Μια τεράστια, σιωπηρή απειλή, η αλλαγή στην ηλικιακή σύνθεση του πληθυσμού της Ελλάδας, λόγω της γήρανσής του, κινείται πάνω από τη χώρα μας, θέτοντας σε κίνδυνο όλους τους βασικούς τομείς της οικονομίας, με αιχμή το ασφαλιστικό και την υγεία.
Ο επείγων χαρακτήρας και η σοβαρότητα του προβλήματος αναδείχθηκε χθες, κατά την διάρκεια του συνεδρίου «Δημογραφικό 2022 - Η μεγάλη πρόσκληση», που διοργάνωσαν η Next is Now και η Dome Consulting, από το ΙΟΒΕ και τον Γενικό Διευθυντή του Ιδρύματος Νίκο Βέττα, που παρουσίασε ειδική μελέτη για το θέμα.
Η παράθεση των στοιχείων που διαπιστώνουν το θέμα καθώς και των προβλέψεων είναι καταιγιστική:
- Ο πληθυσμός της χώρας μειώθηκε κατά 441 χιλιάδες (4%) την περίοδο 2011-2021. Σε αυτή την εξέλιξη συνεισέφερε το brain drain, ήτοι οι μεταναστευτικές εκροές κυρίως νέων ανθρώπων, κατά την περίοδο της οικονομικής κρίσης, αλλά και η μείωση των γεννήσεων που υποχωρούν συνεχώς, από το 1980. Ειδικότερα, ο συντελεστής γονιμότητας έχει υποχωρήσει σε κάτω από 1,5 μονάδες (επίπεδο που δεν αρκεί για την αναπλήρωση του πληθυσμού) ήδη από τα τέλη της δεκαετίας του 1980, από 2,1-2,5 μονάδες τις δεκαετίες των 1960 και 1970.
Η μείωση και η γήρανση του πληθυσμού της χώρας προβλέπεται να συνεχιστούν τις επόμενες δεκαετίες. Στο σενάριο βάσης των δημογραφικών προβολών, ο πληθυσμός της Ελλάδας προβλέπεται να υποχωρήσει στα 8,1 εκατ. έως το 2100 -μια μείωση του πληθυσμού κατά 2,5 εκατ. άτομα ή 24% σε σχέση με το 2021.
Οι προβλεπόμενες δημογραφικές εξελίξεις στην Ελλάδα είναι πολύ πιο ραγδαίες σε σχέση με το σύνολο της Ευρωζώνης, στην οποία ο πληθυσμός αναμένεται να μειωθεί κατά μόλις 4,2% έως το 2100. Με βάση την έκταση της αναμενόμενης μείωσης του πληθυσμού έως το 2100, η Ελλάδα κατατάσσεται στην 3η χειρότερη θέση στην Ευρωζώνη, μετά τη Λετονία και τη Λιθουανία.
Παράλληλα με τον πληθυσμό, αναμένεται μείωση και όσον αφορά το πραγματικό ΑΕΠ, το οποίο εκτιμάται ότι το 2100 θα έχει μειωθεί κατά 58 δισ. ευρώ (ή 31%) σε σχέση με το 2019. Αντίστοιχα, η απασχόληση θα έχει μειωθεί κατά 2,1 εκατομμύρια άτομα (ή 48%), τα δημοσιονομικά έσοδα κατά 14 δισ. ευρώ (ή 19%) και το πραγματικό κατά κεφαλήν ΑΕΠ κατά περίπου 1.740 ευρώ (ή 10%).
Σύμφωνα με τις μακροχρόνιες δημογραφικές τάσεις, κάθε άτομο άνω των 65 ετών αναλογούσε σε περίπου 9 άτομα παραγωγικής ηλικίας το 1960, μειώθηκε σε 3 το 2020 και θα πέσει στο 1,5 το 2080. Ο δείκτης εξάρτησης ηλικιωμένων θα υπερβεί τις 0,60 μονάδες το 2050, όταν το 2020 εκτιμάται ότι ήταν 0,35 μονάδες, στοιχείο που επιδρά και στο συνταξιοδοτικό σύστημα της χώρας. Εκτιμάται ότι η δημόσια δαπάνη για συντάξεις θα διατηρηθεί σε διψήφια ποσοστά του ΑΕΠ έως το 2070.
Την ίδια στιγμή, το ακαθάριστο ποσοστό αναπλήρωσης των συντάξεων θα μειωθεί περαιτέρω στο 55% και για να μην υποχωρήσουν οι συντάξεις, θα πρέπει η αγορά εργασίας να αποδίδει όλο και μεγαλύτερα κέρδη.
Η υγεία και η υγειονομική περίθαλψη είναι δύο τομείς στους οποίους η πληθυσμιακή γήρανση επιδρά άμεσα και σημαντικά. Το προσδόκιμο επιβίωσης σε καλή υγεία αυξάνεται με βραδύτερο ρυθμό από το προσδόκιμο επιβίωσης κι αυτό σημαίνει ότι τα άτομα απολαμβάνουν μεν περισσότερα χρόνια ζωής, αλλά επίσης αυξάνεται και ο χρόνος που διαβιούν σε «κακή» κατάσταση υγείας.
Η γήρανση επιφέρει χρηματοδοτικές πιέσεις στα συστήματα υγειονομικής περίθαλψης. Η επικράτηση των χρόνιων και εκφυλιστικών νοσημάτων αλλά και η αύξηση του προσδόκιμου επιβίωσης σε «κακή» υγεία συνεπάγεται την αύξηση της ζήτησης για υπηρεσίες υγείας. Επίσης αυξάνεται η ζήτηση για μακροχρόνια φροντίδα (καθώς και σχετικές υπηρεσίες π.χ., φυσικοθεραπείες, φροντίδα αποκατάστασης).
Κομβικό ρόλο καλείται να διαδραματίσει η πρόληψη και η πρωτοβάθμια φροντίδα υγείας, δεδομένων των επιδημιολογικών αλλαγών. Και όλα αυτά ενώ οι δημόσιοι χρηματοδοτικοί πόροι των συστημάτων υγείας συρρικνώνονται, καθώς μειώνεται ο οικονομικά ενεργός πληθυσμός.
Η μείωση των γεννήσεων ήδη έχει επηρεάσει τον αριθμό μαθητών στο Δημοτικό Σχολείο. Ο αριθμός των παιδιών που πήγαν Α’ Δημοτικού το 2019-2020 (95,7 χιλ.) ήταν χαμηλότερος κατά 16,5% σε σύγκριση με το σχολικό έτος 2014-2015 (114,6 χιλ.). Συνολικά, ο αριθμός των μαθητών πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης προβλέπεται να μειωθεί σημαντικά έως το 2070 και να σταθεροποιηθεί στη συνέχεια. Συγκεκριμένα, μείωση κατά 32,1% (413 χιλ. λιγότεροι μαθητές) προβλέπεται μέχρι το 2100. Tο μεγαλύτερο μέρος αυτής, ήτοι 77,3% της μείωσης ή 320 χιλ. μαθητές, προβλέπεται να πραγματοποιηθεί έως το 2040.
Σημαντικά περιθώρια βελτίωσης υπάρχουν στις επιδόσεις της Ελλάδας αναφορικά με την ενσωμάτωση υφιστάμενων μεταναστών και προσφύγων σε τομείς όπως η εκπαίδευση, η πολιτική συμμετοχή, οι κανόνες για τη μόνιμη παραμονή και την απόδοση υπηκοότητας, τα βασικά δικαιώματα και οι διακρίσεις. Η καλύτερη ενσωμάτωση προάγει την οικονομική ανάπτυξη, κοινωνική συνοχή και ευημερία.
Με δεδομένα τα παραπάνω καθώς και το ότι το δημογραφικό είναι ένα πολυδιάστατο πρόβλημα που απαιτεί τον συντονισμό υπηρεσιών από πολλούς κοινωνικούς τομείς και θεσμική θωράκιση, ώστε οι πολιτικές που θεσπίζονται να μην ανατρέπονται μέσα από τον εκλογικό κύκλο, το ΙΟΒΕ προτείνει μια σειρά από παρεμβάσεις, με τη συμμετοχή της ευρύτερης κοινωνίας.