Το νέο τοπίο μαζικής διείσδυσης φωτοβολταϊκών και αιολικών, οι όλο και πιο συχνοί καύσωνες και η ενεργειακή ασφάλεια της χώρας απαιτούν μεγάλες και ευέλικτες μονάδες, διαθέσιμες ανά πάσα στιγμή για την εξισορρόπηση και στήριξη του συστήματος.
Το πόσο απαραίτητες είναι δείχνει το γεγονός ότι το τελευταίο 48ωρο, παρά την πολύ μεγάλη ηλιοφάνεια, το φυσικό αέριο συνεχίζει να πρωταγωνιστεί στο ενεργειακό μείγμα με μερίδιο 37-39%, έναντι 32-34% των ΑΠΕ, ποσοστό που τα βράδια πέφτει κατακόρυφα λόγω της άπνοιας και της απουσίας αιολικών.
Καθώς, λοιπόν, κανένα ηλεκτρικό σύστημα στον πλανήτη δεν μπορεί ακόμη να επιβιώσει στηριζόμενο μόνο στις ΑΠΕ και ο ρόλος των ορυκτών καυσίμων παραμένει ζωτικός, αποκτά ιδιαίτερη σημασία η προ ημερών συμφωνία της Κομισιόν με τη Γερμανία για τη στήριξη νέων μονάδων φυσικού αερίου, συνολικής ισχύος 10 GW, ώστε να εξασφαλίζεται η ευστάθεια σε συνθήκες κατακόρυφης αύξησης της πράσινης παραγωγής.
Είναι μια συμφωνία που θα μπορούσε να αποτελέσει προηγούμενο για πολλές χώρες, φυσικά και για την Ελλάδα, η οποία έχει ανάγκη να εξασφαλίσει το απαραίτητο δυναμικό για την ενεργειακή της ασφάλεια αλλά και την εξισορρόπηση του συστήματος.
Σήμερα, η εγκατεστημένη ισχύς στο φυσικό αέριο είναι περίπου 5,8 GW, δρομολογούνται άλλες δύο νέες μονάδες των ΔEΗ - ΔΕΠΑ - Κοπελούζου στην Αλεξανδρούπολη και των Motor Oil - TΕΡΝΑ στην Κομοτηνή, ωστόσο το ερώτημα είναι πόσες από αυτές θα είναι βιώσιμες και στο μέλλον.
Σε συνθήκες ραγδαίας διείσδυσης των ΑΠΕ, το μερίδιο των οποίων ξεπέρασε πέρυσι το 50% της ζήτησης με στόχο να καλύπτει το 80% το 2030, οι ποσότητες της πωλούμενης ενέργειας από θερμικές μονάδες θα μειώνονται όλο και περισσότερο.
Ακριβώς επειδή δεν λειτουργούν, πλέον, ως μονάδες βάσης, αλλά χρησιμεύουν για την εξισορρόπηση του συστήματος, μπαίνουν στο σύστημα πολύ λιγότερες ώρες και παρότι αμείβονται με υψηλές τιμές, αυτές δεν φτάνουν για να καλύψουν την οικονομική τους βιωσιμότητα. Αν επομένως απουσιάσουν κάποιες μονάδες φυσικού αερίου από τον σχεδιασμό για τα επόμενα έτη, είναι πολύ πιθανόν να δημιουργηθούν προβλήματα επάρκειας, εκτιμούν παράγοντες της αγοράς.
Το πρόβλημα αναδείκνυε η περυσινή μελέτη του ΑΔΜΗΕ για τη Μελέτη Επάρκειας Ισχύος του συστήματος και την καταγραφή των αναγκών του για τα επόμενα χρόνια, ενώ το ίδιο ζήτημα εξετάζει και η νέα, επικαιροποιημένη, την οποία τρέχει τώρα ο Διαχειριστής.
Σε ευρωπαϊκό επίπεδο, το θέμα έχει λυθεί με τη δημιουργία αγορών διαθέσιμης ισχύος (capacity mechanism), όπου οι ηλεκτροπαραγωγοί, μέσω διαγωνισμών, προσφέρουν τη διαθέσιμη ισχύ που χρειάζεται το σύστημα και κλειδώνουν ετήσια συμβόλαια. Τέτοιες αγορές λειτουργούν ήδη στη Γαλλία, τη Βρετανία, την Πολωνία, την Ιταλία, την Ιρλανδία και το Βέλγιο, ενώ ετοιμάζονται να τις μιμηθούν οι Σουηδία, Φινλανδία, Γερμανία, Λιθουανία και Εσθονία.
Το πόση διαθέσιμη ισχύς χρειάζεται το ηλεκτρικό σύστημα κάθε χώρας το καθορίζει ο εθνικός Διαχειριστής με βάση τις ανάγκες του, μέσα από ετήσιους διαγωνισμούς. Σε αυτούς, π.χ. για το 2025, ορίζει τις ποσότητες ηλεκτρικής ενέργειας που χρειάζεται και μετά, οι εταιρείες με τη χαμηλότερη προσφορά, κερδίζουν και ένα ετήσιο συμβόλαιο.
Στην Ελλάδα, η αγορά διαθέσιμης ισχύος, μέσω της οποίας οι θερμικές μονάδες θα πωλούν στον ΑΔΜΗΕ, μέρος της καθαρής τους ισχύος την οποία θα τους ζητάει ο Διαχειριστής, συζητείται σαν θέμα εδώ και χρόνια, χωρίς να καταλήγει ακόμη. Αποφάσεις από τις οποίες εξαρτάται και το αν θα γίνουν όλες οι δρομολογημένες νέες επενδύσεις, δεν έχουν ακόμη ληφθεί από την πολιτική ηγεσία του ΥΠΕΝ.
Τώρα, όμως, το γεγονός ότι η Κομισιόν ξεπέρασε τις επιφυλάξεις της περί state aid και ενέκρινε το γερμανικό σχήμα στήριξης των μονάδων φυσικού αερίου, δημιουργεί νέα δεδομένα, τα οποία θα μπορούσαν να αξιοποιηθούν από την ελληνική πλευρά στις συνομιλίες της με τη νέα ηγεσία της Κομισιόν.
Το πράσινο φως από τις Βρυξέλλες στο γερμανικό σχέδιο προβλέπει κίνητρα δισεκατομμυρίων ευρώ για την ανάπτυξη νέων μονάδων φυσικού αερίου από utilities, όπως η RWE, η EnBW και η Uniper, οι οποίες θα συμμετέχουν στο λεγόμενο capacity market. Και έχει τη σημασία του ότι για ένα μέτρο που αφορά επί της ουσίας τη στήριξη των ορυκτών καυσίμων, πρωτοστάτησε ο υπουργός Οικονομίας Ρόμπερ Χάμπεκ, ο οποίος προέρχεται από το κόμμα των «Πράσινων», αντιλαμβανόμενος ότι δύσκολα θα προχωρήσει η πράσινη μετάβαση και θα αποφευχθούν τα μπλακ-άουτ, χωρίς εξασφαλισμένη τη διάθεση ισχύος.
Σημειωτέον επίσης ότι οι τέσσερις Διαχειριστές της Γερμανίας δεν αρκέστηκαν στο σχήμα κρατικής στήριξης για νέες μονάδες φυσικού αέριου, ισχύος 10 GW, το οποίο ενέκρινε η Κομισιόν. Εχουν απαιτήσει ακόμη μεγαλύτερη ευελιξία, δηλαδή να δημιουργηθεί στη Γερμανία μια κανονική αγορά διαθέσιμης ισχύος, καθώς η ευστάθεια του εθνικού ηλεκτρικού συστήματος χρειάζεται τουλάχιστον 25 GW.
Τα παραπάνω δείχνουν ότι έχει ανοίξει για την Ελλάδα ένα παράθυρο να διαπραγματευτεί ξανά με τη νέα ηγεσία της Κομισιόν κρίσιμες πτυχές που άπτονται της ευστάθειας του ηλεκτρικού συστήματος, πόσο μάλλον μετά και την προ μηνός αναθεώρηση του βασικού ευρωπαϊκού Κανονισμού για τη λειτουργία των αγορών ηλεκτρισμού.
Ανάμεσα στα αλλά, προβλέπει ότι οι μηχανισμοί διάθεσης ισχύος δεν θεωρούνται πια εργαλεία έσχατης ανάγκης, όπως παλαιότερα, αλλά μπορούν να είναι δομικό και μόνιμο κομμάτι των αγορών.
Σε κάθε περίπτωση, το επόμενο διάστημα αναμένεται κινητικότητα γύρω από το θέμα, με τον Ελληνικό Σύνδεσμο των Ανεξάρτητων Εταιρειών Ηλεκτρικής Ενέργειας (ΕΣΑΗ) να έχει παραγγείλει μελέτη από ξένο οίκο για τις βέλτιστες πρακτικές που ακολουθούνται στο εξωτερικό, όπου μεταξύ άλλων προβλέπεται και ένα είδος «ασπίδας» για τους καταναλωτές.
Εφόσον ανοίξει και στην Ελλάδα η αγορά του capacity mechanism, οι μονάδες με τα ετήσια αυτά συμβόλαια διαθέσιμης ισχύος θα είναι υποχρεωμένες στη διάρκεια του συγκεκριμένου έτους να μην εισπράττουν από τη χονδρεμπορική πάνω από ένα ποσό, το οποίο θα ορίζει η ΡΑΑΕΥ.
Όταν δηλαδή η χονδρική τιμή θα «ξεφεύγει» πάνω από το συγκεκριμένο πλαφόν, οι συγκεκριμένες μονάδες δεν θα έχουν έσοδα. Είναι ένα είδος προστασίας για τους καταναλωτές απέναντι σε υπερβολικές ανατιμήσεις, κατά το μοντέλο που ισχύει στην αντίστοιχη αγορά της Ιρλανδίας.