζο, οι εργαζόμενοι κατ’ αρχήν υποχρεούνται να παράσχουν εργασία συμμορφούμενοι με τις οδηγίες του εργοδότη τους, ο οποίος ασκεί το διευθυντικό του δικαίωμα. Στο ερώτημα λοιπόν, εάν η μονομερής επιβολή της απασχόλησης την έκτη ημέρα είναι επιτρεπτή κατ’ ενάσκηση του διευθυντικού δικαιώματος του εργοδότη, η απάντηση, σύμφωνα με τον κ. Καρούζο, θα πρέπει να δοθεί σύμφωνα με το άρθ. 659 ΑΚ (ορ. στη συνέχεια), το οποίο έχει εφαρμογή και για την υπερωριακή απασχόληση. «Αν υπάρχει επείγουσα ανάγκη, με τους περιορισμούς του άρθ. 659, είναι υποχρεωτική για τους μισθωτούς, εφόσον βέβαια ο εργοδότης τηρεί τους όρους του νόμου», επισημαίνει.
Ακόμη και η μη πρόβλεψη της 6ήμερης εργασίας στη σύμβαση δεν μπορεί, σύμφωνα με τον γνωστό δικηγόρο, να αποκλείσει την εφαρμογή του νέου νόμου, με την ίδια έννοια που η μη πρόβλεψη σε ατομική σύμβαση εργασίας της ανάγκης ορισμένες φορές ο εργαζόμενος να εργαστεί υπερωριακά δεν μπορεί να αποκλείσει τη δυνατότητα του εργοδότη να απαιτήσει αυτό από τον μισθωτό.
Σύμφωνα πάντως με τον κ. Καρούζο, αν και ο νόμος δεν φαίνεται να χορηγεί δικαίωμα άρνησης στους εργαζομένους σε περίπτωση που κληθούν από τον εργοδότη τους να εργαστούν και έκτη ημέρα, κατά παρέκκλιση του πενθήμερου συστήματος εργασίας, πρέπει να ξεκαθαριστεί ότι οι διατάξεις καθιστούν την απασχόληση την έκτη ημέρα νόμιμη και άρα υποχρεωτική για τους εργαζόμενους, υπό μία συγκεκριμένη προϋπόθεση: ότι η αξίωση του εργοδότη για απασχόληση την έκτη ημέρα συνδέεται, πρώτον, με τη συνδρομή εξαιρετικών συνθηκών («Κατ’ εξαίρεση απασχόληση την έκτη ημέρα») και δεύτερον, με την καταχώριση αυτής στο Πληροφοριακό Σύστημα ΕΡΓΑΝΗ ΙΙ πριν από την ανάληψη υπηρεσίας από τον εργαζόμενο.
Και τι σημαίνει αυτό; Ότι ο εργαζόμενος δεν μπορεί να αρνηθεί σε καμία περίπτωση την 6ήμερη εργασία, υπό τις παραπάνω προϋποθέσεις.
Σύμφωνα με τους ειδικούς αλλά και στελέχη του υπουργείου Εργασίας, η μόνη δυνατότητα των εργαζομένων να αρνηθούν απασχόληση την έκτη ημέρα μπορεί να αναζητηθεί στο άρθρο 659 ΑΚ, σύμφωνα με το οποίο, «Αν παρουσιαστεί ανάγκη για εργασία πέρα από τη συμφωνημένη ή τη συνηθισμένη, ο εργαζόμενος έχει υποχρέωση να την παράσχει, αν είναι σε θέση να το κάνει και η άρνησή του θα ήταν αντίθετη με την καλή πίστη». Στην πράξη, αυτό σημαίνει ότι ο εργαζόμενος μπορεί να αρνηθεί την εργασία κατά την 6η ημέρα, λόγω σωματικής αδυναμίας εξαιτίας ασθένειας καθώς η άρνησή του δεν είναι αντίθετη στην καλή πίστη.
Να σημειωθεί εδώ ότι σύμφωνα με την επιχειρηματολογία που είχε αναπτυχθεί από το κυβερνητικό επιτελείο και την τότε ηγεσία του υπουργείου Εργασίας, όταν ψηφίστηκε το περσινό καλοκαίρι ο νόμος με τη συγκεκριμένη διάταξη, θεσμοθετήθηκε για πρώτη φορά η νόμιμη απασχόληση κατά την 6η ημέρα της εβδομάδας σε εργαζόμενους με πενθήμερο σύστημα εργασίας. Στην πράξη, υποστήριζαν, η 6ήμερη εργασία υπήρχε, ήταν όμως σε όλες τις περιπτώσεις παράνομη και οι επιχειρήσεις απειλούνταν με διοικητικές και ποινικές κυρώσεις. Στον δε εργαζόμενο προβλεπόταν αποζημίωση ίση με το καταβαλλόμενο ημερομίσθιο προσαυξημένο κατά 30%.
Έτσι, πλέον, ο εργοδότης μπορεί να απαιτήσει υπό προϋποθέσεις την απασχόληση του εργαζόμενου και την έκτη ημέρα της εβδομάδας χωρίς να απειλούνται ποινικές ή διοικητικές κυρώσεις. Καταβάλλεται, δε, στον εργαζόμενο το ημερομίσθιο της 6ης ημέρας, προσαυξημένο κατά 40%. Εάν η 6η ημέρα συμπίπτει με αργία ή είναι κατά την Κυριακή, το ημερομίσθιο προσαυξάνεται κατά 115% (40% για την 6ήμερη και 75% για την αργία).
Οι επιχειρήσεις, προκειμένου να κάνουν χρήση της έκτης μέρας της εβδομάδας, πρέπει να δηλώσουν αρχικά και υπευθύνως στο Π.Σ. ΕΡΓΑΝΗ ΙΙ ότι ανήκουν στη συγκεκριμένη κατηγορία επιχειρήσεων.
Η απασχόληση των εργαζομένων κατά την πρόσθετη ημέρα δεν δύναται να υπερβαίνει τις 8 ώρες, ενώ δεν επιτρέπεται η πραγματοποίηση υπερεργασίας και υπερωριακής απασχόλησης από τον εργαζόμενο.
Οι εργοδότες υποχρεούνται να καταχωρίζουν τα στοιχεία των χρονικών ορίων εργασίας των εργαζομένων τους που θα απασχοληθούν κατά την έκτη ημέρα, στη δήλωση οργάνωσης του χρόνου εργασίας, πριν από την ανάληψη υπηρεσίας από τους εργαζόμενους.
Ειδικά οι εργοδότες επιχειρήσεων ή εκμεταλλεύσεων που δεν είναι από τη φύση τους συνεχούς λειτουργίας, αλλά είναι δυνατόν να λειτουργούν κατά τις ημέρες Δευτέρα έως και Σάββατο, επί 24 ώρες, με σύστημα εναλλασσόμενων βαρδιών και στις οποίες οι εργαζόμενοι απασχολούνται σε πενθήμερη εβδομαδιαία εργασία, προκειμένου, σε εξαιρετικές περιπτώσεις, κατά τις οποίες η επιχείρηση παρουσιάζει απρόβλεπτα ιδιαίτερα αυξημένο φόρτο εργασίας, να κάνουν χρήση της έκτης ημέρας της εβδομάδας, πρέπει:
- Να έχουν δηλώσει αρχικά και υπευθύνως στο Π.Σ. ΕΡΓΑΝΗ ΙΙ ότι ανήκουν στη συγκεκριμένη κατηγορία επιχειρήσεων.
- Να δηλώνουν, κάθε φορά που επιθυμούν να κάνουν χρήση της 6ης ημέρας, εκ των προτέρων και σε κάθε περίπτωση πριν από την ανάληψη υπηρεσίας από τους εργαζόμενους, στο Π.Σ. ΕΡΓΑΝΗ ΙΙ, ότι η επιχείρηση ή εκμετάλλευση παρουσιάζει ιδιαίτερα αυξημένο φόρτο εργασίας, κατά μια συγκεκριμένη περίοδο. Η ειδική συνθήκη του απρόβλεπτα ιδιαίτερα αυξημένου φόρτου εργασίας υπόκειται σε έλεγχο της αρμόδιας υπηρεσίας της Επιθεώρησης Εργασίας.
Τέλος, να σημειωθεί πως σύμφωνα με το υπουργείο Εργασίας, το μέτρο δεν αφορά και κατά συνέπεια δεν θα εφαρμοστεί σε ΔΕΚΟ, δημόσιο τομέα και τράπεζες, ενώ εξαιρούνται της ρύθμισης ο τουρισμός και ο επισιτισμός.