Για όλους εμάς που ζούμε στα αστικά κέντρα και δη για όσους δεν έχουμε επαφή με τον πρωτογενή τομέα, η «συγκομιδή» φρούτων και λαχανικών θεωρείται πανεύκολη. Αν και όσο περνά ο καιρός γίνεται όλο και πιο κοστοβόρα.
Ας πάρουμε για παράδειγμα τα φασολάκια (μπαρπούνια). Από 1,80 ευρώ που ήταν η επικρατούσα χονδρική τιμή τέτοια εποχή πέρυσι, εφέτος έχει «πετάξει» στα 4,5 ευρώ το κιλό καταγράφοντας αύξηση 150% (τα στοιχεία έχουν αντληθεί από την πλατφόρμα του ΟΚΑΑ).
Η τιμή για τα τσαουλιά έχει υπερδιπλασιαστεί, κατά 57,14% έχει αυξηθεί η τιμή στις τομάτες, 37,5% στα ραδίκια, 300% στις χονδρές πιπεριές, 50% στα ξερά κρεμμύδια, 60% στα καρότα, 133,3% στα αγγουράκια και 42,85% περισσότερο κοστίζει ένα ματσάκι με μικρό μαϊντανό.
Αντίστοιχη η εικόνα και στα φρούτα. Από 0,33 ευρώ το κιλό, σε τιμές χονδρικής, που κόστιζε πέρυσι το καρπούζι εφέτος πάει στα 0,55 ευρώ το κιλό (+36,36%). Αύξηση 30% καταγράφεται στα πορτοκάλια βαλέντσια, 8,33% στα νεκταρίνια και 66,66% στα σταφύλια Αττικής. Ανατιμητικό ράλι που καταγράφει και η Ελληνική Στατιστική Αρχή. Τον Ιούλιο οι τιμές των φρούτων αυξήθηκαν 19,4% σε σχέση με τον αντίστοιχο μήνα του 2022 και +15,5% των λαχανικών.
Όμως δεν μπορούμε να σταματήσουμε να τρώμε. Και συνεχίζουμε να «συγκομίζουμε» από τη λαϊκή αγορά, το μανάβικο ή το σούπερ μάρκετ, χωρίς να νοιαζόμαστε ιδιαίτερα αν τα φρούτα και λαχανικά είναι εκτός εποχής ή πόσα χιλιάδες χιλιόμετρα έχουν διανύσει, ότι τραβά η όρεξή μας. Άλλωστε η εδραιωμένη αντίληψη είναι ότι υπάρχει αφθονία και τίποτε δεν μπορεί να διαταράξει τον κύκλο από το χωράφι στο πιάτο.
Είναι όμως έτσι; Δυστυχώς η πραγματικότητα είναι διαφορετική. Ήδη παρατηρούνται ελλείψεις στο ελαιόλαδο. Η επόμενη ελαιοκομική περίοδος αναμένεται να είναι χειρότερη από τη φετινή με πτώση της παραγωγής τουλάχιστον κατά 30%. Προβλήματα εντοπίζονται και στα σταφύλια. Οι τιμές του ρυζιού ξεπέρασαν τα υψηλά επίπεδα της τελευταίας 15ετίας στην Ασία, λόγω της ξηρασίας στην Ταϊλάνδη και των απαγορεύσεων στις εξαγωγές που επέβαλλε η Ινδία, ενώ τον καφέ συνεχίζουμε να τον πληρώνουμε ακριβά γιατί η παραγωγή της Βραζιλίας λόγω της ξηρασίας και των πυρκαγιών μειώθηκε.
Από το Βελβεντό, στη Νάξο και στην Κρήτη
«Η τελευταία χρονιά που είχαμε κανονική παραγωγή χωρίς προβλήματα ήταν το 2019. Τα τελευταία χρόνια οι ξαφνικές βροχοπτώσεις και χαλαζοπτώσεις προκάλεσαν σημαντική ζημιά στις συγκομιδείσες ποικιλίες», λέει ο Ευθύμιος Μπαλάνης.
Για τον Γενικό Διευθυντή του ΑΣΕΠΟΠ Βελβεντού, του συνεταιρισμού που είναι γνωστός για τα επώνυμα ροδάκινά του, τα νεκταρίνια και τα μήλα, οι ακραίες καιρικές συνθήκες που επικρατούν έχουν διαταράξει τον ομαλό παραγωγικό κύκλο. «Από το 2019 μέχρι και σήμερα η παραγωγή έχει υποχωρήσει 40-70% ανάλογα το προϊόν. Παραδείγματος χάριν πέρυσι που φαινόταν αρχικά ότι δεν θα είχαμε πρόβλημα τελικά η παραγωγή μειώθηκε 60% σε σχέση με το 2021 και εφέτος θα είναι κάτω 30% έναντι του 2022» αναφέρει.
Τα ροδάκινα και τα νεκταρίνια για να δέσουν και να αναπτυχθούν σωστά πρέπει ο χειμώνας να είναι κανονικός ώστε τα δένδρα να ξεκουραστούν. Επίσης, πρόωρη ανθοφορία ισοδυναμεί με καταστροφή της παραγωγής, λέει.
Η ετήσια παραγωγή του συνεταιρισμού, υπό κανονικές συνθήκες, είναι 12.000 τόνοι -το 40-50% εξάγεται-, οι εγγεγραμμένοι παραγωγοί είναι 350 και οι ενεργοί 250 και οι καλλιεργούμενες εκτάσεις 6.500 στρέμματα, όσες και πριν από μια 20ετία. Για τους παραγωγούς του Συνεταιρισμού από το Βελβεντό, το κόστος παραγωγής των οποίων έχει αυξηθεί πάνω από 30% σε σχέση με το 2019, το πρόβλημα είναι οι ξαφνικές βροχοπτώσεις, που δεν μπορούν να αντιμετωπιστούν και όχι η ξηρασία, γιατί όπως λέει ο κ. Μπαλάνης αυτό το πρόβλημα αντιμετωπίζεται με ποτίσματα. «Τουλάχιστον στην περιοχή μας δεν έχουμε πρόβλημα με το νερό» σημειώνει.
Κάτι που δεν μπορεί να πει ο Στέλιος Βαθρακοκοίλης, -γνωστός στη Νάξο ως Μαυρομιχάλης-, που παράγει 200 τόνους πατάτας το καλοκαίρι και άλλους 100 τόνους το χειμώνα, “όταν βέβαια υπάρχει νερό” διευκρινίζει.
Το νερό αποτελεί κρίσιμο παράγοντα για την παραγωγή πατάτας και η έλλειψη του αποτελεί μείζον πρόβλημα. «Αδειάζει ο υδροφόρος ορίζοντας και δεν έχουν υπάρξει έργα υποδομής όπως το περιβόητο φράγμα του Τσικαλαριού που έχει καταντήσει χειρότερο από το Γεφύρι Άρτας» λέει. Η απόφαση ένταξης του έργου στο Πρόγραμμα Αγροτικής Ανάπτυξης με χρηματοδότηση 37,5 εκατ. ευρώ υπεγράφη το 2009. Στην απόφαση προβλεπόταν και η κατασκευή δικτύων αξιοποίησης των ταμιευτήρων του Τσικαλαριού, της Φανερωμένης και των Εγκαρών και έχει εγκαινιαστεί ουκ ολίγες φορές όλα αυτά τα χρόνια.
Πώς όμως είναι εφέτος η χρονιά και η παραγωγή; Ο Στέλιος Βαθρακοκοίλης-Μαυρομιχάλης είναι απογοητευμένος. «Ο χειμώνας ήταν άβρεχος, ο υδροφόρος ορίζοντας στερεύει και το νερό έφτασε μέχρι τα μέσα Ιουνίου. Όσοι από εκεί και πέρα χρησιμοποιούν νερά χρησιμοποιούν υφάλμυρα με αγωγιμότητα 4.500, όταν η αγωγιμότητα στο φυσιολογικό νερό είναι 800», λέει.
Πρόβλημα υπάρχει και με τον βιολογικό του νησιού που στρέφει 1 εκατ. κυβικά στη θάλασσα. Το νερό από τον βιολογικό, σύμφωνα με τον Στέλιο Βαθρακοκοίλη-Μαυρομιχάλη, θα μπορούσε να μην χάνεται στη θάλασσα αλλά σε μια περιοχή για να εμπλουτίζεται ο υδροφόρος ορίζοντα.
Η έλλειψη νερού μαζί με τις ακραίες καιρικές συνθήκες, στρεσάρουν το φυτό, σαπίζουν τους σπόρους που έχουν φυτευθεί και το χωράφι δεν αποδίδει, σημειώνει ο ίδιος. Η καλοκαιρινή σοδειά πατάτας Νάξου του Στέλιου Βαθρακοκοίλη-Μαυρομιχάλη είναι 25% λιγότερη από την περσινή, με τον ίδιο να εκτιμά ότι και η χειμερινή παραγωγή -η καλλιέργεια γίνεται μέχρι το τέλος Αυγούστου- θα είναι εξίσου μειωμένη.
Αυτή η μείωση της στρεμματικής απόδοσης έχει επίπτωση και στο εισόδημα του. Σήμερα το κόστος ανά στρέμμα κινείται στα 1.200-1.250 ευρώ και για να υπάρχει κέρδος η απόδοση πρέπει να είναι 4 τόνοι και όχι 3 που είναι σήμερα. Ο κ. Βαθρακοκοίλης-Μαυρομιχάλης εισπράττει για τις πατάτες Νάξου που παράγει 0,50 ευρώ το κιλό, όταν η μέση τιμή στη λιανική υπερβαίνει σήμερα τα 1,39 ευρώ το κιλό. Δηλαδή βγάζει 1.500 ευρώ το στρέμμα, ίσα ίσα για να καλύψει τα έξοδα του. «Όσοι σαν και εμένα ασχολούνται στον πρωτογενή τομέα χωρίς κανένα άλλο έσοδο από ενοίκια, τουριστικό εισόδημα κ.ά. είναι για φυλακή διότι χρωστάνε. Πρέπει να πουλήσουμε την περιουσία μας για να ξεχρεώσουμε» συμπληρώνει.
Προβλήματα υπάρχουν και σε καλλιέργειες που θεωρητικά οι υψηλές θερμοκρασίες τις ευνοούν. «Τα αβοκάντο χρειάζονται ζέστη και υγρασία για να πετύχουμε το τροπικό κλίμα και για να καταφέρουμε να έχουμε ζωντανά τα φύλλα. Σε περιόδους ξηρασίας ή βροχόπτωσης τα φύλλα μαζεύουν και το δένδρο για να ζήσει θα ρίξει τον καρπό» λέει ο Γιάννης Σιγάλας, παραγωγός αβοκάντο από τα Χανιά.
Μέχρι στιγμής η χρονιά πάει καλά όμως δεν μπορεί να προβλέψει τι θα συμβεί στο άμεσο μέλλον. «Δεν μπορώ να πω αν και του χρόνου θα πάνε καλά τα αβοκάντο μου. Δεν μπορώ να το πω πλέον. Η θερμοκρασία έχει αλλάξει πολύ. Το βράδυ έχουμε 15 βαθμούς και το μεσημέρι 35. Είναι ένα περίεργο τροπικό κλίμα με αποτέλεσμα να δυσκολεύει την παραγωγή» σημειώνει. Ο Γιάννης Σιγάλας σκέφτεται να τοποθετήσει μπεκ (ξεκαστήρια) για να έχουν τα φυτά του υγρασία τις ημέρες που υπάρχει καύσωνας.
Παγκόσμιος συναγερμός για το φαινόμενο El Niño
Ο Γιάννης Σιγάλας ορθά δεν μπορεί να προβλέψει τι θα γίνει στο μέλλον. Ούτε και διεθνείς ερευνητές μπορούν να προβλέψουν ακριβώς τι θα συμβεί, πόσο και πως επηρεάζεται η πρωτογενής παραγωγή σε παγκόσμιο επίπεδο από την κλιματική αλλαγή και τι επίπτωση έχει στον πληθωρισμό.
Με βάση τα ιστορικά στοιχεία που υπάρχουν το 1982-83 και το 1997-98, ο El Niño, στοίχισε στην παγκόσμια οικονομία 4,1 τρισ. δολ. και 5,7 τρισ. δολ., αντίστοιχα, και οι επιπτώσεις από το φαινόμενο διήρκεσαν για περισσότερα από πέντε χρόνια μετά την εξάλειψη των κλιματικών γεγονότων.
Για τον El Niño, που ξεκινά εφέτος, ερευνητές, όπως αυτοί του Dartmouth College, εκτιμούν ότι θα μπορούσε να κοστίσει στην παγκόσμια οικονομία έως και 3,4 τρισ. δολ. τα επόμενα πέντε χρόνια με τις τροπικές χώρες να πλήττονται σκληρά.
«Ο El Niño δεν είναι απλώς ένα σοκ από το οποίο μια οικονομία ανακάμπτει αμέσως. Η μελέτη μας δείχνει ότι η οικονομία στον απόηχο του El Niño βρίσκεται σε ύφεση για πολύ μεγαλύτερο χρονικό διάστημα από ό,τι απλώς το έτος μετά το γεγονός", λέει ο Justin Mankin, συν-συγγραφέας της μελέτης και επίκουρος καθηγητής γεωγραφίας στο Dartmouth College.
Ο El Niño εμφανίζεται κατά μέσο όρο κάθε 2 έως 7 χρόνια και τα επεισόδια συνήθως διαρκούν 9 έως 12 μήνες και συνδέονται συνήθως με αυξημένες βροχοπτώσεις σε περιοχές της Νότιας Αμερικής, των ΗΠΑ, της Αφρικής και της Κεντρικής Ασίας. Όμως o El Niño μπορεί να προκαλέσει σοβαρές ξηρασίες σε Αυστραλία, Ινδονησία, Νότια Ασία, Κεντρική Αμερική και Αμερική. Ενώ κανείς δεν μπορεί να προβλέψει με βεβαιότητα πώς, ας πούμε, μια ξηρασία που προκαλείται από το El Niño μπορεί να επηρεάσει την απόδοση της συγκομιδής ρυζιού στην Ασία.
Ο Christopher K. Baxter από τη Morgan Stanley εκτιμά σε πρόσφατο άρθρο του ότι ο El Niño θα μπορούσε να μειώσει την παγκόσμια διαθεσιμότητα βασικών γεωργικών προϊόντων και να αυξήσει τις τιμές των τροφίμων. «Οι επακόλουθες πληθωριστικές πιέσεις θα μπορούσαν να ωθήσουν τους κεντρικούς τραπεζίτες να παραμείνουν επιθετικοί στα επιτόκια για περισσότερο από το αναμενόμενο», προβλέπει ο ίδιος.
Όμως ας μην γελιόμαστε. Φαινόμενα όπως ο El Ninio, ή ο πόλεμος Ρωσίας – Ουκρανίας ή η πανδημία, αποτελούν και μια καλή ευκαιρία και μια καλή δικαιολογία για να εκτιναχθούν οι τιμές από το χωράφι στο ράφι και κατ’ επέκταση ο πληθωρισμός στα τρόφιμα.