Αντιμέτωπη με ένα σοβαρό πρόβλημα που είχε παραλείψει όταν τη διετία 2020-2021 καλούσε τους ξένους τεχνολογικούς ομίλους να επενδύσουν σε data centers στην Ελλάδα, βρίσκεται σήμερα η κυβέρνηση.
Ο ηλεκτρικός χώρος της χώρας είναι πεπερασμένος και τα δίκτυα είναι κορεσμένα, όπως δείχνει η εμπειρία των ΑΠΕ. Σε πάρα πολλές περιοχές βρίσκονται στο «κόκκινο», δυσκολεύονται ή και αδυνατούν να σηκώσουν νέα φορτία, ειδικά όταν αφορούν ενεργοβόρες επενδύσεις σε data centers, κοντά στα μεγάλα κέντρα κατανάλωσης όπως η Αττική, την οποία έχουν επιλέξει όσοι δρομολογούν τέτοια έργα.
Κανείς όμως δεν ενημέρωσε τους επενδυτές αυτούς ότι απουσιάζει ένας πανελλαδικός χάρτης με τις περιοχές όπου υπάρχει διαθέσιμος ηλεκτρικός χώρος, ώστε να γνωρίζουν ποιες να προτιμήσουν. Η αδυναμία να ικανοποιηθούν οι ανάγκες όλων όσων δρομολογούν ή βλέπουν στην Ελλάδα ευκαιρίες για data centers, όπως οι αμερικανικές Microsoft, Google, Digital Realty (έχει εξαγοράσει την ελληνική Lamda Helix) και η γαλλική Data4, συνιστά μια σοβαρή απειλή, ικανή να ακυρώσει το ατού της γεωγραφικής μας θέσης ως ενός μελλοντικού data hub στον ψηφιακό κόσμο.
Τα προβλήματα δεν άργησαν να φανούν, οι τριβές και η ενόχληση κάποιων ξένων επενδυτών που πήρε δημόσια διάσταση ήταν η αιτία για την πρόσφατη σύσκεψη υπό τον υπ. Ψηφιακής Διακυβέρνησης Δημήτρη Παπαστεργίου με τις διοικήσεις των ΑΔΜΗΕ και ΔΕΔΔΗΕ, ώστε να απαντηθεί το ερώτημα πώς θα γεφυρωθεί η απόσταση ανάμεσα στη ζήτηση και την προσφορά.
Τώρα, οι Διαχειριστές του ηλεκτρικού συστήματος έχουν αναλάβει να σχεδιάσουν αυτό που θα έπρεπε να υπήρχε εξαρχής. Μια πανελλαδική εικόνα του διαθέσιμου ηλεκτρικού χώρου για data centers, η οποία όμως πιθανότατα θα αφορά περιοχές εκτός Λεκανοπεδίου, σε εκτάσεις της οποίας κατασκευάζονται ήδη ή δρομολογούνται οι πρώτες παρόμοιες επενδύσεις.
Στην προκειμένη περίπτωση αποδεικνύεται ότι με τα κέντρα δεδομένων κάναμε ό,τι και με τις ΑΠΕ. Βάλαμε δηλαδή «το κάρο μπροστά από το άλογο», αφού δεν διευκρινίσαμε εξαρχής στους ενδιαφερόμενους ποιες περιοχές της χώρας είναι κατάλληλες για να σηκώσουν τόσο μεγάλα φορτία.
Ανθρωποι με γνώση της λειτουργίας του ηλεκτρικού συστήματος εξηγούν ότι από μόνη της η δημιουργία ενός ενεργοβόρου data center κοντά σε ένα τεράστιο και εντελώς ασύμμετρο κέντρο κατανάλωσης, όπως η Αττική, που απορροφά το 60% της ηλεκτρικής ενέργειας όλης της χώρας, αλλά είναι συγκεντρωμένο σε μια περιορισμένη γεωγραφική έκταση, δημιουργεί πρόβλημα για τον ηλεκτρικό χώρο.
Αρκεί να σκεφτεί κανείς ότι για να φτάσει στους καταναλωτές η απαιτούμενη ποσότητα ενέργειας που έρχεται από μια Γραμμή Μεταφοράς 400 κιλοβόλτ (kV), απαιτεί πολλά Κέντρα Υπερυψηλής Τάσης (ΚΥΤ), πολλούς υποσταθμούς και γραμμές των 150 kV, υποδομή που ούτως ή άλλως σήμερα λειτουργεί οριακά.
Τα καμπανάκια
Κανονικά το Λεκανοπέδιο χρειάζεται για την ευστάθεια του ηλεκτρικού συστήματος 5 Κέντρα Υπερυψηλής Τάσης (ΚΥΤ), ωστόσο ακόμη και σήμερα συνεχίζει και λειτουργεί με 4, καθώς λείπει από την εξίσωση το ΚΥΤ Αργυρούπολης. Αν και έχει ολοκληρωθεί εδώ και δεκαετίες, εντούτοις ακόμη δεν λειτουργεί για λόγους που, όπως αναφέρει σταθερά στα δεκαετή του προγράμματα ο ΑΔΜΗΕ, «υπεκφεύγουν της σφαίρας επιρροής του διαχειριστή» (δικαστικές εμπλοκές, αρχαιολογία κ.λπ.).
Τα προηγούμενα άλλωστε χρόνια, όσο τα data centers δεν είχαν μπει στη ζωή μας, οι επενδύσεις σε γραμμές γίνονταν με διαφορετικές προβλέψεις για τη ζήτηση. Τώρα τα πάντα χρειάζονται έναν επανασχεδιασμό και το πρόβλημα θα μεγεθυνθεί όταν τα αιτήματα θα αφορούν ακόμη πιο ενεργοβόρα κέντρα δεδομένων, ειδικά σχεδιασμένα για τις ανάγκες της Παραγωγικής Τεχνητής Νοημοσύνης (Generative AI) και όχι, όπως τα περισσότερα από τα σημερινά, με απαιτήσεις σε επίπεδο ψηφιακού νέφους (cloud).
Τα κέντρα δεδομένων, όπως άλλωστε και η μαζική διείσδυση των ΑΠΕ, χτυπούν καμπανάκια για τις αντοχές των δικτύων του ελληνικού συστήματος και για την ανάγκη ο σχεδιασμός των νέων γραμμών, ΚΥΤ και υποσταθμών, να αντιμετωπιστεί με άλλη λογική, έξω από το «business as usual» σενάριο.
Απαλλοτριώσεις εκτάσεων που προορίζονται για δίκτυα και αδειοδοτήσεις με διαδικασίες fast track πρέπει να μπουν άμεσα στη δημόσια συζήτηση, αναφέρουν οι ειδικοί, για την ταχύτερη πρόοδο και υλοποίηση έργων, απολύτως κρίσιμων για το δημόσιο συμφέρον, τον εξηλεκτρισμό της χώρας και την ενεργειακή μετάβαση. Αναδεικνύεται η ανάγκη μιας ριζικής μεταρρύθμισης του ισχύοντος μοντέλου αδειοδοτήσεων, μακριά από την «πεπατημένη», που σημαίνει ακόμη και 10 ή παραπάνω χρόνια για ένα νέο δίκτυο.
Το δείχνει η συνεχής μετάθεση των χρονοδιαγραμμάτων προς τα πίσω, για πολλά μικρά, μεσαία και μεγάλα από τα 80 και πλέον έργα του ΑΔΜΗΕ, τα οποία περιλαμβάνει η τελευταία ανασκόπηση προόδου του δεκαετούς του προγράμματος ανάπτυξης 2025-2034. Αρκετές από τις ημερομηνίες έχουν μετατεθεί για ένα και δύο χρόνια. Τόσο για αποξηλώσεις και αντικατάσταση εξοπλισμού, μέχρι για υποσταθμούς, υπογειοποιήσεις, ενίσχυση συστημάτων 150 KV, νέα ΚΥΤ και μεγάλες διεθνείς διασυνδέσεις, δηλαδή έργα στρατηγικής σημασίας.
Το θέμα φέρεται να έχει συζητηθεί στο επίπεδο του αρμόδιου υπουργείου, το οποίο έχει δεσμευτεί να δει πώς μπορεί να βοηθήσει για να επισπευθούν τα χρονοδιαγράμματα, με τον ΑΔΜΗΕ να έχει προτείνει μεταξύ άλλων ταχύτερες διαδικασίες περιβαλλοντικών αδειοδοτήσεων, γρηγορότερες απαλλοτριώσεις, μεγαλύτερη ευελιξία όπου απαιτείται παραχώρηση δικαιώματος χρήσης αιγιαλού, χερσαίων ή θαλασσίων τμημάτων του.
Το θέμα των καθυστερήσεων εξαιτίας της αδυναμίας του μηχανισμού, των χρονοβόρων γνωμοδοτήσεων από φορείς και των αργόσυρτων διαβουλεύσεων με τοπικές κοινωνίες, είναι πανευρωπαϊκό, όχι μόνο ελληνικό. Κατά μέσο όρο στην ΕΕ, η αδειοδότηση νέων δικτύων μεταφοράς και διανομής παίρνει μεταξύ 4-10 χρόνια, όπως αναγνωρίζει μελέτη της Κομισιόν (Νοέμβριος 2023), η οποία μιλά για την ανάγκη επενδύσεων 584 δισ. ευρώ μέχρι το 2030, χωρίς ωστόσο να εξηγεί πώς θα συμβεί αυτό με το υπάρχον μοντέλο. Στη Γερμανία, η κατασκευή της ηλεκτρικής διασύνδεσης μεταξύ βορρά και νότου, δηλαδή η νέα εθνική ραχοκοκαλιά της χώρας, ξεκίνησε μόλις το 2023, έπειτα από δέκα και πλέον χρόνια καθυστερήσεων και αντιδράσεων.
Η διαμαρτυρία
Η νέα πραγματικότητα των data centers αναδεικνύει πόσο κοντά είναι να επιδεινωθεί το πρόβλημα και ενώ ταυτόχρονα κάνουν την εμφάνισή τους γκρίνιες, διαμαρτυρίες, ακόμη και επιστολές ξένων επενδυτών προς τον πρωθυπουργό, ότι η απουσία ηλεκτρικού χώρου απειλεί να τινάξει στον αέρα επενδύσεις πολλών εκατομμυρίων.
Τέτοια είναι η περίπτωση πολυεθνικής, που σύμφωνα με πρόσφατα δημοσιεύματα, υποστηρίζει ότι ο ΑΔΜΗΕ και ο ΔΕΔΔΗΕ κωλυσιεργούν να εγκρίνουν τις διαδικασίες εξασφάλισης του απαραίτητου ηλεκτρικού χώρου, με αποτέλεσμα η επένδυση να κινδυνεύει.
Σύμφωνα ωστόσο με πηγές του ΑΔΜΗΕ, ο συγκεκριμένος επενδυτής είχε πάρει από τα μέσα του 2023 βεβαίωση για όρους σύνδεσης στο σύστημα, προκειμένου να δεσμεύσει τον απαιτούμενο ηλεκτρικό χώρο, ωστόσο δεν τους αποδέχτηκε, με αποτέλεσμα να παρέλθει η προθεσμία. Σύμφωνα με τις ίδιες πηγές, η διαδικασία προβλέπει ότι ο κάθε ενδιαφερόμενος έχει περιθώριο 45 ημερών για να αποδεχτεί τη βεβαίωση των όρων σύνδεσης που εκδίδουν οι υπηρεσίες του Διαχειριστή, κάτι που δεν συνέβη στη συγκεκριμένη περίπτωση. Έτσι και αφού στο μεταξύ παρήλθε ένα μεγάλο χρονικό διάστημα, ο συγκεκριμένος ηλεκτρικός χώρος δεσμεύτηκε, σύμφωνα με τις πληροφορίες, από άλλον ενδιαφερόμενο επενδυτή για να δημιουργήσει data center.
Το συγκεκριμένο περιστατικό, ανεξάρτητα από το παρασκήνιο και τις όποιες ιδιαιτερότητες μπορεί να έχει, έρχεται να αναδείξει ένα υπαρκτό πρόβλημα. Το επαπειλούμενο βραχυκύκλωμα με τα data centers, το οποίο με τη σειρά του έρχεται να υπερτονίσει την ανάγκη μιας εντελώς διαφορετικής προσέγγισης στα δίκτυα, τα οποία έχουν εδώ και καιρό φρακάρει, χωρίς να αντέχουν να σηκώσουν τις τεράστιες ποσότητες πράσινης ενέργειας για τις οποίες δεν είχαν προετοιμαστεί.
Η ανάγκη για νέα και πιο ισχυρά δίκτυα αφορά το σύνολο της ελληνικής οικονομίας στη νέα ψηφιακή εποχή. Είναι θέμα που άπτεται της ενεργειακής μας ασφάλειας, της δυνατότητας για ακόμη χαμηλότερες τιμές ηλεκτρικής ενέργειας, καθώς περισσότερα και μεγαλύτερα δίκτυα με γρήγορο χρόνο κατασκευής σημαίνουν περισσότερες εισαγωγές και πρέπει να αποτελέσει μια στρατηγική προτεραιότητα στη χάραξη ενεργειακής πολιτικής.