Τι κοινό έχουν ο South Stream, ο Greek Stream και ο EastMed; Η εύκολη απάντηση θα ήταν ότι πρόκειται για αγωγούς φυσικού αερίου στα χαρτιά. Η ουσιαστική, όμως, απάντηση είναι ότι προκάλεσαν και προκαλούν αλλεργία στον αμερικανικό παράγοντα, γιατί έθιξαν και θίγουν τα συμφέροντά του, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο.
Η πρόσφατη στοχευμένη διαρροή non paper από το Αμερικανικό Υπουργείο Εξωτερικών με τις (αρνητικές) θέσεις για τον EastMed, που φαίνεται να προδικάζουν εν πολλοίς και την τύχη αυτού του αγωγού, αναβιώνει επί της ουσίας ανάλογες κινήσεις και αντιδράσεις της αμερικανικής πολιτικής για τον South Stream και τον Greek Stream, με συνέπεια σήμερα να αραχνιάζουν σε άγνωστα συρτάρια.
Ο EastMed είναι, σύμφωνα με καλά πληροφορημένες πηγές, η τελευταία ευκαιρία για την Ελλάδα, ώστε να διαχειριστεί ως ένα σημαντικό βαθμό τις ενεργειακές ανάγκες της και παράλληλα να αποτελέσει κρίσιμο κόμβο για την ενεργειακή ασφάλεια και τη διαφοροποίηση πηγών προμήθειας της Ευρώπης. Εάν χαθεί κι αυτό το τρένο, όπως χάθηκε με τον South Stream και τον Greek Stream, η χώρα μας, επισημαίνεται, θα παραμείνει εσαεί εξαρτημένη ενεργειακά, με παράλληλο πλήγμα στα γεωστρατηγικά συμφέροντά της. Κι ακόμη παραπέρα. Μια ενδεχόμενη ακύρωση του σχεδίου αυτού, που δεν άρεσε από την πρώτη στιγμή στην Τουρκία, βάζει, ενδεχομένως, ταφόπλακα και στις σχεδιαζόμενες έρευνες υδρογονανθράκων.
Ας ανατρέξουμε στην ιστορία. Ήταν το μακρινό 2008 όταν, επί πρωθυπουργίας Κώστα Καραμανλή, υπογράφηκε με τη Ρωσία συμφωνία για τη συμμετοχή και της χώρας μας στην κατασκευή του South Stream. Η μία από τις δύο διακλαδώσεις του, που προβλεπόταν να περνά από την Ελλάδα και να καταλήγει στην Ιταλία, συνιστούσε ουσιαστικά τον Νότιο Διάδρομο για τη μεταφορά ρωσικού φυσικού αερίου στην Ευρώπη, με παράκαμψη της Ουκρανίας. Οι σχεδιασμοί της τότε ελληνικής κυβέρνησης προκάλεσαν άμεσα τα αμερικανικά αντανακλαστικά. Που δεν είδαν με καλό μάτι ούτε τις στενότερες σχέσεις που φαινόταν να επιδιώκει η Ελλάδα με τη Ρωσία, ούτε την ενίσχυση του ρόλου της δεύτερης στην κάλυψη των ενεργειακών αναγκών της Ευρώπης.
Προέκυψε, λοιπόν, ένας άλλος αγωγός, φαραωνικός, όπως χαρακτηρίστηκε, ο Nabucco, ως αντίπαλο δέος, που είχε την υποστήριξη τόσο ευρωπαϊκών κρατών όσο και των ΗΠΑ. Θα έφερνε αέριο κυρίως από το Ιράκ, που θα περνούσε με αγωγό από την Τουρκία και θα κατέληγε στην Αυστρία. Οι εθνικές εκλογές του 2009 ανέδειξαν πρωθυπουργό τον Γιώργο Παπανδρέου, που «ξέχασε» εν ριπή οφθαλμού, με την ανάληψη των καθηκόντων του, τον South Stream, αλλά και έναν ακόμη αγωγό, τον Μπουργκάς-Αλεξανδρούπολη. Κάπως έτσι μπήκε στο χρονοντούλαπο και ο Nabucco. Δεν χρειαζόταν πλέον η «απειλή» του.
Το 2015, επί πρωθυπουργίας Αλέξη Τσίπρα, βγήκε ξανά από τα συρτάρια ο South Stream, αλλά με νέα ονομασία και διαφορετικό σχεδιασμό. Θα ήταν ο Greek Stream, το κομμάτι, δηλαδή, που θα κατασκευαζόταν επί ελληνικού εδάφους για να συνδεθεί στους Κήπους του Έβρου με τον Turk Stream, το project που είχε συμφωνήσει η Ρωσία με την Τουρκία, για τη μεταφορά επιπλέον ποσοτήτων φυσικού αερίου στην Ευρώπη. Η κατάληξη του Greek Stream θα ήταν στο Φλωροβούνι της Θεσπρωτίας κι από κει με υποθαλάσσιο αγωγό, θα συνδεόταν με την ιταλική αγορά αλλά και τις υπόλοιπες ευρωπαϊκές.
Η σχετική συμφωνία με τη Ρωσία υπογράφηκε τον Ιούνιο του 2015, με υπουργό Ενέργειας τον Παναγιώτη Λαφαζάνη. Μια συμφωνία που δεν έλαβε υπόψη το Κοινοτικό Δίκαιο (έδινε 100% λόγο και ρόλο στη ρωσική πλευρά για τον αγωγό) και κατέστη πανεύκολο να απορριφθεί από τις Βρυξέλλες, με τις πλάτες των ΗΠΑ. Κρίσιμη λεπτομέρεια: πριν ακριβώς από την υπογραφή της συμφωνίας αυτής, η Gazprom υπέγραφε με τη γερμανική ΕΟΝ, την αυστριακή OMV και τη βρετανο-ολλανδική Shell, μνημόνιο συνεργασίας για την κατασκευή του Nord Stream 2.
Το 2016, ΔΕΠΑ και Edison υπογράφουν με την Gazprom μνημόνιο συνεργασίας για την κατασκευή του διασυνδετήριου αγωγού Ελλάδας-Ιταλίας, Ποσειδών, που περιλαμβάνει δύο τμήματα: το χερσαίο, μήκους περίπου 760 χλμ., που ξεκινά από τους Κήπους και καταλήγει στο Φλωροβούνι Θεσπρωτίας και το υποθαλάσσιο, μήκους περίπου 210 χλμ., που συνδέει τις Θεσπρωτικές ακτές με το Οτράντο της Ιταλίας. Σκοπός ήταν ο αγωγός αυτός να συνδεθεί με τον Turk Stream, μέσω του οποίου θα «κατέβαινε» το ρωσικό φυσικό αέριο. Ο Greek Stream έγινε, δηλαδή, Ποσειδών. Το έργο εντάχθηκε στα Έργα Κοινού Ενδιαφέροντος της Ε.Ε. και παραμένει και στην τελευταία λίστα των PCIs. Η αδειοδοτική του διαδικασία προχώρησε, με τον πρώην αναπληρωτή υπουργό Περιβάλλοντος και Ενέργειας Σωκράτη Φάμελλο να υπογράφει τον Ιούλιο του 2019 απόφαση για την έγκριση των περιβαλλοντικών όρων, για την κατασκευή του χερσαίου τμήματος του αγωγού.
Οι εθνικές εκλογές του 2019 ανέδειξαν στην κυβέρνηση τη Νέα Δημοκρατία, ο αγωγός «ξεχάστηκε» ξανά (ας όψεται ο αμερικανικός παράγοντας) και ο Turk Stream βρήκε όδευση για την Ευρώπη λίγο πιο ψηλά, μέσω Βουλγαρίας, Σερβίας, ως την Ουγγαρία.
Στο μεσοδιάστημα, πριν από το 2015, πήρε τα αμερικανικά εύσημα ο TAP, που φέρνει αζέρικο φυσικό αέριο, μέσω της χώρας μας, και υποθαλάσσια ως την Ιταλία προς την Ευρώπη. Προέκταση του TAP στη Βουλγαρία είναι ο IGB, με τη νέα, φιλοαμερικανική κυβέρνηση της γείτονος να πασχίζει πάση θυσία να μειώσει την εξάρτησή της από το ρωσικό αέριο, εξού και οι πρόσφατες εμπρηστικές δηλώσεις στο Κοινοβούλιο για τις καθυστερήσεις στην κατασκευή του αγωγού.
Και φτάνουμε στον EastMed. Εντάχθηκε και παραμένει κι αυτός στα PCIs, ως διασυνδετήριος αγωγός που επιδιώκεται να φέρει το φυσικό αέριο της Ανατολικής Μεσογείου στην Ευρώπη, μέσω αγωγού από το Ισραήλ, στην Κύπρο, στην Κρήτη κι από κει μέσω της Πελοποννήσου και της Δυτικής Ελλάδας, στη Θεσπρωτία και με το υποθαλάσσιο τμήμα του αγωγού Ποσειδών στην Ιταλία. Θα μπορούσε κανείς να πει ότι αυτός ο αγωγός θεωρείται το αντίβαρο στον Nord Stream 2, για τον οποίο η κυβέρνηση Τραμπ «έδειξε τα δόντια της», ο Μπάιντεν άλλαξε εκ διαμέτρου πολιτική και τώρα έχει «σκαλώσει» στη γερμανική ανώτατη Ρυθμιστική Αρχή, που απαιτεί να συμμορφωθεί με το Κοινοτικό Δίκαιο, ώστε να πάρει το «πράσινο φως» για την έξοδό του στη γερμανική επικράτεια.
Το 2020 υπογράφηκε διακρατική συμφωνία μεταξύ Ελλάδος-Κύπρου-Ισραήλ για την προώθηση του EastMed. Σε αυτό το πλαίσιο, η εταιρεία IGI Poseidon (μέτοχοι ισομερώς, ΔΕΠΑ και Edison) που έχει αναλάβει τη διαχείριση του έργου, προωθεί όλες τις απαραίτητες μελέτες και τις αναγκαίες διαδικασίες για την κατασκευή του, με φιλοδοξία να λειτουργήσει στα μέσα του 2025. Τον Μάρτιο, φέτος, η εταιρεία Ασπροφός, θυγατρική της ΕΛ.ΠΕ., ανέλαβε την εκπόνηση Μελετών Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων, καθώς και την αδειοδότηση για το χερσαίο και υποθαλάσσιο τμήμα του αγωγού στην ελληνική επικράτεια, με υποχρέωση να τα παραδώσει σε 24 μήνες, δηλαδή, τον Μάρτιο του 2023. Επιπλέον, σύμφωνα με πληροφορίες που είδαν το φως της δημοσιότητας, ειδικό ερευνητικό σκάφος, το Nautical Geo, πραγματοποίησε γεωφυσικές έρευνες στις θαλάσσιες περιοχές της Κρήτης και της Κύπρου, για τη βέλτιστη όδευση του αγωγού, αλλά αποσύρθηκε μετά τις παρενοχλήσεις του τουρκικού Πολεμικού Ναυτικού. Οι ίδιες πληροφορίες αναφέρουν ότι σύντομα θα βγει ξανά για βυθοσκοπικές έρευνες στη θαλάσσια περιοχή μεταξύ Ελλάδος-Ιταλίας.
Η IGI Poseidon επιμένει σταθερά για την τεχνική και οικονομική βιωσιμότητα του αγωγού, απορρίπτοντας κατηγορηματικά τις απόψεις που εμπεριέχονται στο non paper του αμερικανικού ΥΠΕΞ, το οποίο στάλθηκε, σύμφωνα με πληροφορίες, τόσο στο ελληνικό ΥΠΕΞ όσο και στο Τελ Αβίβ και στην Τουρκία. Σε αυτό το κείμενο, εκτός από το ότι κρίνεται αντιοικονομικός από επενδυτικής πλευράς ο EastMed, θεωρείται πως συνιστά και λόγο για εντάσεις στην περιοχή. Συμμερίζεται, με άλλα λόγια, τις απόψεις της Τουρκίας για το έργο, που πολεμά τον EastMed εδώ και μια πενταετία, δίνοντάς της έτσι ουσιαστικούς πόντους σε βάρος των ελληνικών συμφερόντων.
Πηγές που μίλησαν στο Euro2day.gr, υπογράμμισαν ότι η αμερικανική άρνηση για τον EastMed εξυπηρετεί τις εξαγωγές αμερικανικού LNG προς την Ευρώπη, άρα και την Ελλάδα. Ένα προϊόν για το οποίο δεν έχει κανένα πρόβλημα η Κομισιόν, παρά το γεγονός ότι οι διαδικασίες εξόρυξής του, με τη μέθοδο fracking, βλάπτουν ανεπανόρθωτα το περιβάλλον. Οι ΗΠΑ, επιπλέον, εμφανίζονται να μην έχουν αντίρρηση στα ηλεκτρικά καλώδια που σχεδιάζονται να κατασκευασθούν με Κύπρο και Αίγυπτο. Παρά το γεγονός ότι προβλέπεται να σχεδιαστούν σε θαλάσσιες περιοχές για τις οποίες εγείρει αμφισβητήσεις η Τουρκία. Αυτά δεν δημιουργούν εντάσεις, προφανώς. Συμβάλλουν, όμως, στην πλήρη ενεργειακή εξάρτηση της Ελλάδας.
Το όλο προβληματικό σκηνικό έρχεται να συμπληρώσει και η αμφίθυμη στάση της Κομισιόν, η οποία εμφανίζεται τώρα σκεπτική για τον EastMed, τον οποίο χαρακτήρισε, στο Euractiv Greece, ως περίπλοκο έργο που δεν συνάδει με τη νέα στρατηγική της για την απανθρακοποίηση και την πράσινη μετάβαση.
Μέχρι στιγμής, από την κυβέρνηση και το αρμόδιο ΥΠΕΝ τηρείται σιγή ιχθύος για το όλο θέμα.
«Δυστυχώς, κάνουμε συλλογή από εθνικές ήττες», ήταν το χαρακτηριστικό σχόλιο από πηγή με άριστη γνώση των συμβαινόντων.