Σαν μισθωτοί θα εργάζονται σε λίγο καιρό οι διανομείς, oι λεγόμενοι riders αφού η χώρα μας θα πρέπει να προσαρμοστεί στη νέα οδηγία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (9.12.2021) για τη βελτίωση των συνθηκών εργασίας σε πλατφόρμες, η οποία εστάλη ήδη στο Ευρωπαϊκό κοινοβούλιο.
Η διαβούλευση για το σχέδιο της οδηγίας είναι ανοιχτή και αναμένεται η τελική συμφωνία από το επόμενο έτος. Ερχεται να δώσει λύση στο πρόβλημα που παρατηρείται όταν εργαζόμενοι στις πλατφόρμες συχνά εντάσσονται εσφαλμένα στους αυτοαπασχολούμενους (misclassification of workers’ status), με συνέπεια να περιορίζεται η πρόσβασή τους στο σύστημα κοινωνικής ασφάλισης και σε άλλα εργασιακά δικαιώματα.
Αν και το τοπίο έχει ως ένα βαθμό ξεκαθαρίσει για τους διανομείς, με το πλαίσιο που θεσπίστηκε με το νόμο Χατζηδάκη 4808/2021, απαιτούνται περαιτέρω βήματα, λένε άνθρωποι της αγοράς. Απαιτείται δε αναπροσαρμογή τόσο για την διασφάλιση των δικαιωμάτων των εργαζομένων στις πλατφόρμες delivery, που είναι οι πιο γνωστές, όσο και για την θέσπιση κανόνων που θα διέπουν τις εργασιακές σχέσεις σε άλλες πλατφόρμες που λειτουργούν διασυνοριακά, καθώς η πανδημία επιτάχυνε την επέκταση των επιχειρηματικών μοντέλων «πλατφόρμας» και σε άλλους τομείς.
Το crowdwork, που πήρε το όνομά του από την απασχόληση πλήθους (crowd) εργαζομένων μέσα από πλατφόρμες, αναπτύσσεται ραγδαία και δεν αφορά μόνο πλατφόρμες delivery, αλλά ψηφιακές πλατφόρμες μέσω των οποίων συνδέονται εργοδότες και εργαζόμενοι για την εκτέλεση καθηκόντων ή την υλοποίηση έργων που δεν απαιτούν φυσική παρουσία υπαλλήλων σε χώρο εργασίας.
Το μοντέλο που «σαρώνει» στους εργαζόμενους εντάσεως γνώσης
Πλατφόρμες όπως η Upword (μετά τη συγχώνευση των Elance και oDesk) και η MTurk (της Amazon) συνδέουν αυτή την προσφορά και ζήτηση. Οι εργοδότες βάζουν αγγελίες για συγκεκριμένα έργα και οι freelancers “χτυπάνε” για να πάρουν τη δουλειά. Στη συνέχεια κλείνεται ψηφιακά η συμφωνία, εκτελείται το έργο και η αμοιβή πιστώνεται σε λογαριασμό του εργαζόμενου. Αυτή η τάση της οικονομίας της πλατφόρμας, της λεγόμενης platform economy ή gig economy, επιδρά στα επαγγέλματα εντάσεως γνώσης, εκεί που αναμένεται να αναπτυχθούν και οι περισσότερες θέσεις εργασίας στο μέλλον.
Το παραπάνω μοντέλο κερδίζει γρήγορα μερίδιο στην παγκόσμια αγορά που τείνει σε μια ανάπτυξη τριών ταχυτήτων. Αυτό συμβαίνει διότι οι μεγάλες εταιρείες, με στόχο να μειώσουν το εργασιακό κόστος περιορίζουν τις συμβάσεις αορίστου χρόνου έναντι αυτών ορισμένου αναθέτοντας παράλληλα καθήκοντα για συγκεκριμένα έργα σε gig workers. Διατηρούν έτσι μικρότερο αριθμό μόνιμου προσωπικού με συμβάσεις αορίστου χρόνου εντός της επιχείρησης εκ των οποίων ένα μέρος αφορά εργαζόμενους που απασχολούνται με το υβριδικό μοντέλο -ορισμένες ημέρες εντός και ορισμένες remote, εκτός γραφείου. Έτσι μειώνονται και οι ανάγκες σε μεγάλους χώρους γραφείων.
Στην Ευρώπη, περίπου 24 εκατομμύρια άνθρωποι ή λίγο πάνω από το 10% του εργατικού δυναμικού της ΕΕ εκτιμάται ότι έχουν παράσχει υπηρεσίες μέσω διαδικτυακών πλατφορμών εργασίας τουλάχιστον μία φορά. Οι περισσότεροι από αυτούς αντλούν συμπληρωματικά έσοδα μέσω αυτής της απασχόλησης αλλά περίπου 3 εκατομμύρια άνθρωποι εργάζονται αποκλειστικά μέσω πλατφορμών.
Οι άνθρωποι αυτοί εν μέσω πανδημίας κινδύνεψαν να μείνουν χωρίς εισόδημα, καθώς δεν ήταν πάντα επιλέξιμοι στα εθνικά μέτρα στήριξης κατά τη διάρκεια των lockdown. Και φυσικά, όπως συνέβη με τους διανομείς και τους οδηγούς, ακόμη κι αν είχαν δουλειά βρέθηκαν να εργάζονται πάνω από 12 και 14 ώρες, με ελάχιστη ή καθόλου κοινωνική προστασία σε περίπτωση ασθένειας αλλά και χωρίς κάλυψη από κανένα συνταξιοδοτικό σύστημα και καμία πρόσβαση σε κατάρτιση και ανάπτυξη δεξιοτήτων.
Οι πλατφόρμες delivery
Ειδικότερα, για τις πλατφόρμες delivery υπήρχε νομοθεσία στη χώρα μας και παλαιότερα, η οποία επέτρεπε σε εταιρείες όπως η efood και η Wolt να προσλαμβάνουν εργαζόμενους είτε ως μισθωτούς, είτε ως ελεύθερους επαγγελματίες (freelancers). Αυτό δεν άλλαξε με το νόμο Χατζηδάκη, που πρόσθεσε μεν κάποιες ωφέλειες, διατήρησε δε το πλαίσιο ελλιπές.
Σήμερα στην αγορά υπάρχουν εταιρείες που λειτουργούν με μισθωτούς, freelancers ή και τα δύο. Ανάλογα με το επιχειρηματικό της μοντέλο η κάθε εταιρεία επιλέγει και το μοντέλο συνεργασιών που την εξυπηρετεί.
Για παράδειγμα η Wolt, που διαθέτει στην αγορά πακέτο υπηρεσιών -παραγγελιοληψία και διανομή- και αναπτύσσεται οργανικά στοχεύοντας σε πανελλαδικό δίκτυο dark stores, λειτουργεί αποκλειστικά με freelancers.
Η efood από την άλλη μεριά, που είναι και ο μεγαλύτερος παίκτης, προσφέρει είτε μόνο παραγγελιοληψίες σε ορισμένα καταστήματα είτε παραγγελιοληψίες με διανομή σε άλλα ενώ σχεδιάζει επέκταση μέσω εξαγοράς θυγατρικών της Μούχαλης για να δημιουργήσει δίκτυο dark stores και να επεκταθεί κι αυτή περαιτέρω στο e-grocery. Η εταιρεία έχει υιοθετήσει ένα υβριδικό μοντέλο συνεργασιών διαθέτοντας μισθωτούς, συνεργάτες με συμβάσεις ορισμένου χρόνου και freelancers.
Επίσης η νεοεισερχόμενη στις υπηρεσίες online παραγγελίας και διανομής φαγητού, ουκρανική Rocket, που ετοιμαζόταν να κάνει ντεμπούτο και στα supermarket, πριν ξεσπάσει η κρίση στον όμιλο, ξεκίνησε αποκλειστικά με μισθωτούς.
Ο αλγόριθμος και τα δικαιώματα
Πρακτικά ο freelancer μπορεί να δουλεύει π.χ. μια μέρα 2-3 στη Wolt, 4-5 στην efood και τις υπόλοιπες ώρες να κάνει μια τρίτη δουλειά επιλέγοντας πώς θα διαχειριστεί το χρόνο του. Ένας αλγόριθμος γνωστοποιεί στους συνεργάτες της πλατφόρμας τις παραγγελίες. Αυτοί μπορούν να επιλέξουν ή να απορρίψουν την εντολή. Ο αλγόριθμος ξαναπροτείνει την παραγγελία σε άλλους συνεργάτες ανάλογα με την εγγύτητά τους στο σημείο παραλαβής και παράδοσης.
Ένας μισθωτός, δεν έχει δικαίωμα επιλογής. Είναι στο πλαίσιο των καθηκόντων του να εκτελέσει την παραγγελία βρέξει - χιονίσει. Ο freelancer έχει δικαίωμα επιλογές, δεν έχει, όμως, τα εργασιακά δικαιώματα του μισθωτού.
Υπενθυμίζεται δε, ότι με τη μετάβαση ενός εργαζόμενου από τη σύμβαση εξαρτημένης εργασίας σε καθεστώς ανεξαρτήτων υπηρεσιών χάνονται μια σειρά από δικαιώματα και παροχές όπως η προστασία των διατάξεων περί κατώτατου μισθού, ανώτατων χρονικών ορίων εργασίας, καταβολής αποδοχών για υπερωριακή απασχόληση, ελάχιστης ανάπαυσης και ρεπό, χορήγησης άδειας και σχετικών αποδοχών, καταβολής δώρων και επιδομάτων, καταβολής αποζημίωσης απόλυσης κ.α..
Η Ελλάδα, με τον πρόσφατο νόμο, έχει θεσπίσει παρόμοιο πλαίσιο με τις άλλες χώρες της Ευρώπης, με εξαίρεση την Ισπανία που έχει θεσπίσει αποκλειστικά σχέση εξαρτημένης εργασίας μεταξύ εργοδότη και εργαζόμενου στις πλατφόρμες. Μόνο που η ΕΕ τελικά υιοθέτησε στα τέλη του 2021 οδηγία με την οποία διασφαλίζονται τα δικαιώματα όλων των εργαζομένων σε πλατφόρμες δίνοντας λύση στους χιλιάδες διανομείς που διεκδικούν δίκαιες και διαφανείς συνθήκες εργασίας.
Η κοινωνική προσέγγιση της gig economy από την ΕΕ
Με βάση την προτεινόμενη οδηγία, τα άτομα που εργάζονται σε πλατφόρμα - εργοδότη θα πρέπει να απολαμβάνουν εργασιακά και κοινωνικά δικαιώματα μεταξύ των οποίων το δικαίωμα σε κατώτατο μισθό, συλλογικές διαπραγματεύσεις, προστασία του χρόνου εργασίας και της υγείας, το δικαίωμα σε άδεια μετ' αποδοχών ή βελτιωμένη πρόσβαση σε προστασία από εργατικά ατυχήματα, παροχές ανεργίας και ασθενείας, καθώς και ανταποδοτικές συντάξεις γήρατος.
Μάλιστα αντίθετα με ότι ισχύει σήμερα, όπου αν ένας εργαζόμενος θεωρεί ότι στερείται δικαιώματα μισθωτού πρέπει να καταφύγει ο ίδιος στο δικαστήριο να το αποδείξει, πλέον το βάρος περνά στις εταιρείες. Με άλλα λόγια οι πλατφόρμες θα έχουν το δικαίωμα να αμφισβητήσουν ή να “προσβάλουν” τη σύμβαση φέροντας, όμως, οι ίδιες το βάρος της απόδειξης ότι δεν υπάρχει σχέση εξαρτημένης εργασίας (αυτή είναι και η ισπανική προσέγγιση).
Tης αναθεώρησης του ευρωπαϊκού πλαισίου προς μια πιο κοινωνική προσέγγιση των νέων τάσεων που φέρνει η μετάβαση στην ψηφιακή οικονομία ηγήθηκε ο σοσιαλδημοκράτης Nicolas Schmit, επίτροπος Απασχόλησης και Κοινωνικών Δικαιωμάτων αλλά και η αντιπρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Margrethe Vestager.
Σύμφωνα με τη συνοδευτική μελέτη, από τα 28,3 εκατομμύρια άτομα στην ΕΕ-27 που εργάζονται τακτικά μέσω ψηφιακών πλατφορμών, η Επιτροπή βλέπει ότι 5,51 εκατομμύρια διατρέχουν “κίνδυνο εσφαλμένης ταξινόμησης του καθεστώτος απασχόλησης”. Αυτοί οι αριθμοί καταδεικνύουν το εύρος καθώς και τη φιλοδοξία της ευρωπαϊκής νομικής πρωτοβουλίας.
Με αυτά τα δεδομένα και ενόψει της ραγδαίας ανάπτυξης -πάνω από 30% σε δύο χρόνια- της gig economy, η ΕΕ άνοιξε το διάλογο για να βρεθεί η χρυσή τομή μεταξύ της αξιοποίησης των ευκαιριών της νέας οικονομίας και της διασφάλισης ότι τα κοινωνικά δικαιώματα των ατόμων που εργάζονται σε αυτήν είναι τα ίδια με αυτά της παραδοσιακής οικονομίας.
Έτσι η χώρα μας, αν και θεωρείται προοδευτική έχοντας αναγνωρίσει με τον πρόσφατο νόμο το δικαίωμα στους riders να συνδικαλίζονται υποχρεώνοντας επιπλέον τις εταιρείες να τους καλύπτουν από πλευράς υγείας και ασφάλειας και να τους δίνουν προστατευτικό τους εξοπλισμό, θα χρειαστεί να κάνει περισσότερα για τους εργαζόμενους στις πλατφόρμες φτιάχνοντας ενδεχομένως μια… δική της πλατφόρμα.